Məhkəmə təminatı , peşəkar hüquqi yardım almaq hüququ Konstitusiyanın 60, 61-ci maddələri ilə təminat verilən əsas insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarındandır. BMT-nin Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında Konvensiyası da əlillərin məhkəməyə əlçatanlığını təmin etməyi üzv dövlətlərin üzərinə qoyur. Nə yazıq, Azərbaycanda əlilliyi olan şəxslərin məhkəməyə əlçatanlığının təmin edilməsi əvəzinə məhkəməyə müraciətlərinə belə kobud qadağa qoyulub. Özü də məhkəmələrin özləri tərəfindən.

Məhkəmə təminatsızlığına baxın, Bakı İnzibati Məhkəməsi Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin təminat verdiyi məhkəmə müdafiəsi hüququnun mütləq hüquq olmadığını (?) aktlaşdırır, yuxarı instansiyalar hüquqa qadağanı əsas insan hüquq və azadlıqları sayır, Konstitusiya Məhkəməsi pozuntunu palatadan yuxarı (baxışa) belə keçirməyə əsas tapmır!(?)

Qarabağ qazilərinin, əlillərin, veteranların hüquqlarının xüsusi icraat qaydasında hüquqi əhəmiyyəti olan faktların məhkəmədə müəyyən olunmasına məhkəmə qadağasının qanunsuzluğunu Ali Məhkəmənin Plenumu 12.04.2019-cu il tarixli, 3 N:-li “Hüquqi əhəmiyyəti olan faktların müəyyən olunmasına dair işlər üzrə məhkəmə təcrübəsinin bəzi məsələləri haqqında” Qərarının 14-cü bəndi ilə təsbit edib. Bu Qərarın qəbuluna kimi istənilən şəxs, başlıca olaraq müharibə görməyən məmur-oliqarxlar iki sənədli müharibə veteranının şahidliyi ilə müharibə veteranı, əlili adını xüsusi icraat qaydasında məhkəmədə təsdiq etdirə bilirdi. Ali Məhkəmənin Plenumu 12.04.2019-cu il tarixli Qərarının 14-cü bəndinin birinci cümləsi ilə bu praktikaya son qoyub təsbit etdi ki, müharibə veteranı , əlili kimi tanınma və s. hüquqi əhəmiyyətli faktların məhkəmə qaydasında müəyyən edilməsi yolverilməzdir. Amma Ali Məhkəmə əlində sənədi olanların hüquqlarını da həmin 14-cü bəndin ikinci cümləsi ilə tanıdı: “Lakin qeyd edilməlidir ki, hərbi xidmət dövründə döyüşlərdə yaralanma, müalicədə olma və s. barədə hərbi hissələr, hərbi komissarlıqlar tərəfindən verilmiş arayışların, bildirişlərin və digər sənədlərin şəxsə məxsus olması faktı məhkəmələr tərəfindən xüsusi icraat qaydasında müəyyən oluna bilər”. Ali Məhkəmə Plenumunun bu Qərarının tətbiqi məhkəmə hüquq sistemi üçün məcburi olsa da, aşağı məhkəmələr nəinki Ali Məhkəmə Plenumunun Qərar(lar)ını tətbiq edir, əksinə, qadağa qoyurlar. Fakt: Nərimanov rayon məhkəməsi ( h. Ramin Quliyev) 1-ci dərəcəli Qarabağ əlilinin hərbi qurumların verdiyi, notarial qaydada təsdiq olunan döyüşlərdə yaralanma, müalicədə olma barədə 4 sənədin şəxsə məxsus olması faktının müəyyən olunması haqqında ərizəsinin heç biri üzrə qətnamə çıxarmayıb. Hakim iş materiallarında olmayan, qeyri-prosessual yolla əldə etdiyi inzibati məhkəmə icraatında iddianın mümkünsüzlüyünə dair (saxta) QƏRARDADI mülki icraatda QANUNİ QÜVVƏYƏ MİNMİŞ MƏHKƏMƏ QƏTNAMƏSİ, PREYUDİSİAL AKT kimi 03.04.2024-cü il tarixli qətnaməsinə olduğu kimi köçürüb. (Halbuki qərardadın saxtalığı bir yana, ona görə mümkün sayılmayıb ki, inzibati məhkəmə icraatı qaydasında baxmağa şərtlər mövcud olmayıb). Əlil-qazi MPM-in 229-ci maddəsinə əsasən əlavə qətnamə çıxarılmasına ərizə verib, lakin indiyədək ərizəyə baxılmayıb. Bakı AM-in MK-sı isə 29.10.2024-cü il tarixli qərardadla əlavə qətnamə çıxarılmasından imtina edib. Ali Məhkəmə Plenumunun “Məhkəmə qətnaməsi haqqında” Qərarının 15.4 bəndi (“Əlavə qətnamə çıxarılmasından imtina olunması maraqlı şəxsi EYNİ TƏLƏBLƏ ümumi qaydada MƏHKƏMƏYƏ müraciət etmək HÜQUQUNDAN MƏHRUM ETMİR”) Qarabağ qazisini ümumi qaydada eyni tələblə məhkəməyə müraciət etmək hüququnu doğruladığından, Nərimanov məhkəməsinə ərizə verilib. ( Hüquqi əhəmiyyətli faktların müəyyən edilməsinə dair işlərə ərizəçinin yaşayış yeri üzrə məhkəmələr baxır). Hakim Mehriban Əfəndizadə Ali Məhkəmə Plenumunun EYNİ TƏLƏBLƏ məhkəməyə müraciət etmək HÜQUQUndan MƏHRUM etmədiyi şəxsin məhkəməyə müraciətini EYNİ TƏLƏBLƏ olduğundan YOLVERİLMƏZ sayıb. Yeri gəlmişkən, Bakı AM-in MK-sı (sədrlik edən Namiq Cəfərov) da bu yolverilməzliyi qüvvədə saxlayıb. Halbuki MPM-də, heç bir normativ hüquqi aktda EYNİ TƏLƏBLƏ olduğundan İDDİANIN YOLVERİLMƏZLİYİ nəzərdə tutulmayıb. İddianın yolverilməzliyi MPM-in 153.2.2 maddəsində nəzərdə tutulub: “Eyni tərəflər arasında, eyni predmet barəsində və eyni əsaslar üzrə mübahisəyə dair məhkəmənin qanunu qüvvəyə minmiş qətnaməsi ...olarsa”. Burada “EYNİ TƏLƏBLƏ” ifadəsinin olmadığını görməyə nə mane olur? Bəs Ali Məhkəmə Plenumunun “Məhkəmə qətnaməsi haqqında” Qərarının 15.4 bəndini tətbiq etməyə nədir mane olan? Bəs MPM-in 229.2 maddəsinin son cümləsindən də –“ƏLAVƏ QƏTNAMƏ və ya əlavə qərardadın çıxarılması QƏTNAMƏ və ya qərardadın QANUNİ QÜVVƏYƏ MİNMƏSİNİ TƏXİRƏ SALMIR- məhkəmələr bilgisizdir? Axı qanunvericilik açıq şəkildə qətnamə çıxarılmayan (eyni) tələblə, sübutla məhkəməyə müraciət etmək hüququnu təsbit edir! Nərimanov məhkəməsi (Mehriban Əfəndizadə, Nərgiz Tağıyeva, Solmaz Ədilova (bu hakim hətta tərəflərin eyni olmadığına baxmayaraq, “eyni tərəflər” arasında olmayan qətnaməni əsas tutub(?) bu hüquqa qadağa qoymasını əsaslandıra bilmir axı!

Hakim Nərgiz Tağıyevanın savadının yüksək olması şübhə doğurmur, amma qərəzi daha yüksəkdir. Qərəzli hakimliyə baxın, 5 dəfə eyni işə hakim təyin olunan xanım 5 eyni şablon qərardadla “eyni tələblə olduğundan” ərizənin qəbulundan imtina edib. Nə hakim özü-özünə etiraz edir, nə edilmiş etiraza baxılır, nə də vəkillə təminat barədə vəsatətə. Belə hüquq(suzluq)la, belə məhkəmə təminatına qadağa ilə əlillərin, qazilərin, aztəminatlı şəxslərin məhkəməyə əlçatanlığı bir yana, məhkəmə müdafiəsi hüququ xəyal olar, yuxuda gerçəkləşər.

Məğrur BƏDƏLSOY

P.S. Aşağı məhkəmənin “qüvvəyə mindirdiyi” qətnamənin eyni tələblə ümumi qaydada məhkəməyə müraciət etmək hüququna qadağa olmadığı bir yana, hələ də həmin qətnamə qüvvəyə minməyib. 2(102)-812/2025 N:-li iş 30.01.2025-ci ildən kassasiya instansiyasının icraatındadır.