Azərbaycanın sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov Teleqraf.com-a müsahib verib.

Teref.az həmin müsahibəni təqdim edir:

– Tofiq müəllim, Ermənistanda dekabrda keçiriləcək növbədənkənar parlament seçkiləri öncəsi siyasi durumu necə şərh edərdiniz?

– Ermənistanda siyasi baxımdan vəziyyət gərgindir. Baş verənlər onu deməyə əsas verir ki, Ermənistanda ciddi siyasi parçalanma var. Bu parçalanmanın tərəfləri Qarabağ klanı və Ermənistan erməniləridir. Əslinə qalsa inqilab, onun səbəbi Ermənistan-Azərbaycan konflikti və bu konfliktdən irəli gələn fəsadlarla bağlıdır. İqtisadi, siyasi, demoqrafik problemlər və yerlipərəstlik qüsuru ortaya çıxıb. Ermənistanı 20 ildən çox müddətdə Qarabağ klanı istismar edirdi. Bu da indiki vəziyyətə gətirib çıxardı.

Hazırda Nikol Paşinyanın Ermənistan ictimaiyyəti və xalqı arasında nüfuzu böyükdür. Amma 20 il iqtidarda olan Qarabağ klanı güc strukturlarında, Müdafiə Nazirliyində, yerli icra orqanlarında öz adamlarını yerləşdirib. Üstəlik parlamentdə Qarabağ klanının qurduğu Respublika Partiyası ən çox deputat mandatına sahibdir. Başqa sözlə, Ermənistanda əvvəlki hakimiyyət olduğu kimi qalıb.

Gedən proseslər də bununla bağlıdır. Həm də unutmayaq ki, Ermənistanda qarşıdurma tərəfi olan bu iki qüvvə həm də xaricdən olan fərqli qüvvələrə arxalanır. Qarabağ klanı Rusiyaya, Paşinyan komandası isə Qərbə arxalanır. Hazırda siyasi qarşıdurma və böhran davam edir. Fikrimcə, qüvvələr təxminən bərabər olduğu üçün böhran uzunmüddətli olacaq. Klanlar arasında artıq ilkin toqquşmalar da özünü göstərib. Məsələn, Dövlət Təhlükəsizlik Şurası katibinin atası Qarabağda özünü asıb.

Nəhayət, Ermənistan ictimaiyyəti sual verir: bu inqilab nəyə görə baş verib? Əsgərin “tuşenkasını” itlərinə yedizdirən bir generalı həbs ediblər və keçmiş prezident Köçəryanı bir neçə gün həbsdə saxlayıblar. Hələlik inqilabın nəticəsi bundan ibarətdir. Başqa nəticə yoxdur.

– Dekabrda keçiriləcək seçkilərdən nə gözləyirsiniz?

– Fikrimcə, seçkilərdə Paşinyan tərəfdarları parlament çoxluğunu əldə edəcək. Bu, bir növ Paşinyan hakimiyyətinin legitim mənbələrini daha da gücləndirəcək. İnqilab baş versə də, əslində Paşinyanı seçən parlament olub. Bu baxımdan Paşinyana parlament çoxluğunu əldə etmək lazımdır.

Ancaq nəzərə alın ki, qarşı tərəf də qollarını yanına salıb sakit durmaq və əllərində olanların alınmasına dözmək fikrində deyil. Bilirlər ki, əslində onlara qarşı sərt addımlar atılmalıdır, ancaq hələlik atılmır. Ermənistanın siyasi ənənəsini nəzərə alaraq, deyə bilərik ki, onlar daha çox terror variantına əl atmağa meyllidir. Vaxtilə parlamentin güllələnməsi, polis alayının qərargahının işğal edilməsi və s. nümunələr var. Bu mənada istisna etmirəm ki, indiki gərgin vəziyyət sonda toqquşmalara gətirib çıxara bilər.

– 1997-ci ildə Levon Ter Petrosyanın devrilməsi, 1999-cu ildə parlamentin gülləbaran olunması kimi faktlar Qarabağ klanının ayağına yazılır. Sizcə, bu kimi hallar seçkilərə qədər təkrarlana bilərmi?

– Nəzərə alaq ki, bu gərgin vəziyyət orada həm siyasi, həm də coğrafi bölünmə ilə müşahidə olunur. Baxın, ən gərgin nöqtə Azərbaycanın işğal edilən əraziləridir. Orada olan silahlı dəstələr Qarabağ klanını və ya öz yerlilərini dəstəkləyir. Bu mənada onlar daha çox güc amilindən istifadə etməyin tərəfdarıdır. Siyasətdə terror amilindən geniş istifadə edilməsi onların təbiətinə xasdır. Bu baxımdan toqquşma qaçılmazdır.

Eyni zamanda regionlararası toqquşma da ortaya çıxacaq. Qarabağlılar daha çox işğal olunan ərazilərdə toplaşacaq və çalışacaqlar ki, burada öz hakimiyyətlərini, əllərində olan qüvvəni qoruyub saxlasınlar. Başqa sözlə, “miyatsun” deyilən şüar heç də birləşməyə gətirib çıxarmayacaq. Biz görürük ki, indi Ermənistanda və ermənilər arasında “Myatsum” üçün əsaslar yoxdur. Əksinə, onlar bir-birindən daha uzaqlaşırlar. Üstəlik indiki Qarabağ 10-15 il əvvəlki Qarabağ deyil. Orada yaşayan erməni əhalisinin sayı iki dəfə azalıb. Çoxu Ermənistana və ya başqa ölkələrə köçüblər. Odur ki, müxtəlif hadisələr baş verə bilər. Hesab edirəm ki, sadaladığım amillərdən xarici qüvvələr istifadə edəcək.

– “Xarici qüvvələr” deyəndə konkret Rusiyanı nəzərdə tutursunuz?

– Təbii. Çünki Qarabağda onların dominantlığı güclüdür. Həm hərbi, həm də “siyasi” cəhətdən. Hesab edirəm ki, biz bu məsələlərə diqqətlə yanaşmalıyıq. Hətta burada bizim üçün imkanlar pəncərəsi açıla bilər.

– Demək istəyirsiniz ki, Qarabağ klanı ilə İrəvan erməniləri arasında siyasi və coğrafi ziddiyyətlərin inkişaf etməsi bizim üçün yeni imkanlar açacaq?

– Vaxtilə Ermənistan Azərbaycanın işğal edilən ərazilərində qondarma qurumlar yaradıb. İndi bu qondarma qurumlar Ermənistana qarşı çıxırlar. Buna bənzər hadisə Pakistanla “Taliban” arasında yaşanır. Əvvəllər Pakistanın “Taliban”a böyük dəstəyi var idi. Ancaq indi “Taliban” Pakistana düşməndir.

– Paşinyan seçkilərdə qalib gəldikdən sonra siyasətində kardinal dəyişikliklər baş verə bilərmi?

– Konkret Dağlıq Qarabağ mövzusuna aid siyasətində dəyişiklik edəcəyini gözləmirəm. İndi onun əsas maraq dairəsində olan məsələ şəxsi hakimiyyəti və daxildə gedən proseslərdir. Bəllidir ki, həm Qarabağ klanı, həm də İrəvan klanı Dağlıq Qarabağ kartından istifadə edəcək. İstisna etmirəm ki, daxili siyasətdə istifadə etmək üçün güc tətbiq edərək, Azərbaycanı buna cəlb etməyə çalışacaqlar. Başqa sözlə, xaricdə düşmən obrazı yaradıb daxili maraqları üçün istifadə etmək planı ola bilər.

Biz belə təxribatları istisna etməməliyik. Bunun tərəfdarları həm Qarabağda, həm də Ermənistanda var. Yəni gərginliyi aradan qaldırmaq məqsədilə də diqqəti Azərbaycana yönəltmək istəkləri ola bilər. Biz həmişə belə təxribatları gözləməliyik.

– Erməni tərəfinin cəbhə bölgəsində təxribat yarada biləcəyi haqqında proqnozlarınız hansı arqumentlərə əsaslanır?

– Belə fikirlər Düşənbədə baş tutan kontaktın təhlili əsasında ortaya çıxır. Paşinyanın əsas marağı atəşkəs rejiminin gücləndirilməsi mövzusu idi. O, faktiki olaraq etiraf etdi ki, işğal edilən ərazilərdə təxribatlar baş verə bilər. Yəni birbaşa əlaqələrin qurulmasından sonra sabah Paşinyan zəng edib deyə bilər ki, cəbhədə baş verən təxribat bizim işimiz deyil, hansısa daxili qüvvələr atəşkəsi pozaraq təxribat yaradıblar. Fikrimcə, Paşinyan komandası belə ssenarilərin baş verməsini mümkün hesab edirlər.

– Seçkidən sonra Paşinyanın Rusiya siyasəti necə qurulacaq?

– Əvvəla, Ermənistanda anti-rus əhval-ruhiyyəsinin güclü olmasının səbəblərinə diqqət etmək lazımdır. Bu təkcə Paşinyanın yox, həm də erməni ictimaiyyətinin baxışlarıdır. Onlar anlayır ki, Rusiya nə bacarıbsa, onlara verib. İndi gözləyirlər ki, investisiyalar gəlsin, inkişaf baş versin və s. Baxırlar ki, Azərbaycan inkişaf edir, onlar isə iqtisadi və demoqrafik istiqamətdə deqradasiya edirlər.

Ölkəyə investisiya cəlb etmənin yeganə mənbəyini Qərbdə görürlər. Amma bu məsələdə də ziddiyyətlər var. Birincisi, investisiyanın ölkəyə gəlməsi üçün qərbpərəst siyasət aparılmalıdır. Lakin Ermənistana su və hava qədər təhlükəsizlik qarantiyası vacibdir. Bunu isə Rusiya verir. Bir ölkənin sənə təhlükəsizlik qarantiyası, digər ölkənin isə investisiya verməsi qeyri- mümkündür. Bu nöqtədə ziddiyyət var. Buna nə Qərb razılıq verər, nə də Rusiya bundan razı qalar. Rusiya deyər ki, mən səni müdafiə edirəm, təhlükəsizliyini təmin edirəm və sən də gedib başqası ilə dost olmaq istəyirsən?

Məhz bu səbəbdəndir ki, bir müddət əvvəl Rusiyada Ermənistanla bağlı keçirilən ictimai müzakirədə ekspertlərdən biri Ermənistanı gəzəyən qadına bənzətdi. Hazırda yuxarıda qeyd etdiyim ziddiyyət erməni siyasətində qalıb. Dekabr seçkilərindən sonra Ermənistan ya Qərb xəttini, ya da Rusiya xəttini seçməlidir. Amma indiki vəziyyətdə Paşinyanın bir yolu qalır. Zənnimcə, o hansısa mərhələdə hərbi əməliyyatları bərpa etmək, yaxşı zərbə almaq istəyəcək. Rusiya da onu müdafiə etməyəndə deyəcək ki, ruslar bizimlə dostluğa “xəyanət” ediblər. Beləcə Qərbə doğru gedəcəklər. Təxminən belə bir ssenari qaçılmazdır. Ancaq seçkilərdən sonra. Qərb də Paşinyandan tələb edir ki, hərəkət et. Bir generalı həbs etməklə qərbpərəst ola bilməzsən.

– Sizin fikirlərinizdən belə çıxır ki, Ermənistanı gərgin bir gələcək gözləyir…

– Mən qeyd etdiyim faktorları analiz edəndə ortaya o çıxır ki, erməni siyasətində xəttin seçilməsi böyük toqquşmadan keçir. Siyasi cəhətdən bölünən erməni siyasətçilərinin barışması mümkünsüzdür.

– Paşinyan Qərbə üstünlük verəcək?

– Xatırladım ki, Paşinyandan əvvəl Qərbə üstünlüyü Sərkisyan verməyə başlamışdı. O da anlayırdı ki, artıq Rusiyadan ala biləcəkləri bir şey qalmayıb. Onlar anlayır ki, ölkəyə investisiya gəlməsə, inkişaf olmayacaq. İnkişaf olmasa, camaat qaçacaq və ölkə məhv olacaq.

Bu mənada Ermənistanda yaşananların Azərbaycanın apardığı siyasətin nəticəsi olduğu haqqında fikirlər doğrudur. Çünki blokada siyasəti, Ermənistanın regional layihələrdən kənarda saxlanılması Ermənistanı böhrana salıb. Bu qaçılmaz həqiqətdir.

Onu da qeyd edim ki, ermənilərin psixoloji və siyasi əhvalı imkan verməz ki, onlar qərar qəbul edərək işğal olunan ərazilərimizi azad etsin. Bunu ermənilərdən gözləmək sadəlöhvlükdür. Deməli hansı yol qalır? Biz düşündüyümüz yol.