Afganistan’daki Türkler, ağırlıklı olarak Türkmenler, Özbekler, Kazaklar ve daha az sayıda Kırgızlar gibi etnik gruplardan oluşur. Genellikle Afganistan’ın kuzey bölgelerinde (Cevizcan, Faryab, Belh, Tahar, Kunduz, Sar-e Pol, Badahşan gibi vilayetlerde) yoğun olarak yaşarlar.
Bu bölge, tarihî olarak “Güney Türkistan” olarak da anılmaktadır. Bu isimlendirme, Orta Asya’daki Türkistan’ın güney uzantısı anlamında kullanılır ve Afganistan’ın kuzeyini ifade eder.
Mücadeleleri
Afganistan Türkleri, tarih boyunca pek çok zorlukla mücadele etmiştir:
1. Kimlik Mücadelesi:
• Afganistan’da resmî tanınma, ana dilde eğitim, kültürel haklar gibi konularda yıllardır mücadele vermektedirler.
• Özellikle Türkmen ve Özbek toplulukları, Türk kimliğinin korunması için sosyal ve siyasi alanda çeşitli çabalar göstermektedir.
2. Siyasi Temsil:
• Türk kökenli liderler zaman zaman önemli konumlara gelmişse de, kalıcı siyasi temsiliyet sağlanamamıştır.
• General Raşit Dostum, Özbek kökenli bir lider olarak önemli figürlerden biridir.
3. Dil Mücadelesi:
• Türk toplulukları, Türkçenin (Türkmence, Özbekçe gibi lehçeleriyle) resmî dil olarak tanınmasını talep etmektedir.
• Son zamanlarda, Türkçenin Afganistan’da resmî dil olması yönündeki talepler gündeme gelmiştir.
“Güney Türkistan” Kavramı
Bugün, bazı Türk toplulukları ve düşünce çevreleri, Afganistan’ın kuzeyinde yaşayan yaklaşık 12 milyon Türk’ün yaşadığı bölgeye “Güney Türkistan” denilmesini savunmaktadır.
Bu isimlendirme:
• Türk kimliğinin güçlendirilmesi,
• Bölgesel birliktelik ruhunun vurgulanması,
• Tarihî bağların hatırlatılması amacıyla tercih edilmektedir.
Türk Dünyası ile Bağ
Afganistan Türkleri, Türk Dünyası’nın ayrılmaz bir parçası olarak görülmektedir. Özellikle Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan gibi Orta Asya Türk devletleriyle:
• Akrabalık bağları,
• Ortak dil ve kültür,
• Tarihî kökenler paylaşılmaktadır.
Sonuç ve Gelecek Perspektifi
Bugün #TuranHareketi, #TürkBirliği gibi idealler çerçevesinde, Afganistan Türklerinin haklarını savunmak ve kimliklerini yaşatmak için çeşitli girişimler söz konusudur. Ancak:
• Bölgedeki siyasi istikrarsızlık,
• Taliban yönetiminin etnik temsiliyete yönelik tutumu,
• Uluslararası toplumun ilgisizliği gibi etkenler, mücadeleyi zorlaştırmaktadır.
“Güney Türkistan”, sadece coğrafi bir tanım değil, aynı zamanda bir kimlik mücadelesinin sembolü hâline gelmiştir.