Bu gün, yanvar ayının 6-sı Mikayıl Müşfiqin anım günüdür. Ölümündən 80 il ötən Müşfiq, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının, poeziyasının zirvəsidir.

Azərbaycan şeir tarixinə adını qızıl hərflərlə yazmağı bacaran Mikayıl Müşfiqin şeirləri yaşlı nəsillə bərabər, gənclərin də dillər əzbəridir. Maraqlısı isə odur ki, ziyalılarımızın, böyüklərimizin, gənclərin kitaba, şeirə marağının azlığından şikayətləndiyi bir dövrdə M.Müşfiqin şeirləri ən passiv gənclərin belə yaddaşına həkk olunmağı bacarır. Yəqin ki, çox az adam tapılar ki, M.Müşfiqin "Yenə o bağ olaydı" şeirini ömründə bircə dəfə də olsa, eşitməmiş olsun.

Şair haqqında yazmaq üçün həyat və yaradıcılığını yenidən oxudum. Və oxuduqca gördüm ki, doğum tarixindən (5 iyun 1908-ci il) başlayaraq, 1926-cı ildə "Gənc işçi” qəzetində çap olunmuş ilk şeiri "Bir gün”, ilk kitabı "Küləklər” (1930) daxil olmaqla şairin bütün həyat xronologiyasını dünən oxuyubmuş kimi xatırlayıram. Səbəbini tam olaraq bilmirəm, amma yadımdadır ki, məktəbdə səhv etmirəmsə, 6-cı sinifdə Müşfiqlə olan tanışlığım zamanı ona xüsusi rəğbətimin səbəbi zahirən şairi çox bəyənməyim olmuşdu. Şeirlərinin axıcılığı, asan yadda qalması ona sevgimi daha da artırmışdı. Məncə, əsərlərindən, haqqında yazılan xatirələrdən, məqalələrdən tanıdığımız bitkin, möhkəm xarakterin üzündə təzahür etdiyi şairin yaraşıqlı olmasını heç kim inkar etməz.



Nənəm kənddə kitabxana müdiri olub. Kitabxana isə babamgilin evinin düz yanında idi. Buna görə də nənəm uşaqlarını elə kitabxanada böyütdüyünü deyirdi. Danışardı ki, uşaq vaxtı atamın oxumağı təzə öyrəndiyi vaxtda həmişə vərəqlədiyi, oxumağa çalışdığı kitab onun dilindən desəm, "Müşqişin günləri” olub. Bu həmin o "Müşfiqli günlərim” kitabı idi. Hansı ki, Dilbər Axundzadə şairin ölümündən sonra yazmışdı. Və mən bu gün çox peşmanam ki, o kitabı uşaq vaxtı bu hekayəni eşidərkən yarıya qədər oxumaqla kifayətlənmişəm. Kitab Müşfiqin,

Mənim könlüm deyir ki,
Hələ bunlar nədir ki...
Böyük günlər, şanlı günlər, şən günlər
Yoluna düşən günlər
Hələ qarşımızdadır...

...misraları ilə başlayır. Əsərdə Dilbər xanım təkcə şairlə birgə yaşadığı günlərdən yox, Müşfiqin uşaqlığından, gəncliyindən, ailə üzvlərinin, dostlarının xatirələrindən də danışıb. Onu da qeyd edim ki, kitab Sovet dövrünün "qəddar və kəskin" təbliğatı ruhunda yazılıb. Çox güman mənim kimi cavan nəslin nümayəndələri əsərin bəzi yerlərini oxuyanda çox təəccübləniblər.



Bununla yanaşı, gənc və istedadlı şairimizin həyatı haqda geniş məlumat almaqda əvəzsiz mənbə olan əsərin hər səhifəsində Müşfiqin tükənməz həyat sevgisi hiss olunur:

Ah, mən gündən-günə bu gözəlləşən
İşıqlı dünyadan necə əl çəkim?
Bu yerdə çarpışan göylə əlləşən,
Dostdan, aşinadan necə əl çəkim?

Həyat dedikləri bu keşməkeşdən,
Qəlbimdə, qanımda yanan atəşdən
Gecədən, gündüzdən, aydan günəşdən,
Bu əngin fəzadan necə əl çəkim?

Güllələndikdən sonra məzarı qalmasın deyə, cəsədi dənizə atılan şairin 30 illik həyat yolunda 10 kitabı, "Yenə o bağ olaydı", "Oxu tar", "Ana”, "Sevgilər”, "Yadıma düşdü”, "Sənə qurban ”, "Sənin gülüşlərin” və s. kimi dillər əzbəri şeirləri, A.Puşkinin "Qaraçılar” (Ş.Abbasov ilə birlikdə), M.Lermontovun "Demon” (R.Rza ilə birlikdə) tərcümə poemaları, S.Marşakın "Huşsuza bax, huşsuza”, T.Şevçenkonun, Ömər Xəyyamın və başqa şairlərin, eləcə də M.F.Axundzadənin "Şərq poeması” kimi tərcümə əsərləri onun zəngin ədəbi irsinin nümunələridir. Tərcümə demişkən, yeni öyrəndiyim bir məlumatı sizinlə paylaşmaq istəyirəm. Belə ki, hər kəsin Mikayıl Müşfiqə aid olduğunu düşündüyü, sevdiyi "Rəssam” şeiri əslində Ömər Xəyyama aiddir. Müşfiq bu şeiri sadəcə tərcümə edib. Və buna görə də şeir şairin ancaq tərcümə kitablarında verilib.



Düşünürəm ki, Müşfiqi bu qədər təkrarolunmaz edən isə şairin səmimiyyəti olub. Elə buna görədir ki, bu şeirlər oxunduqca insanın ürəyinə yağ kimi yayılır. Müşfiq öz şeirlərində arzularını dilə gətirirdi. Bu da sonralar Müşfiqi ortadan götürmək üçün "qırmızı imperiyanın" əlinə bəhanə vermişdi. Müşfiqi "məhşər ayağına" çəkənlər ondan bu şeirlərin "əvəzini çıxırdılar, hesab sorurdular”.

Mən gəncəm, bilirəm istiqbalım var,
Hələ bədr olmamış bir hilalım var.
Yelkənim açılır, qara yel əsmə,
Mənim bu dünyada bir sandalım var.

Müşfiqin ölümünə kimlərin "imza atdığı” daim müzakirə olunub. Bəziləri bunu şairin həyat yoldaşı gözəl Dilbər xanıma sahib olmaq istəyənlərin şərəfsizliyi, bəziləri burjuaziyanın onu özləri üçün ciddi təhlükə kimi görmələri, bəziləri isə şairin "həmkar”larının qısqanclığı ilə bağlayıblar. Sonuncu versiya çox danışılmasa da, qısqanclıq hər zaman ən böyük cinayətlərin səbəbi olub. 30-cu illərin sonunda sanki əbədi tənqid birbaşa Müşfiqə qarşı yönəlmişdi. Bu elə-belə deyildi, çünki, dövrün böyük ədibləri Müşfiqə böyük dəyər verirdilər. Müasirləri onu dövrün Füzulisi adlandırırdılar. Hüseyn Cavid əfəndi Müşfiqi "Gələcək şeirimizin tacidarı” deyə qiymətləndirirdi. S.Vurğun isə deyirdi ki, "Məni yalnız Müşfiq keçəcək”.

"Kommunist" qəzetinin 1937-ci ilin 20 iyun tarixli nömrəsində Ə.Əkbər imzası ilə "Ədəbiyyatda düşmən qalıqları axıradək ifşa edilməli” adlı məqalədə Müşfiqlə bağlı bəzi fikirləri diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm: "Xalq düşmənləri, musavatçı, pantürkist ünsürlər Sovet ədəbiyyatının inkişafına hər vəchlə mane olmuşlar. Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqına soxulan kontrrevolyusioner, alçaq müsavatçıların havadarı - ikiüzlü Əhməd Cavad, Hüseyn Cavid, Sanılı və onların ayrılmaz quyruğu Mikayıl Müşfiq uzun illər boyu sosializm quruluşumuza istər açıq, istərsə də gizli surətdə zidd olmuş və murdar işlərini davam etdirmişdir...

...Öz pantürkist çıxışları ilə əsl reaksion simasını çoxdan bəri göstərmiş olan Mikayıl Müşfiq təqib edilən bir ilan kimi ədəbiyyata öz zəhər tuluğunu boşaltmağa hər vəchlə çalışmışdır.

Musavatçıların əl tulası olan Müşfiqin həyasızlığı o dərəcəyə çatmışdı ki, o, irəliləyən Sovet ədəbiyyatına müqavimət göstərmiş və hətta Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqının üçüncü plenumunda son dərəcə əclaf çıxış edərək, kontrrevolyusioner, eqoist Müşfiq yeni yetişən gəncliyi açıqdan-açığa həvəsdən salır, onları ədəbiyyatdan uzaqlaşdırmağa çalışır...”.

Bu kimi yazılardan çox misal gətirmək olar. Müşfiqin "ifşa”sına həsr olunmuş daha bir yazı isə şair Məmməd Rahimin 1937-ci ilin avqust ayında "Ədəbiyyat" qəzetində dərc etdirdiyi "Kontrrevolyusioner, kantrabatçı, oğru” adlı məqalədir. Məqalədə deyilir ki, "Müşfiq ilk qidasını Türkiyənin aristokrat şairi Hamid və kontrrevolyusioner Hüseyn Caviddən almışdır. Onun "Küləklər” kitabçası hər cür meşşan, anarxist və yaramaz qara antisovet kontrrevolyusioner fikirlər ilə doludur”.



Bütün bunların nəticəsində 1938-ci ildə Müşfiq tək özü yox, bütün ailəsi repressiyanın qurbanı oldu. Həyat yoldaşı Dilbər Axundzadə tək adamlıq kamerada ağır işgəncələrdən sonra əsəb sarsıntısı keçirdi, ruhi xəstəxanaya yerləşdirildi. Bacısı Böyükxanım onu aparmağa gələn NKVD işçilərindən bəhanə ilə aralanaraq mətbəxə keçir, üstünə ağ neft tökərək odlayır və həlak olur. Kiçik bacısı Balacaxanım isə istintaq zamanı müstəntiqin həqarətlərinə dözməyərək, masadaki su qrafinini onun başına çırpır, həbs olunur, sürgün həyatı yaşamağa məhkum olunur. Bəraətdən sonra psixoloji durumda tək ömrünü başa vurur.

Bu repressiya ilə bir ömrü deyil, şairin yazılmamış neçə-neçə şeiri, əsəri qətlə yetirildi. Bununla belə, Mikayıl Müşfiq bizə 30 illik həyat yolunda bundan sonra hələ neçə nəslə yetəcək, zövq oxşayacaq, tərbiyə edəcək irs qoydu. Bizim öhdəmizə düşən isə bu kimi şairlərimizin əsərlərini, irslərini qoruyub saxlamaq, təbliğ etməkdir.

Ruhun şad olsun, ölməz şair...

Nərmin Həsənli
qaynarinfo.az