Əmək bazarındakı çətin vəziyyət çoxlarını iş vaxtından artıq işləməyə vadar edir

Orta hesabla insan həyatının üçdə biri işdə keçir. Gündəlik hazırlıqları, həmçinin yola gedən və geri qayıtmağa sərf edilən vaxtı da xatırlasanız, təsirli bir rəqəm əldə edirsiniz. Ancaq bir çox yerli işəgötürən, görünür, bunu belə hesab etmir, tabeliyində olanları normadan artıq işləməyə məcbur edir. Belə əmək qanunvericiliyinin pozulması faktları Azərbaycanda da tez-tez baş verir.

Dövlət Əmək Müfəttişliyinin məlumatına görə, ilin birinci yarısında ölkədə 1241 əmək qanunvericiliyinin pozulması faktı müəyyən edilib. Onlardan ən çox yayılanı işçilərin qeydiyyatsız işə cəlb edilməsi, əmək haqqının ödənilməsi qaydasının və əməyin mühafizəsi sahəsində qanunvericiliyin tələblərinin pozulması olub. Qanun pozucuları İnzibati Xətalar Məcəlləsinin müddəalarına uyğun olaraq cərimələnib, 41 nəfər isə işə bərpa edilib.

Təbii ki, reallıqda işəgötürənlər tərəfindən dəfələrlə çox qanunsuz addımlar atılır. Ancaq işçilərdən çox az hissəsi şikayət edir, bir qayda olaraq bunu, itirəcək heç bir şeyi olmayanlar edir. Şikayətlər və ya bəzi ciddi insidentlər olmadan Əmək Məcəlləsinə uyğunluq yoxlamaları gözləmək real deyil.

İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev AYNA-ya açıqlamasında deyib ki, ölkəmizdəki problemin miqyasını nəzərə alsaq, bu, çox geniş mövzudur: “Biz bu yaxınlarda kiçik bir sorğu keçirdik. Məlum oldu ki, respondentlərin əksəriyyəti (52%) gözlənildiyindən bir saat artıq işləyir, 22%-i gündə 2 saat, 4%-i 3 saat və 22%-i 4 saat və ya daha çox iş vaxtından artıq işləyir. Ölkəmizdə maaşlar hətta bir çox qonşu ölkələrdəki maaşlardan aşağıdır və bu maaşla yaşamaq getdikcə çətinləşir. Buna görə də aylıq ehtiyacları ödəyə biləcək az-çox normal maaşlı bir iş ortaya çıxanda, əksəriyyət bununla razılaşır. Hətta onların orada hüquqlarının bu və ya digər dərəcədə pozulacağını bilə-bilə. Əmək bazarında vəziyyət elədir ki, normal maaş təklif edə bilən işəgötürənlər azdır. İşçilərin daha çox seçimi olsaydı, şərtləri diktə edərdilər”.

“İşəgötürənlər yaxşı bilirlər ki, insanların başqa seçimi yoxdur və onlar 8 yox, məsələn, 10, hətta 12 saat işləmək şərtləri ilə razılaşmaq məcburiyyətində qalacaqlar. Birincisi, işçilərə tez-tez 8 saat ərzində yerinə yetirilməsi mümkün olmayan iş həcmi verilir və onlar iş yerində daha çox qalmalı olurlar. Bunlar əsasən maliyyə və informasiya texnologiyaları ilə bağlı fəaliyyətlərdir. Eyni zamanda işəgötürənə yaxın adamlar da işdən vaxtında çıxırlar. Bəziləri hesab edir ki, işçi üçün nə qədər çətin olsa, onu idarə etmək bir o qədər asan olar. Amma bu da işin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.

Onun sözlərinə görə, bir çox yerli işəgötürən köhnə üsulla işləyir: “Onlar üçün önəmli olan görülən işin nəticəsi deyil, işçinin iş yerində keçirdiyi saatların sayıdır. Ancaq bu günlərdə 8 saat işləməyin mənası olmayan bir çox peşə var. Təxminən 3-5 saat məhsuldar olurlar, qalan vaxtlar sadəcə iş yerində otururlar. Lakin şirkətlər əmək bazarını təhlil etmir və yeni şərtlər əsasında dəyişmək istəmir”.

Qarayev əmindir ki, işəgötürənlər öz münasibətlərinə yenidən baxsalar, bu, onların biznesinin inkişafına gətirib çıxaracaq: “Daha sonra işçi inkişafa həvəslənəcək, kurslar keçəcək, qalan vaxtını ailəsi ilə keçirəcək və s. Bu, əmək məhsuldarlığını artırardı. Motivasiyanın başqa bir üsulu pul mükafatlarıdır, lakin ondan nadir hallarda istifadə olunur. Hazırda işçilərin əksəriyyətinin çalışdığı şirkətin inkişafına töhfə verməyə nə vaxtı, nə də marağı var. Daha münasib iş tapdıqdan sonra, zərrə qədər tərəddüd etmədən dərhal işdən ayrılacaqlar”.

“Digər ümumi pozuntulara tikinti sahəsində təhlükəsizlik qaydalarına əməl edilməməsi, kompensasiya ödəməmək üçün işçini öz istəyi ilə işdən çıxmağa məcbur etmək, boş yerləri gizlətmək və əmək müqaviləsinin olmaması daxildir. Bəzi firmalar əvvəlcə işçini sınaq müddəti üçün işə götürür. Bu, müəyyən bir sahədə iş stajının və ya təcrübəsinin olmaması ilə izah edilə bilər, lakin digər hallarda deyil. Dövlət xidmətləri şirkətləri yalnız şikayətlər daxil olduqdan sonra yoxlaya bilər və əksər hallarda narazı olanlara məsələni məhkəmə yolu ilə həll etməyi təklif edir. Mən sizə işləməyi planlaşdırdığınız şirkətin işini diqqətlə təhlil etməyi məsləhət görürəm. Oradakı vəziyyətlə bağlı artıq orada işləyənlərdən öyrənə bilsəniz, yaxşı olar. Müsahibə zamanı sizi maraqlandıran suallar verə bilərsiniz, lakin o zaman seçimin sizin xeyrinizə olmamaq ehtimalı var”, - deyə iqtisadçı vurğulayıb.

Əmək sferasında elektron müqavilənin bağlanması zərurəti kimi müsbət dəyişikliklərin olmasına baxmayaraq, problemlər qalmaqdadır. Ekspertin sözlərinə görə, indi imtiyazların əksəriyyəti işəgötürənin əlindədir. Qarayev hesab edir ki, həm işəgötürənin hüquqlarını, həm də işçinin hüquqlarını eyni dərəcədə qoruyacaq dəyişikliklərin tətbiqi ilə vəziyyəti yaxşılığa doğru dəyişmək olar.

Müəllif: Emma Rzayeva