Bir müddət əvvəl, iyunun 28-də heç də hamı tərəfindən tanınmayan “utro.az” saytında, məzmunu ilə Azərbaycan cəmiyyətinin düşünən hissəsinin xoşuna gəlməyəcək bir yazı çıxdı. Onun adı çox mətləbdən xəbər verir - “Azərbaycan vahid Avrasiya məkanının bir hissəsi kimi”.

Əslində, bu, Kremlin uğursuz "inteqrasiya" layihələrindən birinə - Avrasiya İqtisadi İttifaqına (Aİİ) qoşulmaq ideyasını ölkəmizdə təbliğ etməyə yönəlmiş növbəti zondajdır. 44 günlük müharibədən dərhal sonra bu barədə söhbətlər nəzərəçarpacaq dərəcədə artsa da, Azərbaycanda bu struktura qoşulmaq perspektivinə çox adam sevinməzdi.

Belə ki, yeni məqalə çox “perspektivli” proqnozla başlayır: “İyunun 21-də Minskdə Avrasiya İqtisadi İttifaqı ölkələrinin hökumət başçılarının görüşü baş tutdu. Çox güman ki, bu, Azərbaycanın iştirakı olmadan keçirilən son görüşlərdən biridir”.

Orada daha sonra (faktlara istinad etmədən) qeyd edilir ki, “son bir neçə ay ərzində Bakı İttifaqla əməkdaşlığa dair fəal dialoq aparır”.

Bundan sonra bizi inandırmağa çalışırlar ki, “Respublikanın Aİİ-yə daxil olacağı təqdirdə əldə edəcəyi üstünlüklər və faydalar çox böyükdür”.

Və hətta - “ekspertlərin fikrincə, Azərbaycanın İttifaqa daxil olması ixracı artıracaq... və hər bir vətəndaşımız 1013 dollar varlanacaq”.

Bizə o da bildirilir ki, “Azərbaycanın Avrasiya inteqrasiya birliyində iştirakı İranın təmsil olunduğu regionda daha bir nüfuzlu oyunçunun xeyrinə olacaq”. Sən demə, sanksiyaya məruz qalan başqa bir ölkəyə kömək etmək necə də xoşdur.

Ümumiyyətlə, Rusiyanın bütün dünyada istənilən hörmət və nüfuz qalıqlarını itirdiyi bir şəraitdə kiminsə Kremlin dəstəklədiyi Aİİ-yə qoşulmaq istəyəcəyini düşünmək ən azı qəribədir. Çünki Ukraynada nümayiş etdirilən vəhşiliklər normal sayılmaq istəyən heç bir ölkəyə könüllü olaraq Rusiya Federasiyasının indiki hökuməti ilə əməkdaşlığı davam etdirməyə imkan vermir.

Yəni, indiki reallıqlarda Rusiyanın qonşusu Ukraynaya qarşı etdiyi qarşılığında hər şeydən sonra digər qonşu dövlətlərin onunla hər hansı sıx əlaqədə olmaqdan çəkinəcəyi, Aİİ, KTMT, Gömrük İttifaqı kimi təşkilatların ən yaxşı halda, yalnız kağız üzərində qalacağı, hər hansı bir praktik məzmunu itirəcəyi aydındır.

Bəs Aİİ-də bizim üçün ən azı bəzi real faydalı məzmun varmı?

Gözlərimiz önündə MDB nümunəsi var ki, onun çərçivəsində üç onillik ərzində tonlarla mütərəqqi saziş qəbul edilib, malların sərhədlərdən keçirilməsini mümkün qədər asanlaşdırmaq, bütün gömrük və digər məhdudlaşdırıcı qaydaları sadələşdirmək üçün nəzərdə tutulub. Azərbaycan və Aİİ-nin bütün fəal ölkələri MDB-nin üzvüdür - bəs əməkdaşlığın nəticələri necədir? Nəticələr yoxdur, çünki bütün nəzərdə tutulmuş "ruhlandırıcı" müqavilələr kağız üzərində qalıb - onları reallığa çevirmək və bununla da gömrük işçiləri və sərhədçilər dəstəsini rüşvətxorluq rıçaqlarından məhrum etmək üçün, əsasən qeyri-demokratik olan bu ölkələrdə heç kim cəsarət etmir.

Aİİ ilə bütün bu hay-küy Azərbaycana lazımdırmı? Üstəlik, bu strukturun ümumi siyasi istiqaməti Azərbaycanın uzun müddət üzvü olduğu Şərq Tərəfdaşlığı və GUAM kimi qərbyönümlü birliklərlə açıq şəkildə ziddiyyət təşkil edir. Mövcud olduğu 6 il ərzində Aİİ heç kimə nəzərəçarpacaq iqtisadi fayda gətirməsə də, ilk gündən bu günə kimi hazırkı Kreml rejimini dəstəkləyən ölkələrin bir növ siyasi birliyi rolunu açıq-aydın oynayıb.

Kimə lazımdır? Niyə Azərbaycanı buna sürükləməyə çalışırlar? Və birdən-birə ölkə rəhbərliyi bu uzunmüddətli müraciətlərlə razılaşarsa, Azərbaycan hansı nəticələrlə üzləşəcək? TEREF xəbər verir ki, AYNA-nın suallarını tanınmış ekspertlər cavablandırıb.

Milli Məclisin deputatı, politoloq, Rasim Musabəyov:

“Moskvanın yaratdığı bütün strukturlar tikişlərindən çat verir. Rusiyanın özü təcrid olunmuş və sanksiyalar altındadır ki, bu vəziyyət daha da güclənəcək. Azərbaycanda atalar sözü var: “Cəhənnəmə gedən özünə yol yoldaşı axtarır”. Allaha şükürlər olsun ki, Azərbaycan həm hərbi, həm də iqtisadi cəhətdən kifayət qədər güclüdür və bizə təzyiq göstərilməsi, bizi faydasız ittifaqlara vadar etmələri mümkün deyil.

Yaxşı, Şuşa Bəyannaməsini də unutmaq olmaz. Azərbaycan müstəqil siyasət yürüdərkən Ankaranın qardaş dəstəyinə arxalanır. Rusiyada bu amilə lazımi əhəmiyyət verilir”.

Rusiyanın Demokratik Seçim siyasi partiyasının həmsədri, Qaydar İqtisadi İnkişaf İnstitutunun baş eksperti Sergey Javoronkov:

“Aİİ-nin iqtisadi mənası belədir: onun üzvləri enerji resurslarına görə ixrac rüsumlarına məruz qalmır (müxtəlif qruplar üçün fərqlidir, lakin kobud desək, rüsumlar qiymətin üçdə birini təşkil edir), əmək sahəsində heç bir maneə yoxdur, bazarda əksər mallara, ilk növbədə kənd təsərrüfatı məhsullarına idxal rüsumları yoxdur. Kobud desək, Aİİ Rusiya Federasiyasından enerji resursları idxal edən, Rusiya Federasiyasına kənd təsərrüfatı məhsulları ixrac edən, Rusiya Federasiyasına çoxlu sayda əmək miqrantı göndərənlər üçün sərfəlidir.

Rusiya Federasiyasının özü üçün Aİİ, mənim dərin qənaətimə görə, sərfəli deyil. Lakin Putin bunu imic “inteqrasiya” layihəsi kimi qəbul edir və bunun üçün hesab ödəməyə hazırdır.

Azərbaycan üçün enerji daşıyıcılarının ixrac rüsumları məsələsi aktual deyil - o, özü onların ixracatçısıdır. Həmçinin əmək miqrantlarının xüsusi çoxluğu da yoxdur. Nəzəri cəhətdən kənd təsərrüfatı məhsullarına idxal rüsumlarının götürülməsi faydalı olardı, lakin bu məsələnin dəyəri aşağıdır. Məsələn, Rusiya Federasiyasında pomidorun rüsumu mövsümdən asılı olaraq 10-15% təşkil edir.

Lakin indiki vəziyyətdə, təbii ki, Aİİ-yə daxil olmaq ən güclü toksikliyə malikdir və Azərbaycanın dünyadakı imicini sarsıtmaq demək olacaq. Bundan əlavə, Aİİ konsensus əsasında qərar qəbuletmə prinsipini bəyan etsə də, reallıqda bu, heç nəyə zəmanət vermir: məhz indi, məsələn, Rusiya Qazaxıstan neftinin təxminən 70%-ni ixrac etdiyi Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumunun işini dayandırıb. Və heç kim Qazaxıstandan heç nə soruşmadı”.

Ukraynalı politoloq, “Doktrina” Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Yaroslav Bojko:

“Əvvəla, istənilən geosiyasi layihə praqmatik komponentə əsaslanan uzunmüddətli birgə siyasətlə bağlı mənaların konstitusiyasıdır. Nəhayət, hər hansı bir geosiyasi layihədə iştirak və ya iştirak etməmək dövlətlərin özlərinin tamamilə rasional və praqmatik istəklərindən irəli gəlir və Azərbaycan üçün avrasiyaçılıq tezisinin özü də, əgər dövlətin maraqlarını nəzərə alsaq, məqsədə çatmaq üçün şübhəli mexanizm kimi görünür.

İxrac, qarşılıqlı əlaqələr və faydalar üzrə yuxarıda göstərilən rəqəmlər Avrasiya inteqrasiyasının işarə etdiyi ümumi problemi əhatə etmir. Bu, birgə risklərin hamıya bölünməsi ilə Rusiya Federasiyasının belə bir sistemdə hökmranlığının amilidir. Əslində dövlətlər hər hansı layihədə iştiraka görə risk ödəyir, amma burada risk və fayda balansı heç də Azərbaycanın xeyrinə görünmür.

Real və nəzəriyyəçilər tərəfindən ideallaşdırılmamış Avrasiya inteqrasiyası şəraitində siyasətin inkişafının Qərb vektoru ləngiyir, çoxvektorlu siyasət əvəzinə, guya Şərqə, Asiyaya dönüş bayrağı altında konservasiya gedir. Eyni zamanda, Azərbaycanın özündə inteqrasiya layihələri olmayan Asiya dövlətləri ilə əməkdaşlıqda ciddi problemlər yaşanmır. Bu tənlikdə Rusiya Federasiyasının Bakı üçün əlavə dəyəri aşağıdır və üstəlik, Ukraynadakı müharibə onun gələcəkdə yalnız azalacağını göstərir.

Nəticə etibarı ilə, Azərbaycan Rusiya Federasiyasının vasitəçilik rolundan yan keçərək, nümunə kimi, ilk növbədə, Qazaxıstan, Ukrayna və Gürcüstan kimi postsovet məkanının digər ölkələri ilə qarşılıqlı fəaliyyət modellərini artıq işləyib hazırlayıb. Üstəlik, Azərbaycan rəhbərliyi üçün aşkar prioritet olan türk məkanı daxilində inkişaf vektoru da təsirli görünür.

Rusiya Federasiyası ilə hər hansı inteqrasiya modellərinə girmək yalnız başqa dövlətlərlə artıq inkişaf etmiş münasibətlərin təsirini neytrallaşdırır. Biz çox yaxşı başa düşürük ki, Rusiya Federasiyasının rəhbərliyinin buna nə üçün ehtiyacı var, lakin digər iştirakçıların belə birliyə əsaslı marağını ayırd etmək çətindir”.