İran’da XVIII. yüzyılın ortalarına kadar yedi asır boyunca hüküm süren Moğol ve Türk kökenli devletlerin ardından ülkede hâkimiyet kuran İran asıllı ilk hânedandır. Aslen İran’ın batısında yaşayan Lur kabilesinin alt kolu Lekler’e bağlı bir aşiret olan Zendler’in önceleri, dağlık Zağros bölgesindeki Hemedan’la İsfahan arasında bulunan Melâyir ve civarında yer alan Perî ve Kemâzân köylerinde yaşadığı bilinmektedir. Bu dönemde Zendler iki alt gruba ayrılmıştı. Bunların ilki İnak Han, Budak Han ve Mihr Ali Han’ın liderliklerini yaptığı Zend-i Bagīle, diğeri ise Murad Han ve Hudâ Murad Han’ın kardeşlerinin başında bulunduğu Zend-i Hazere’dir.
Safevîler’in son dönemlerine kadar kaynaklarda Zendler’le ilgili herhangi bir bilgiye rastlanmaz. Adlarını ilk defa 1720’lerde Afganlılar’ın İran’a hâkim olmaya başladığı sırada ortaya çıkan karışıklıklar esnasında duyuran Zendler, bu dönemde bölgenin stratejik konumundan dolayı zaman zaman Osmanlı ve Afgan yönetimlerinden uzakta bağımsız hareket etmeyi başardılar. Bölgedeki otorite boşluğundan faydalanan Zendler, Nâdir Şah’ın hükümdarlığının (1736-1747) ilk yıllarında Melâyir ve çevresinde yağma faaliyetlerinde bulundular. Zendler’i etkisiz hale getirmek isteyen Nâdir Şah’ın bu iş için görevlendirdiği Baba Han Çavuşlu, Zend lideri Mehdî Han’a ve beraberindekilere Nâdir Şah’ın lutufta bulunacağını bildirerek yanına davet etti. Mehdî Han 400 kadar adamı ile tuzağa düşürülerek öldürüldü ve mallarına el konuldu. Bunun üzerine kabilenin diğer liderleri, büyük çoğunluğu kadın ve çocuklardan meydana gelen aşiretleriyle birlikte Kuzey Horasan’a çekilip yaklaşık on beş yıl boyunca Derregez vadisi ve Ebîverd’de ikamet ettiler. 1160’ta (1747) Nâdir Şah öldürüldüğü sırada Derregez’deki Zendler otuz veya kırk aileden ibaretti.
https://islamansiklopedisi.org.tr/zendler
görsel: Zend Ali Murad Han’ı tahtında tasvir eden bir minyatür (Berlin Museum für Islamische Kunst, nr. B. 125)
TEREF