Departament rəhbəri: “Xəzərdə nərə balığının ehtiyatları davamlı olaraq azalır”

Xəzər dənizi həmişə nərə balığı ilə məşhurdur, lakin bu balıqların böyük miqyasda, xüsusən də brakonyerlər tərəfindən ovlanması onları məhv olmaq ərəfəsinə gətirib çıxarıb. Bu gün ehtiyatlar hələ də çox azdır, lakin Xəzəryanı ölkələr son illərdə onları bərpa etmək üçün tədbirlər görür.

Bizdə bu məsələ ilə, yəni Azərbaycanda nərə balığının ehtiyatlarını öyrənməklə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin (ETSN) Su Hövzələrində Bioloji Resursların Artırılması və Mühafizəsi Departamenti (əvvəllər Balıqçılıq Təsərrüfatı İnstitutu adlanırdı) məşğuldur. Departamentin direktor əvəzi Mehman Axundov AYNA-ya müsahibəsində bu qiymətli balıq növlərinin populyasiyası ilə vəziyyətdən danışıb.

- Xəzərdə nərə balığının qorunması və sayının bərpası üçün nələr edilir?

- Ümumiyyətlə, Xəzərdə nərə balığının ehtiyatları davamlı olaraq azalır. Bu proses 2005-ci ildən bəri müşahidə olunur, lakin vəziyyət 2010-cu ildən bəri lap pisləşdi. Nərə balığının vəziyyətindən danışarkən, təkcə Azərbaycan sularında yox, bütün Xəzər dənizindəki vəziyyətindən bəhs edirəm, çünki balıq sərhəd tanımır və köç edir. 2011-ci ildən sonra Xəzəryanı ölkələr Su Bioresursları Komissiyasında populyasiyanın bərpa olunmağa vaxtı çatmadığı üçün, nərə balığının ticari məqsədlə tutulmasını qadağan etmək qərarına gəldi. Bu qərar hər il Su Bioresursları Komissiyasında qeyd olunur və bu protokol CITES Konvensiyasına göndərilir (Nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi olan flora və fauna növlərinin ticarətinə nəzarət Konvensiyası).

- İndi nərə balığının ovlanmasına hansı məqsədlər üçün icazə verilir?

- Nərəkimilər sözügedən konvensiyanın ikinci siyahısına aiddir və hər il CITES-in qərargahına bildiririk ki, Xəzəryanı ölkələr nərə balığının ticari ovunu həyata keçirmir, yalnız yetkinlik yaşına çatmayan nərə balığının çoxalması və sərbəst buraxılması üçün tuturlar, eləcə də elmi araşdırmalar üçün. Ovlanma minimum miqdarda aparılır.

Populyasiyanın bərpası üçün hesablamaları biz digər Xəzəryanı ölkələrin alimləri ilə birlikdə aparırıq. Hazırda baş verən fəaliyyətlər nərə balığının populyasiyasına müsbət təsir göstərir və yaxşıya doğru ümid var. Ancaq hələ görüləcək işlər çoxdur. Hər il dəniz ekspedisiyaları təşkil edir və təkcə nərə balığının deyil, həm də ticarət əhəmiyyəti olan digər balıqların vəziyyətini öyrənirik. Söhbət Xəzər qızılbalığı, kütüm, leş, sazan, kefal və sairdən gedir.

Son zamanlarda digər balıq növlərinin populyasiyalarında vəziyyət yaxşılaşıb. Azərbaycanın daxili sularında elmi ekspedisiyalar aparırıq və son 3-4 ildə sazan, kefal və kütüm ehtiyatlarının vəziyyətində bir yaxşılaşma olduğunu müşahidə edirik. Bir vaxtlar minoqa balığı “Qırmızı Kitab”a düşmüşdü, amma artıq yayılmasına və ticari əhəmiyyətə sahib olmasına görə indi oradan çıxarılıb. Dəniz sudakı da “Qırmızı Kitab”da idi, amma indi sayı xeyli çoxalıb.

- Səbəb nədir?

- Bu, ilk növbədə brakonyerliyə qarşı uğurlu mübarizə ilə bağlıdır. Bu davanı Daxili İşlər Nazirliyi (Sularda Polis İdarəsi) ilə birlikdə aparırıq. İctimai təşkilatlar da bizə qoşulur. Vətəndaşlar fikirlərini daha çox ifadə etməyə, qanunsuz torların ələ keçirilməsində iştirak etməyə və s. başladılar. Pandemiyanın da faydalı təsiri ola bilər. Sərt karantin tədbirləri olduğu zaman insanlar daha az çölə çıxmağa başladılar və buna görə daha az balıq tutuldu. Balıqçılıq sektorundakı ümumi vəziyyət müsbət sayıla bilər, amma nərə balığı ilə vəziyyət çətin olaraq qalır. Nərə balığı uzun müddətə bərpa olunur. Təbii şəraitdə beluqa 15-16 yaşında, nərə balığı 10-12 yaşında, severyuqa 8-10 yaşında kürü verir.

- Son illərdə ölkədə balıq yetişdirilməsinə maraq xeyli artıb. Bu maraq ölkənin balıqçılıq təsərrüfatına necə təsir göstərib?

- Balıq populyasiyasına müsbət təsir göstərən amillərdən biri də təbii şəraitə atılan balaca balıqların artmasıdır. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin yetkinlik yaşına çatmayan nərə balığı, qızıl balıq və sazan balığının çoxaldılması və sərbəst buraxılması üçün fabrikləri var. Keçən il 5.5 milyon sərbəst buraxılmışdısa, bu il 6 milyon 200 min yeniyetmə balığın sərbəst buraxılması planlaşdırılır.

Ölkədə Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş balıqçılıq qaydaları var. Qanunvericiliyə görə, müəssisələr su məhsulları istehsalına və ticarət məqsədilə balıq yetişdirmək üçün Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyindən icazə ala bilərlər. Və bu işi etmək istəyənlər getdikcə daha çoxdur. Yeri gəlmişkən, özəl şirkətlər sayəsində son zamanlarda balıqların təbii şəraitə buraxılması faktları artıb. Onlara fəaliyyət göstərməyə icazə verdikdə, şirkətlərin müəyyən bir balıq nisbətini təbiətə buraxması şərtini də qoyuruq. Nazirliyimiz ilə birlikdə Xəzər dənizinə çox sayda forel və Xəzər qızılbalığı buraxdılar. Özəl şirkətlər bu prosesdə fəal iştirak edir.

- Nərə və qara kürü ixracatı ilə bağlı işlər necə gedir?

- İxracata gəldikdə, ixracın miqdarı CITES-in elmi orqanı vasitəsilə aparılır. Nərə balığını yetişdirən şirkətlər, məsələn, Rusiya Federasiyası, ABŞ, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Yaponiya, Argentina və Avropa Birliyinə kürü ixrac etmək üçün lisenziya alır. Ancaq söhbət kiçik bir rəqəmdən gedir - təxminən 100 kq kürü və təxminən 200 ton nərə cinsli balıq əti xaricə ixrac olunur. Əlbəttə ki, bu məhsullar daxili bazara da tədarük olunur. Bazarda təqdim olunan nərə balığı da bu müəssisələr tərəfindən yetişdirilir. Brakonyerlərin əldə etdikləri malların satılması halları da mümkündür, amma bu kimi hallarla mübarizə aparılır və ümumiyyətlə vəziyyət nəzarət altındadır.

Müəllif: Elya Belskaya