ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus F-35A Lightning II qırıcı təyyarəsi idarəetməni itirərək Alyaskada qəzaya uğrayıb və dünyanın ən yarımçıq və etibarsız beşinci nəsil təyyarəsi kimi reputasiyasını təsdiqləyib.
Şimal qütb dairəsi yaxınlığında yerləşən Eyelsondakı (Alyaska ştatı) Amerika Hərbi hava qüvvələri bazasında yanvarın 28-də günortadan sonra F-35A qırıcı təyyarəsi eniş-enmə zolağına şaquli enərək partlayıb. Qəzanın səbəbi məlum deyil. Pilot təyyarəni tərk etməyi bacarıb və hərbi hospitala aparılıb.
Rusiya sərhədləri yaxınlığında Alyaskada yerləşən ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin bazaları Arktika və Şimal-Şərqi Asiyada "güc proyeksiyası" üçün strateji əhəmiyyətə malikdir. Eielson 54 F-35A Lightning II təyyarəsinə ev sahibliyi edir. Bu "ildırımlar" tez-tez Elmendorf-Richardson birləşmiş bazasında yerləşdirilmiş 24 F-22 Raptors ilə birgə təlim məşqləri keçirir.

Alyaska dünyada beşinci nəsil təyyarələrin ən çox cəmləşdiyi yer hesab olunur. F-35-in "Arktik Qanadı"nın üstün döyüş effektivliyi aydın deyil. Arktik enliklərdə yüksək texnologiyalara xüsusi tələbkarlıqla yanaşılır. Bu sahədə Rusiya mütləq liderdir. Tu-160 "strateqləri" Şimal Buzlu okeanın üzərində tam üstünlük təşkil edirlər.
Bundan əvvəl F-35-in "uçan kompüterindəki" proqram təminatının nasazlığı Yuta ştatındakı Hill Hərbi Hava Qüvvələri bazasında qəzaya səbəb olmuşdu. Müxtəlif şəraitdə "ildırımlar" Texas ştatının Fort Uort və Florida ştatının Eglin şəhərlərində, Cənubi Karolina ştatının Çarlston və Beaufort yaxınlığında, Yaponiya və Aralıq dənizində hava bazalarında qəzaya uğrayıb.
Onlar hələ Baltikyanı ərazilərə düşməyiblər, lakin Hollandiyanın dörd F-35A qırıcısı yanvar ayından NATO-nun müddətsiz Baltic Sentry əməliyyatı çərçivəsində patrul uçuşları həyata keçirməyə etməyə başlayıb. Buna görə, bir sıra dəniz fəlakətlərinin davamı ehtimal oluna bilər.
F-35-in texnoloji kabusları 800-dən çox dizayn qüsuru, natamam proqram təminatı və uçuşda tam gözlənilməzlik daxildir. Nisbətən yüksək qəza ehtimalı və digər təhlükəsizlik problemləri "İldırımların" ayrılmaz hissəsinə çevrilib
Hətta qeyri-döyüş şəraitində belə, F-35 səsdən yüksək sürətdə parçalanmağa, özünü topla vurmağa, təbii ildırım zərbəsindən zədələnməyə və ya eniş zamanı manyakcasına çırpılmağa meyllidir (əsas xüsusiyyəti).
Amerika paradoksu
"İldrımların" ağıllı kabinası pilotun fasiləsiz oksigenlə təmin olunmasına zəmanət verməyən displeylər və digər "faydasız" qabaqcıl funksiyalarla həddən artıq yüklənib.
Amerikalı ekspertlər qeyd edirlər ki, etibarlı proqram təminatı olmadan F-35 layihəsi "trilyon dollarlıq bərbəzəkdir". Həqiqətən də, ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrindəki 600 "İldırımın" yalnız üçdə biri döyüşə tam hazırdır. Qalan F-35 qırıcıları isə anqarlarda ehtiyat hissələri, proqram təminatının yenilənməsi və digər ağlasığmaz dərəcədə bahalı xidmətləri gözləyir.
Amerikalılar 2030-cu ilə qədər F-35-i texniki və proqram təminatı səhvlərindən xilas etməyə ümid edirlər, lakin qırıcının Lockheed Martin-dən olan TR-3təkmil konfiqurasiyası artıq iki il gecikib. Bu günə qədər F-35 Blok 4-ün ən müasir versiyası döyüş xüsusiyyətlərinə görə Rusiya və Çinin beşinci nəsil "görünməz" qırıcıları olan - Su-57 və J-20-dən nəzərəçarpacaq dərəcədə aşağıdır.

Təkmilləşdirilmiş F-35 indi öz bölmələrində dörd əvəzinə artıq altı AIM-120 idarə olunan raket daşıya bilir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Çin J-20-lərində bu göstərici - səkkiz, Rusiyanın Su-57-lərində isə - on oxşar raketə bərabərdir.
Su-57-nin dünyada uğurlu döyüş təcrübəsinə malik yeganə beşinci nəsil təyyarəsi olması ilə yanaşı, onun arsenalına əvvəllər yalnız Tu-160 və Tu-95MS strateji aviasiya təyyarələrində istifadə edilən ən yeni uzaqmənzilli raketlər daxildir. Sürət, gizlilik və 400 km-ə qədər mənzilli R-37M hipersəsli hava-hava raketlərindən istifadə etmək qabiliyyəti Su-57-ni digər beşinci nəsil təyyarələr üçün tamamilə əlçatmaz edir.
Lockheed Martin nümayəndələri beş il əvvəl F-35-i altıncı nəsil qırıcıya çevirəcəklərinə söz versələr də, möcüzə baş verməyib. Bu günə qədər F-35 Lightning II beşinci nəslin texnoloji parametrlərinə belə çata bilməyib. Sonsuz təkmilləşdirmələr Amerika "İldırım"ının ləkələnmiş reputasiyasını dəyişə bilməyib.
Mach 1 sürətinə çatdıqda, F-35 qırıcısı radarlar üçün "görünməzlik" xüsusiyyətlərini, yəni gizlilik və sürprizini itirir. Buna görə də onun kreyser sürəti 850 km/saatdır. Döyüş radiusu - 1000 km, yüksəklik həddi - 18000 m, döyüş yükü - 9 tondur. "İldırım"a hazırda olmayan yeni, daha güclü mühərrik lazımdır. Bununla belə, hətta köhnə mühərriklə, səsdən yüksək sürətə çatdıqda təyyarənin gövdəsi çatlayır, gizlilik örtüyü və ya quyruqdakı qurğular düşür.
Bir sıra qəza və fəlakətlər F-35-ləri bütün Qərb və Şərq ölkələrində müşayiət edir.
Təyyarənin etibarlılığı və səmərəliliyi əsas deyil. Amerikalıların çoxsaylı birdəfəlik kamikadze müttəfiqlərinə ehtiyacı var. F-35-in konsepsiyası, düşmən gizli təyyarəni aşkar etməmişdən əvvəl onu vurmaqdan ibarətdir. Bundan sonra onun sağ qalacağı və ya bazaya qayıtması "hegemon"u az maraqlandırır.

Avropa və Asiya ölkələrindəki bütün "ildırımlar" Pentaqonun nəzarəti altında vahid qlobal şəbəkədə birləşdirilib və taktiki nüvə raketləri ilə təchiz edilərək Rusiya, Çin, İran, Şimali Koreya və istənilən digər ölkənin dərinliklərində yerləşən hədəflərə zərbələr endirmək imkanı əldə edə bilər. Hələlik isə Ukrayna əməliyyat meydanında belə zərbələrin pilotsuz rejimdə metodik inkişafını müşahidə edirik.
Əlbəttə ki, ABŞ-ın müttəfiqlərinə sırıdığı F-35 qırıcısının texnoloji çatışmazlıqları və çoxsaylı fəlakətləri "Amerika paradoksları"nın alıcıları üçün əsas təhlükə deyil.