Almaniyanın keçmiş kanslerinin Rusiyanın sabiq Prezidentinə konstitusiyanı pozmağa kömək etməsinin detalları üzə çıxıb

1993-cü ildə Rusiya Prezidenti Boris Yeltsin hakimiyyət uğrunda mübarizədə böyük qələbə qazandı. Hökumət materiallarından belə çıxır ki, Almaniya kansleri Helmut Kol Yeltsini dəstəkləyib. Rusiyadakı Putin rejimi bu razılaşmadan bu günə qədər faydalanmaqda davam edir. “Der Spigel” Almaniya Federal Hökumətinin arxiv sənədlərinə istinadən maraqlı məlumatları üzə çıxarıb.

- 1993-cü ildə Almaniya kansleri Helmut Kol Asiyaya iki həftəlik səfər edir və geri qayıdarkən Moskvada dayanaraq Rusiya Prezidenti Boris Yeltsinlə görüşüb. 1993-cü il martın 3-ü idi. O dövrdə Rusiya dərin borc içində idi, istehsal minimuma enmişdi, inflyasiya sürətlə artırdı. Və heç bir həll yolu görünmürdü: Yeltsin və parlament bir-birinin işinə mane oldular.

-Yeltsin qonağı villasında qəbul edib və orada iki saata yaxın söhbət ediblər. O zaman Kolun reputasiyası pik həddində idi. Yeltsin Helmutu "həmişə böyük insan anlayışı və müdrikliyi göstərdiyinə" görə tərifləyirdi. Alman liderinin siyasi instinktləri onu növbəti dəfə məğlub etmədi və vaxtında Moskvaya gətirdi. Yeltsin “demokratiyanı və bazar iqtisadiyyatını xilas etmək üçün həddindən artıq tədbirlər görməyə” hazırlaşırdı.

- Kol Yeltsinin nəyi nəzərdə tutduğunu soruşduqda cavab verdi ki, Şarl de Qollun 1958-ci ildə Fransada istifadə etdiyi variant haqqında düşünür. General Əlcəzairdə hərbi çevrilişdən sonra hakimiyyətə gəlib və dövlət başçısına geniş hüquqlar verən yeni konstitusiya hazırlayıb.

- Yeltsin analoji yolla getsə, Qərb sponsorlarının, xüsusən də əsas kreditor kimi Almaniyanın necə reaksiya verəcəyini soruşub. Kol indi yayımlanan Almaniya Federal Hökumət sənədlərinin sübut etdiyi kimi, dəstəyini vəd edib.

- Moskvada hakimiyyət uğrunda mübarizə 1993-cü ilin payızına qədər davam etdi. Prezident sonda parlamenti və Konstitusiya Məhkəməsini buraxdı və ona geniş səlahiyyətlər verən yeni konstitusiya hazırladı. Kol söz verdiyi kimi, maliyyə və siyasi dəstək üçün “Böyük yeddilik” (G7) ölkələrinə və Avropa Birliyinə müraciət etdi: “Biz Yeltsinə üstünlük veririk”, dedi.

- Lakin 1958-ci ildəki Fransadan fərqli olaraq Rusiyada həmin hadisələr zamanı itkilər olub. Parlament konstitusiya islahatına cavab olaraq Yeltsini impiçment elan etdi. Oktyabrın 3-də Yeltsinin silahlı əleyhdarları televiziyanın qərargahına və Moskva meriyasına soxulublar. Buna cavab olaraq Yeltsin Kremlə basqın etməyi əmr edib. Rəsmi məlumatlara görə, 187 nəfər həmin hadisələrin qurbanı olub.
- Helmut Kol Yeltsinin malikanədə keçirdiyi görüş zamanı “ifrat tədbirlər” elan etdiyini gizlətmədi. Lakin o, bu qərarın verilməsində rolunu gizlədib. Səbəblər bəllidir - Yeltsin qanunu pozacağını etiraf edib. Kol insanların ölümünə görə heç bir şəxsi məsuliyyət daşımasa da, bu faciəli hadisələr zəncirinin bir halqasına çevrilib.

- Kol hökumətinin məxfi Rusiya sənədləri, o cümlədən 1993-cü ilin martında imzalanmış danışıqlar memorandumu bu il açıqlandı. Bu məlumatlar Almaniyanın Rusiyaya qarşı siyasəti ilə bağlı müzakirələrə əlavə təkan verə bilər.

- Bu günkü yüksəklikdən və Putin rejiminin güclənməsindən Yeltsinin imici əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi. Yeltsinin cəhdlərinə baxmayaraq, Rusiyada demokratiyanın iflasa uğradığı uzun müddətdir hesab olunurdu. Hazırda əksinə, bir çox tarixçilər, eləcə də rus müxalifətçiləri hesab edirlər ki, Yeltsin Putinin şaquli mövqeyinin möhkəmlənməsinə mühüm töhfə verib. Kompromis axtarmaq əvəzinə, sərtliyə arxalandı.

- Putin daha sonra yeni konstitusiyanın ona verdiyi geniş səlahiyyətlərdən istifadə etdi və bu, avtoritarlaşma yolunda “əsas məqam” oldu. Bunu Helsinki Universitetindən rusiyalı politoloq Vladimir Gelman deyir.

- 1991-ci ildə Kol və Yeltsin ilk dəfə görüşdülər və dərhal ortaq dil tapdılar. Yeltsinin SSRİ-nin ilk və sonuncu Prezidenti Mixail Qorbaçova qarşı çevrilişi necə qətiyyətlə darmadağın etməsinə Kol da heyran idi.

- Daha sonra ikisi Sibirdə Baykal gölünə səyahətə çıxıb, orada balıq tutaraq birlikdə hamama gediblər. Yeltsin də, Kol da yaxşı münasibətlər qurmaqda maraqlı idilər. Yeltsin Almaniyanın iqtisadi yardımından asılı idi, Kol isə Rusiyanın nüvə arsenalının potensial təhlükəsindən narahat idi.

- Kolun xahişi ilə Yeltsin Sovet qoşunlarının keçmiş SSRİ respublikalarından çıxarılmasını sürətləndirdi. Bundan əlavə, Qərbin Bosniya münaqişəsində Rusiyanın köməyinə ehtiyacı var idi, çünki belə görünürdü ki, Serbiya rəhbərliyinə yalnız Moskva təsir edə bilər. Kanslerin qeydində deyilir: "Yeltsin olmasaydı, hər şey daha çətin olardı".

- Lakin 1992-ci ildə Moskvada vəziyyət daha da pisləşdi. Yeltsin planlı iqtisadiyyatı islahat etmək üçün şok terapiyasına əl atdı. Bu, iqtisadiyyatı çöküş həddinə çatdırdı və Prezidentlə parlament arasında qarşıdurmaya səbəb oldu. Yeltsinin siyasəti dalana dirəndi.

- Kol Yeltsinin parlamentdəki rəqiblərini ciddi qəbul etmirdi. Bu deputatlar SSRİ mövcud olduğu dövrdə seçiliblər və Almaniya kanslerinin fikrincə, “xalqla ortaq cəhətləri az idi”.

Xalq Deputatları Konqresinin 1068 deputatı arasında əslində millətçilər, kommunistlər və antisemitlər var idi. Lakin müasir ekspertlərin fikrincə, onlar azlıq təşkil edirdi. Yeltsin düşərgəsi və parlamenti hakimiyyət uğrunda deyil, siyasi ideologiya uğrunda mübarizə aparırdı.

Müəllif: Turan Abdulla
ayna.az