Zaman oxu zamanın asimmetriyasını və ya zamanın istiqamətli olduğunu təsvir edən bir anlayışdır. Bu, zamanın keçmişdən gələcəyə axdığı və əks istiqamətdə axmadığı anlamına gəlir. Zaman oxundakı hər hansı iki üst-üstə düşməyən nöqtədən biri həmişə digərinə görə gələcəkdədir (qabaqdadır). Konsepsiya təbiətdəki bəzi proseslərin geri dönməzliyini, məsələn, entropiyanın artması, qeyri-sabit hissəciklərin parçalanması və Kainatın genişlənməsini göstərir.
Zaman oxu fizika qanunu deyil, o, böyük sistemlərin ilkin şərtlərinin və statistik davranışının nəticəsidir. Onun mənşəyi Kainatı yaradan hadisə olan Böyük Partlayışla bağlıdır. Bu konsepsiya 1927-ci ildə ingilis astrofiziki Arthur Eddington (1882-1944) tərəfindən işlənib hazırlansa da ümumi fizikada həll olunmamış bir məsələdir…
Standart kosmoloji modelə görə Böyük Partlayış çox yüksək sıxlıq, temperatur və entropiyaya malik bir durum idi. Kainat genişləndikcə və soyuduqca daha nizamlı və quruluşlu oldu; ulduzlar, qalaktikalar, planetlər və Həyat yarandı. Kainatın bəzi bölgələrində entropiyanın belə azalması Kainatın ümumi entropiyasının artması sayəsində mümkün olmuşdur. Zatən termodinamikanın 2-ci qanunu Kainatın ümumi entropiyasının artışını proqnoz edir. Böyük Partlayış həm də keçmişlə gələcək arasındakı fərqi yaratdı, çünki bu, geri gətirilməsi mümkün olmayan və təkrarlana bilməyən tək bir hadisə idi.
Zaman oxunun gələcəyi qeyri-müəyyəndir və onun gələcəyi Kainatın taleyindən asılıdır. Kainat sonsuza qədər genişlənməyə davam edərsə, nəticədə o, maksimum entropiya vəziyyətinə çatacaq. Belə olan halda enerjinin və maddənin formaları bərabər şəkildə paylanmış olacaq və heç bir dəyişiklik baş verə bilməyəcək. Yaranan durum İsti Ölüm Senarisi kimi tanınır, bu isə Zaman oxunun yox olacağı deməkdir, çünki keçmişlə gələcək arasında heç bir fərq qalmayacaq.
Əgər Kainatın genişlənməsi dayanar və büzülməyə (sıxılmağa) başlayarsa Zaman oxu Böyük Çöküş kimi bilinən sinqulyarlığa çevriləcək. Bu senaridə Zaman oxu tərsinə dönəcək, çünki entropiya azalacaq, nizam isə artacaq. Lakin hər iki senari hipotetikdir və bir çox fərziyyə və qeyri-müəyyənliklərdən asılıdır.
Zaman oxu fizikanın ən sehrli və sirli aspektlərindən biridir. O, bizim gündəlik reallıq təcrübəmizə, səbəbiyyət qavrayışımıza və azad iradə anlayışımıza təsir edir.
Zaman oxu həm də zamanın özünün mahiyyəti və mənası ilə bağlı bir çox fəlsəfi suallar doğurur.
Kainatın xaosa meylli olması zamanın bir istiqamətdə axmasının əsas səbəbidir.
https://t.me/ibrahim_nebioglu
TEREF