Qəhvə bütün dünyada milyonlarla insanın gündəlik rutininin bir hissəsidir. Fərqli coğrafiyalarda bu qədər insan üçün vazkeçilməz hala gələn qidalar var.

İndex.az xəbər verir ki, qəhvənin bədənimizə təsirinin əsas memarı olan kofein dünyada ən çox istehlak edilən psixoaktiv maddə hesab olunur.

Bəs qəhvə bədənimizə necə təsir edir?

Qəhvə içdikdən sonra kofein həzm sistemimizdə həzm olunur və mədə divarı və nazik bağırsaq vasitəsilə birbaşa qana qarışır. Lakin onun təsiri sinir sisteminə çatdıqda hiss olunur. Kofein kimyəvi cəhətdən bədənin təbii olaraq istehsal etdiyi adenozin adlı maddəyə bənzəyir. Adenozin simpatik sinir sistemini yavaşladan, ürək dərəcəsini azaldan, yuxu və rahatlıq hissini artıran bir nörotransmitterdir.

Kofein adenozinə bağlanır və onu bloklayır, bədəndə əks təsirin yaranmasına səbəb olur. Başqa sözlə, oyanıqlığın artmasına və diqqət səviyyəsinin artmasına səbəb olur. Qan təzyiqi yüksəlir, beyin fəaliyyəti sürətlənir, ayıqlıq vəziyyəti yaranır. Bu, daha uzun müddət konsentrasiyanı artıra bilər.

Kofein insanın əhval-ruhiyyəsini yaxşılaşdıra, yorğunluğu azalda və fiziki performansını artıra bilər. Bu xüsusiyyətləri ilə kofein tez-tez idmançılar tərəfindən məşqdən əvvəl istehlak edilir.

Bu təsirlər 15 dəqiqə ilə 2 saat arasında davam edə bilər. Kofein istehlakdan 5-10 saat sonra bədəndən təmizlənir, lakin təsiri daha uzun müddət davam edir.

Sağlam yetkinlər üçün gündəlik kofein istehlakının yuxarı həddi 400 milliqramdır. Bu təxminən 4-5 fincan qəhvəyə uyğundur. Ancaq unutmaq olmaz ki, bioloji təsirlər insandan insana çox fərqli şəkildə yaşana bilər və qəhvənin növü kimi faktorlar da əhəmiyyətlidir.

Tövsiyə olunan miqdar aşıldığında yuxu pozğunluğu, narahatlıq, taxikardiya, mədə narahatlığı və baş ağrısı kimi problemlər yarana bilər.

ABŞ Qida və Dərman İdarəsi də xəbərdarlıq edir ki, çoxlu kofein istehlakı zəhərli təsirlərə səbəb ola bilər. Qısa müddətdə 1200 milliqram, yəni təxminən 12 stəkan qəhvə istehlak edilərsə, ciddi sağlamlıq problemləri yarana bilər.

Qəhvə haradan gəlir?

Qəhvənin səyahəti əslində Qırmızı dənizin cənub ölkələrindəki, Efiopiya və Yəməndəki yaylalardan başlayır.

Rəvayətə görə, 9-cu əsrdə Efiopiyada Kaldi adlı çoban yad ağacın meyvələrini yeyən keçilərinin bütün gecəni oyaq qaldığını və enerji ilə dolu olduğunu görüb. Çoban bir qrup rahibə xəbər verdi və rahiblər gördülər ki, bu meyvədən namaz zamanı onları oyaq saxlayacaq isti içki hazırlaya bilərlər.

Əfsanənin doğru olub-olmadığı bilinmir, lakin biz bilirik ki, Yəməndə qəhvə 15-ci əsrdən etibarən qovrulub. Onun ilkin adı “kəhva” Yəməndə şərabın adı idi. Yəmən sufiləri diqqətlərini cəmləmək və mənəvi təmizlənmək üçün qəhvədən istifadə edirdilər.

Bir əsr sonra qəhvə İran, Misir, Suriya və indiki Türkiyə sərhədlərində tanındı. Qəhvə mədəniyyətinin dünyaya yayılmasında Osmanlı imperiyasının da böyük təsiri olmuşdur. Suriyanın kosmopolit Hələb şəhərində geniş vüsət alan qəhvəxanalar 1554-cü ildə Osmanlı İmperatorluğunun paytaxtı İstanbulda açılmağa başlayıb. Sonra qəhvə mədəniyyəti Avropaya yayıldı.

Bugünkü qəhvə istehsalının 90 faizindən çoxu əsasən Cənubi Amerika ölkələrindən gəlir. Bundan əlavə, Vyetnam və İndoneziya da mühüm qəhvə yetişdirən ölkələrdir.

İstehlak əsasən inkişaf etmiş sənaye ölkələrinə yönəlib.

“Qəhvə olmasaydı, Maarifçilik olmazdı”

20-ci əsrin qabaqcıl alman filosoflarından biri olan Yurgen Habermasın fikrincə, Maariflənmə qəhvə olmadan baş verməzdi.

Habermasın fikrincə, qəhvəxanalar 17-18-ci əsrlərdə ictimai sahədə “tənqid mərkəzləri”nə çevrilmiş və orada yeni ideyalar cücərmişdir.

Bilirik ki, Maarifçiliyin qabaqcıl mütəfəkkirləri də kofeni sevirdilər.

Fransız mütəfəkkiri Volterin gündə 50 fincandan çox qəhvə içə bildiyi iddia edilir. Bəzi mənbələrdə bu rəqəm 72 kimi yazılır.

ABŞ-ın Vanderbilt Universitetinin Qəhvə Tədqiqatları İnstitutuna rəhbərlik edən antropologiya professoru Ted Fişer də qəhvənin kapitalizmin yüksəlişində mühüm rol oynadığı qənaətindədir.

Fişer BBC-yə deyib: “Qəhvə tarixin gedişatını dəyişdirdi və Maarifçilik və kapitalizmə qapı açan ideyaların inkişafına təkan verdi”.

“Məndən soruşsanız, demokratiya, rasionalizm, empirizm, elm və kapitalizm haqqında fikirlərin geniş yayılmış qəhvə istehlakı ilə üst-üstə düşməsi sadəcə təsadüf deyil. Bu maddə qavrayışı və diqqəti yaxşılaşdırır və kapitalizmə qədər gedən kontekstin bir hissəsidir. ”

Fişer bildirir ki, kapitalizmin başlanğıcında işəgötürənlər işçilərinə qəhvə fasilələri üçün vaxt verirdilər və onlar bu maddənin məhsuldarlığı artırdığını başa düşdülər.

Qəhvənin “qaranlıq tərəfi”

Qəhvə tarixini tamamilə yeni ideyaların inkişafı və doğulması ilə eyniləşdirmək hekayənin yarımçıq qalması anlamına gələ bilər.

Çünki qəhvə istehsalı və bu istehsalın yayılması da böyük bir qul istismarına əsaslanırdı.

Fransızlar Haitidə qəhvə istehsal etmək üçün Afrikadan gələn qullardan istifadə edirdilər. 1800-cü illərin əvvəllərində dünya qəhvəsinin üçdə birini istehsal edən Braziliyada işləmək üçün afrikalı qullar məşğul olurdu.

Bəzilərinin fikrincə, bu mənada qəhvə istehsalında çox dəyişiklik olmayıb. “Heifer İnternational” qeyri-kommersiya təşkilatına görə, zəif inkişaf etmiş ölkələrdə istismar sistemi hələ də qəhvə sənayesində rol oynayır.

50 ölkədə təxminən 125 milyon insan qəhvə istehsalı ilə dolanır, lakin yarıdan çoxu yoxsulluq içində yaşayır.

Bu gün gündə 2 milyard fincan qəhvə istehlak edilir.