Son illər Mərkəzi Bank kommersiya banklarına təsir imkanlarını xeyli itirib
Bu ilin əvvəllərində manatın devalvasiyasından sonra çoxları bu qənaətdə idi ki, artıq yuxarılar Mərkəzi Bankın sədri Elman Rüstəmovla yollarını ayıracaq. Lakin gözləntilər özünü doğrultmadı və o, yenidən adıçəkilən bankın rəhbərliyində qalmağı bacardı. Beləliklə, artıq düz 20 il tamamdır ki, Elman Rüstəmov ölkənin bir nömrəli bankının sədri vəzifəsində çalışır. Təbii, bu illər ərzində ölkənin bank sektorunda bir sıra hadisələr baş verib.
Məsələn, bəzi banklar bu sektorun ağır şərtlərinə tab gətirməyib fəaliyyətinə son qoyub, bəziləri müxtəlif səbəblər üzündən adını və imicini dəyişdirməli olub, digərlərinin isə rəhbər şəxsləri istefaya göndərilib. Bu illər ərzində bank sektorunda dəyişməyən yeganə şey kredit faizlərinin ağırlığı və bir də Mərkəzi Bankın rəhbərliyidir. Bəli, Elman Rüstəmov məhz əlində olan resurslar hesabına son illər ölkənin ən imkanlı şəxsləri sırasında qərarlaşmağı bacarıb. Bu barədə redaksiyamızı bilgiləndirən məlumatlı şəxs iddia edir ki, qeyri-rəsmi hesablamalara görə, onun sərvətlərinin illik artımı təxminən, 20 faiz civarındadır: "Heç kimə sirr deyil ki, bu gün ayrı-ayrı məmurların himayəsi altında fəaliyyət göstərən bir sıra banklar arasındakı rəqabət sağlam xarakter daşımır və hətta düşmənçilik həddinə çatmaq üzrədir. Təbii, Mərkəzi Bankın sədrinin rəhbərlik etdiyi sektorda baş verənlərdən məlumatsız olduğunu düşünmək ağılsızlıq olardı. Çünki Elman Rüstəmov bank sektorunda yetərincə təcrübəsi olan şəxslərdən biridir və elə buna görə də o, hansı bankın hansı bankla düşmən mövqedə dayandığını, eləcə də bankların kimlərin himayəsində olduğunu çox gözəl bilir. Məsələn, Elman Rüstəmova da bəllidir ki, "Bank of Baku" rəhbərliyi özünə rəqib kimi gördüyü bəzi banklara qarşı xüsusi kompaniya həyata keçirir. Və bu tip kompaniyalar Mərkəzi Bankla razılaşdırıldıqdan sonra tətbiq olunur. Artıq çoxlarına bəllidir ki, "Bank of Baku" "Unibank"ın fəaliyyətinin dayandırılması üçün bir sıra tədbirlərə baş vurub. Bu məsələdən Elman Rüstəmov da kifayət qədər bilgilidir və hətta demək olar ki, konflikt Mərkəzi Bank rəhbərliyinin himayəsi altındadır. Yəni Mərkəzi Bank rəhbərliyi baş verənləri ən azından susması ilə təqdir etdiyini ifadə etməkdədir. Ümumiyyətlə, hazırda bir sıra banklar Elman Rüstəmovun himayəsi altında fəaliyyət göstərdiklərindən kredit faizlərini aşağı salmaqda maraqlı deyillər".
Bu arada, onu da nəzərinizə çatdıraq ki, parlamentin "Mərkəzi Bank haqqında" qanuna etdiyi əlavə və dəyişiklikləri şərh edən ekspertlər bildirirlər ki, Mərkəzi Bankın vəsaitlərinin böyük hissəsi əlindən alınır. Məhz bu mövqedən çıxış edən bank məsələləri üzrə ekspert Əkrəm Həsənovun sözlərinə görə, bu, iki şeydən xəbər verir - ya Mərkəzi Bank rəhbərliyi etimadı itirib, deməli, bank sistemində vəziyyət doğrudan da çox ağırdır, ya da dövlətə xərclərini ödəmək üçün əlavə vəsait tələb olunur. Həmin qanunun 10.3-cü maddəsinə olunan dəyişikliyə əsasən, Mərkəzi Bankın kapital ehtiyatları artıq tədavülə buraxılmış milli valyutanın 15 faizi miqdarında müəyyən edilməyəcək. Əvəzində, hesabat ilinin mənfəətindən ayırmalar hesabına formalaşdırılacaq. Onun nizamnamə kapitalından az olmamaq şərti ilə.
Bundan başqa, qanuna bu 13.2-ci maddə əlavə edilir: "Xarici valyutada və qızılda olan aktiv və passivlərin yenidən qiymətləndirilməsi nəticəsində ilin sonuna yaranan zərərin ödənilməsi Mərkəzi Bankın kapital ehtiyatları hesabına təmin olunur". 14.2-ci maddəyə edilən dəyişikliyə əsasən isə, Mərkəzi Bankın fəaliyyəti nəticəsində yaranmış kapital çatışmazlığı - bir maliyyə ili təxirə salınmaqla - dövlətin buraxdığı qiymətli kağızlar hesabına ödəniləcək. Ekspert iddia edir ki, Mərkəzi Bankın nizamnamə kapitalı kommersiya banklarınkından 5 dəfə aşağıdır, qanuna edilən dəyişiklikdən sonra kapital ehtiyatları da azalacaq: "Mərkəzi Bankın nizamnamə kapitalı 10 milyon manatdır. Bəzilərinin dediyi kimi, 50 milyard deyil. Təsəvvür edirsiniz: Mərkəzi Bankın nizamnamə kapitalı kommersiya banklarının kapitalından (onlarda 50 milyon manatdır) 5 dəfə aşağıdır. Mən gözləyirdim ki, bu biabırçı fərq aradan qaldırılacaq. Axı, əslində Mərkəzi Bankın kapitalı kommersiya banklarının kapitalından yüksək olmalıdır. Lakin Mərkəzi Banka əlavə kapital verilmədi. Bununla belə, indiyədək Mərkəzi Bankın kapitalı əhəmiyyətli deyildi. Çünki kapital ehtiyatları kapitalından yüksək idi: tədavülə buraxdığı nağd milli valyutanın 15 faizi miqdarında. Məsələn, 2014-cü ilin nəticələrinə görə, ehtiyatlar 210 milyon manata yaxındır. Yəni, nizamnamə kapitalından 21 dəfə çox! Amma edilən dəyişiklikdən sonra ehtiyatın məbləği də 10 milyon manat olacaq. Yəni, hal-hazırda Mərkəzi Bankın əlindən 200 milyon manat alınır. Bundan sonra Mərkəzi Bankın sərəncamında cəmi 20 milyon manat qalacaq". Ekspert bildirir ki, bank sektorunda ehtiyat zərəri ödəmək üçündür: "Qanuna edilən son dəyişiklik və əlavədən sonra Mərkəzi Bankın kapital ehtiyatları kəskin şəkildə azaldılacaq. Ehtiyat zərəri ödəmək üçündür. Ehtiyat azdırsa, deməli, zərərin ödənilməsi kapitalı tam "yeyə" bilər. Buna görə də, indiyə qədər qayda belə idi ki, Mərkəzi Bankın kapital çatışmazlığını dövlət ödəməli idi. Gözləmək olardı ki, bu qayda olduğu kimi qalacaq, çünki Mərkəzi Bankın kapital ehtiyatı onsuz da azaldılır. Lakin tam əksi olacaq. Dövlət kapital kəsirini pulla deyil, qiymətli kağızları ilə ödəyəcək, özü də dərhal yox, bir ildən sonra. Bu isə Mərkəzi Bankın özünün ağır vəziyyətə düşə bilməsi riskini artırır. Görünən odur ki, dövlətə əlavə pul vəsaiti lazımdır və bu pulu Mərkəzi Bankdan götürmək qərarındadır. Niyə Mərkəzi Bankdan? Çünki əvvəla həmin pullar Mərkəzi Bankın rəhbərliyinin səmərəsiz idarəçiliyindədir. Digər tərəfdən isə Mərkəzi Bankın əhəmiyyəti xeyli azalıb. Mərkəzi Bank nədir? Mərkəzi Bank ilk növbədə manatın emitentidir. Lakin hazırda güclü dollarlaşma prosesi gedir. Manatın əhəmiyyəti azalır. Paralel Mərkəzi Bank da mövqelərini itirir. O biri tərəfdən Mərkəzi Bank bank nəzarəti orqanıdır. Lakin son zamanlar bankların qarşısında dili çox qısadır və nəzarət edə bilmir. Banklar özbaşına qalıblar. Deməli, Mərkəzi Bank burada da zəifləyib. Buna görə Mərkəzi Bankla hesablaşmağa, sərəncamında artıq pul saxlamağa lüzum yoxdur".
Gördüyünüz kimi, ekspertin sözlərindən də belə aydın olur ki, Elman Rüstəmovun nöqsanlı fəaliyyəti nəticəsində son illər Mərkəzi Bank özünün çəkisini, nüfuzunu, kommersiya banklarına təsir imkanlarını xeyli itirib. Əgər belə davam edərsə, o zaman ölkənin bank sektoru ciddi problemlərlə üz-üzə qala bilər. Çünki ölkənin "baş bankir"i yuxarıların ona olan etimadını itirib. \\gundelik-baku.com \\
Mövzu ilə əlaqədar qarşı tərəfin də mövqeyini işıqlandırmağa hazırıq.