Ölkəmizdə tekstil sənayesinin inkişaf perspektivlərinə birmənalı əminlik yoxdur

Bu yaxınlarda, böyük markaların təzyiqini və pərakəndə ticarətçilərin üstünlük təşkil etməsinin qarşısını almaq üçün Asiya geyim istehsalçılarının ən böyük ittifaqı yaradıldı. Geyim tədarükçülərini təmsil edən 13 birlik, özləri üçün daha yaxşı şərtlərə nail olmaq üçün bir satınalma təcrübəsi standartı hazırladı. Birləşməni, hətta bəziləri bir qədər OPEC-ə bənzər hesab edirlər.

Bir sıra mütəxəssislərin fikrincə, yeni təşkilat qlobal geyim bazarındakı vəziyyəti dəyişə bilər və bu, sənayenin Azərbaycanda da daxil olmaqla, bir sıra digər ölkələrdə davamlı inkişafı üçün ilkin şərtlər yaradır. Lakin əksəriyyət bu vəziyyətin ölkəmizdə tikiş sənayesinin inkişafına təsir göstərməyəcəyinə əmindir.

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli yeni dərnəyin, ümumiyyətlə perspektivli olduğuna inanmır. “OPEC-dən bəhs etsək də, ayrı-ayrı ölkələrin dövlət maraqları olmasaydı, beynəlxalq məhkəmələr çoxdan OPEC-in neft qiymətlərini qaldırmaq üçün kartellərin sui-qəsdi olduğunu çoxdan elan etmiş olardı. Bu, doğrudan da kartel müqaviləsidir və digər sahələrdə bunu etmək qadağandır. Bir çox ölkələrdə antiinhisar orqanları bu cür prosesləri izləyirlər. OPEC məlum səbəblərdən nəzərə alınmır. OPEC böyük siyasətdir. Tikiş sənayesinə gəlincə, burada işlər fərqlidir və rəqabət çoxdur. Sonda kiminlə razılıq danışıqları aparılacaq? Əgər dövlətlə danışıqlar nəzərdə tutulursa, o zaman mexanizm çox mürəkkəb olacaq”,- deyə o, AYNA-ya şərhində bildirib.

Mütəxəssisin fikrincə, bu, çox pis bir presedent yarada bilər: “Sabah bu yolla ayaqqabı, kompüter, mobil telefon və s. istehsalçıları birləşə bilər. Nəticədə dünya əhalisi bahalaşmadan əziyyət çəkəcək. Paltarların və digər malların qiymətlərinin paralel artması üçün alıcılıq qabiliyyəti artmalıdır”.

Müsahibimiz hesab edir ki, OPEC-in belə bir analoqu mümkün deyil: “Çünki biznes bu şəkildə işləmir və inanıram ki, heç işləməyəcək də. Adam Smit bir vaxtlar rəqabətin və yeni oyunçuların köməyi ilə bazarda qiymətləri sabitləşdirən bazarın görünməz əlinə ehtiyacından danışırdı. 21-ci əsrdə hər şey bir az fərqli işləyir, amma əsas mesaj dəyişməyib. Avropada və Asiyada inkişaf etməkdə olan ölkələrdə eyni kateqoriyalı məhsullar arasında niyə qiymət fərqi var? Çünki onlarda alıcılıq qabiliyyəti fərqlidir”.

“20 il əvvəl Çində maaşlar Avropa və ABŞ-dan təxminən 10 dəfə az olduqda, bir çox müəssisə oraya köçdü. İndi Çin orta gəlir tələsinə düşüb və işçi qüvvəsi bahalaşmağa başlayır. Bu, Laos, Kamboca, Vyetnam, Şri-Lanka, Banqladeş kimi digər ölkələr tərəfindən istifadə edildi, çünki orada işçi qüvvəsi daha ucuzdur. Beləliklə, tekstil və geyim sənayesi daha da inkişaf edəcək”, - deyə Cəfərli vurğulayıb.

Azərbaycana gəldikdə, iqtisadçının fikrincə, ölkəmiz nəhayət gələcəkdə nə edəcəyimizə qərar verməlidir: “Pambığı xammal olaraq Türkiyə ərazisindən ixrac etməli və ya özündə son məhsul istehsalını qurmalı? Hələlik təəssüf ki, bu məsələyə hərtərəfli yanaşma görünmür. Sərmayələrə, yeni texnologiyalara ehtiyacımız var. Azərbaycanın daxili bazarı toxuculuq və tikiş sənayesi istehsalında rəhbər tutulacaq qədər böyük deyil, lakin ölkəmiz logistik baxımdan əlverişlidir. İran, Rusiya, Orta Asiyada nəhəng bazarlar var və gələcəkdə bu istiqamətdə işləmək mümkündür. Vergi, gömrük və dövlətdən özəl şirkətlər üçün infrastrukturun yaradılmasında böyük bir fayda olarsa, digər ölkələrdən istehsalın müəyyən bir hissəsi ölkəmizə köç edə bilər”.

“1990-cı illərdə və 2000-ci illərin əvvəllərində belə cəhdlər var idi, lakin bazar o qədər inhisara alındı ​​ki, çoxları buraya investisiya qoymaqdan qorxdu. İndi Özbəkistanda xarici kapitalın cəlb edilməsi böyük bir sürətlə davam edir, bununla əlaqədar qanunları dəyişdirdilər, bir proqram qəbul etdilər ki, ona görə pambıq yalnız xammal kimi satılmayacaq, həm də istehsal zənciri yaradılacaq. Və bunlar əlavə iş yerləri, əlavə gəlirdir. Azərbaycanın da belə bir yanaşmaya ehtiyacı var. Azərbaycan bu bazarda amma düzgün yanaşma ilə öz payını ala bilər”, - deyə ekspert söyləyib.

O düşünür ki, ölkədə tez-tez olduğu kimi, tekstil və geyim sənayesinin inkişafının bir kampaniya xarakteri daşımaması da vacibdir: “Bir neçə il əvvəl Azərbaycanda xalçaçılıq sahəsində istehsal gücləri kəskin şəkildə artırıldı. Ölkənin hər yerində onlarla emalatxanalar açılmışdı, lakin məhsulun realizasiyasına heç kim cəlb edilməmişdi. Sonradan məlum oldu ki, bütün bu müddətdə “Azərxalça” sadəcə büdcədən pul xərcləyirdi və bu müəssisənin rəhbəri indi istintaq altındadır. Yalnız dövlət hesabına inşa ediləcək belə bir yanaşma varsa, məmurlarımızın iş adamlarımızdan daha çox qazanacağı ortaya çıxacaq. Bəzən məmurlar və iş adamları eyni insanlardır. Buna görə də bu cür layihələrin icrasına başlandıqda, iş adamları son məhsul hesabına deyil, iş prosesi zamanı qazanırlar”.

Davamlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayevin AYNA-ya dediyinə görə, indi dünyada gizli bir müharibə aparılır ki, bu da geyim istehsalçılarına da təsir göstərib: “Avropada indi “ədalətli məhsul” fəlsəfəsinə getdikcə daha çox riayət edirlər və bir çoxları insanlara qəpik-quruş ödənildiyi, pis, həyati təhlükəli şərtlərdə işlədikləri istehsalın təşviq edilməsinin qeyri-mümkün olduğuna inanırlar. Buna görə bəzi Avropa geyim markaları Çin pambıqlarını rədd edir”.

“Ancaq bunun Azərbaycanda bu sahənin inkişafına bir növ müsbət təsir göstərə biləcəyini düşünmək olmaz. Bazar çoxdan bölünüb və nə Çin, nə Pakistan, nə də Türkiyə malları ilə rəqabət apara bilyəcəyik”, - müsahibimiz bildirib.

Buna baxmayaraq, Ağayev əmindir ki, Azərbaycanda bu sahədə müəyyən perspektivlər var.: “Əvvəllər Rusiyada yüksək qiymətləndirilən və ölkəmizdə çox yüksək keyfiyyətli iplik istehsal olunurdu. Bu məhsullarla yenidən Rusiya bazarına çıxa bilərik. Növbəti üç ildə tekstilin bahalaşacağını nəzərə almaq lazımdır. Pambıq yetişdirmək çox su tələb edir və iqlim dəyişikliyi bu təbii ehtiyatın az olmasına səbəb olub. Bütün pambıqçılara subsidiyaların ödənilməsi məsələsini həll etmək lazımdır. Məsələn, Cəlilabad bölgəsində bu il pambıqçıların 20%-nə subsidiyalar verilmədi”.

Mütəxəssis, yalnız bir seqmentə pul qoymağın və yalnız onu inkişaf etdirməyin riskli olduğunu düşünür: “Ölkəmizin bu ixrac növünə böyük ümid bəslədiyi və bu səbəbdən çətin vəziyyətdə qaldığı pomidorla bağlı vəziyyəti xatırlamaq kifayətdir”.

İqtisadçı Fuad Əlizadə isə hesab edir ki, digər ölkələrdə vəziyyətin necə inkişaf etməsindən asılı olmayaraq, Azərbaycanda tekstil və geyim sənayesi inkişaf etməlidir. “10 milyonluq əhali o qədər də kiçik bazar deyil və ilk növbədə daxili bazara etibar etməliyik. Və sonra ixrac etməyi düşünün, çünki dünya bazarında rəqabət daha böyükdür. Öz xammal bazamız var, lakin son məhsulun uyğun keyfiyyətinə diqqət yetirmək vacibdir”, - deyə o, AYNA-ya söyləyib.

Ekspertin qənaətincə, ölkəmiz üçün əsas maneə, ilk növbədə Çindən idxal olunan geyim və müxtəlif tekstil məhsullarının ucuz qiymətləridir: “Ancaq bu problemi yerli istehsalçılara imtiyazlar vermək və müvafiq müasir avadanlıqların idxalına vergiləri ləğv etməklə həll etmək mümkündür. Beynəlxalq şirkətlərlə əməkdaşlıq edərək, fürsət axtarmaq və bu məsələ ilə yaxından məşğul olmaq lazımdır. Məsələn, Mingəçevir Sənaye Parkında iplik fabrikləri qurulub, ancaq daha irəli getmək lazımdır”.

Müəllif: Elya Belskaya