Təndir çörəyi, xalça, kivi: Turist kəndi necə yenidən kəşf edir?

Əvvəlcə, bir az dünya barədə

Hələ dünənədək kənd hamının qaçdığı yer kimi görünürdü. Bu günsə – bəzilərinin tutduğu yerə çevrilib.
Nyu-Yorkdan Vermonta, Tokiodan Tokusimaya, Parisdən Provansa. Niyə? Çünki arıların və alma ağaclarının yanında... nəfəs almaq asanlaşıb.

Yox, bu nə romantik fantaziyadır, nə də nostalji hissi, bu, olduqca real və qlobal tendensiyadır. “Yeni kəndlilər” – torpağa yalnız keçmişə nostalji hissləri ilə deyil, noutbuk, internet və dayanıqlı gələcək ideyaları ilə qayıdan insanlardır. Onlar sivilizasiyadan qaçmır, əksinə, təbiət, texnologiya və ekoloji düşüncə kəsişməsində daha şüurlu həyat qururlar. Bu, sadəlövh xəyalpərəstlərin deyil, yeni dövrün praqmatiklərinin seçimidir.

Yaponiyada yerli hakimiyyət orqanları ölməkdə olan kəndləri həyata qaytarmaq üçün evləri 1 dollara təklif edir. Hətta süni intellektin bazası əsasında internet və xidmətlərlə təchiz olunmuş “rəqəmsal kəndlər” yaradılır.

Fransada köhnə anbarlar fermer evlərində “La Mutinerie Village” adlı kovorkinq şəbəkəsi fəaliyyətə başlayıb.

ABŞ-da CSA (community supported agriculture – icma dəstəyi ilə kənd təsərrüfatı) modeli ekoloji fermerliyin əsasına çevrilib və bu model hətta Silikon vadisindən olan IT mütəxəssislər arasında da populyardır.

Hindistanda aqrostartaplar texnologiya vasitəsilə dəstəklənən, kənd təsərrüfatı və yaşayış üçün bütün infrastrukturla təmin olunmuş Agrihood – kənd tipli yaşayış məskənləri yaradır.

Bu yeni həyat tərzidir – şəhərdən meşəyə qaçış deyil, təbiət, dayanıqlılıq, ekologiya və sakit ritmin əsas dəyərlər olduğu torpağa düşünülmüş dönüşdür.

Bəs bizdə, Azərbaycanda nə baş verir? Torpağa ehtiyatlı, amma canlı maraq...

Bu tendensiya bizdə hələ geniş vüsət almayıb. Amma ilham verən nümunələr mövcuddur. Bu hələ “dalğa” deyil, amma artıq güc toplayan “axın”dır.

1. Əvvəlcə blogerlər və bal gəldi

İnanmayacaqsınız, amma kənd həyatı haqda YouTube-da ən məşhur kanallardan biri – Qusarın Hil kəndindəndir.
Country Life Vlog – Əmiraslan və onun anası Əzizənin layihəsidir. Bu kanal dağ mənzərəsində ev ab-havasında bişən yeməklər, səliqəli bostan ləkləri, sadə kənd həyatı və… müxtəlif ölkələrdən 7,3 milyon abunəçi deməkdir.

Bu bloq təkcə YouTube fenomeni deyil, həm də torpağa olan sevginin milyonlarla insan üçün ilham mənbəyi ola biləcəyinin sübutudur.
Şəhər kəndə ekran vasitəsilə baxır. Və artıq hörmət edir.

2. Aqroturizm: xalçalar, təndir və cənub dadı olan kivi

Azərbaycanda kənd turizmi artıq fantaziya deyil, inkişafda olan reallıqdır.
Turistlər qədim xalçaçılıq sənəti ilə tanış olurlar – hətta özləri də naxışın bir hissəsini toxumağa çalışırlar. Gil təndirdə çörək bişirilməsini izləyirlər, onu ev pendiri və mürəbbə ilə dadırlar.
Ölkənin cənub bölgəsində isə kivi, feyxoa, portağal və kinkan bağlarında gəzirlər. Kənd özünü yenidən təqdim edir – sənət, qoxular və canlı təcrübə vasitəsilə.

Şəkidəki Bio Garden layihəsi – qonaq evləri, meyvə bağları və turistləri qəbul edən üzvi təsərrüfatdan ibarətdir.
Lerik, İsmayıllı, Quba və Qaxda aqrobağ evləri inkişaf edir – hamamlar, mürəbbə bişirmənin ustad dərsləri və tut bağlarına ekskursiyalar.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin məlumatına görə, “Şəhərdən Kəndə” proqramı çərçivəsində onlarla kənd evi bərpa olunub və ekoturizm üçün “arzu olunan evlər”ə çevrilib.

3. Aqroparklar və “ağıllı kəndlər”: texnologiyalar stereotiplərə qarşı

Azərbaycanda müasir kənd təsərrüfatı sürətlə dəyişir. Ağcabədidən Sabirabada qədər olan bölgələrdə aqroparklar artıq köhnə tipli fermalara bənzəmir. Bunlar damcılı suvarma, aqrosensorlar, logistika və emalla təchiz olunmuş istehsal klasterləridir. Bu gün ölkə üzrə 50-dən çox belə aqropark fəaliyyət göstərir və burada yüzlərlə fermer çalışır.

Qarabağa isə xüsusi diqqət yetirilir. Zəngilan rayonunun Ağalı kəndində ilk “ağıllı kənd” inşa olunub: enerjiyə qənaət edən evlər, məktəb, xəstəxana, internet, günəş panelləri və rəqəmsal kənd təsərrüfatı.

Bənzər layihə Baş Qərvənd kəndində də həyata keçirilməyə başlayıb.
Beləliklə, burada XXI əsrin yeni kənd obrazı – texnoloji, dayanıqlı və gənc ailələrin yaşaya biləcəyi bir mühit formalaşır.

Risklər və dərslər: eyni səhvləri necə təkrarlamamaq olar

Amma kəndin sadəcə mənzərəli “fotosessiya zonasına” çevrilməməsi üçün məsələnin digər tərəfini də nəzərə almaq vacibdir – “Instagram”-a düşməyən tərəfini.
Çünki harada noutbuk varsa, orada texnika da “şıltaqlıq” edə bilər.

Qaxda ekoloji interyeri olan, vintaj pərdələrlə bəzədilmiş aqrootel tikilmişdi. İlk baxışda – tam bir arzu idi! Amma normal yolu, düzgün marketinqi olmayan, əvəzində Bakıdakı qiymətlərə bərabər bu arzu elə ikinci mövsümdəcə boş qaldı. Gözəl idi, amma indi boşdur...

Tovuzda fermerlər beynəlxalq layihələrin dəstəyi ilə kooperativ yaratdılar. Birinci məhsul – coşqu ilə, ikinci – iradlarla, üçüncü isə – məyusluqla qarşılandı. “Səpin üçün götürülən toxuma görə kim kimə borcludur” sualı ümumi iqtisadiyyat ideyasından daha güclü oldu.

Bəzi yerlərdə isə aqroturizm teatr tamaşasına çevrilir:
“sobanın yanında dayanan nənə”, “kadrda görünən qoyun”, “dequstasiya üçün bal” – sonra aktyorlar dağılışır, turistlər gedir və yerində “Farm Life Experience” yazılan tozlu lövhə qalır.

Bu nümunələr tənqid yox, həddindən artıq coşquya qarşı peyvənddir.
Torpaq yalnız ilham deyil, biznes-plan, tərəfdaşlar və... səbir də tələb edir.

Nə mane olur?

Bürokratiya. Torpaq uçotu və sənədləşmə – əsl sınaqdır. Bəzən bu labirintdən keçmək üçün “sehrli çubuğa” – yəni yerli məmurun köməyinə ehtiyac olur.

İnfrastruktur. Kənddə alma ağacları var, amma Wi-Fi yoxdur. Wi-Fi-sız kənd isə IT mütəxəssisi üçün sürgün deməkdir.

Psixologiya. Şəhər hələ də məqsəd sayılır, kənd isə guya “geriyə addım” kimi görünür. Halbuki, bu, çox zaman irəliyə doğru iki addımdır.

Sistemli dəstəyin olmaması. Bu, xüsusilə, nə babadan traktor, nə dayıdan qrant alan, hər şeyi sıfırdan başlamaq istəyənlər üçün vacibdir.

Nəyi inkişaf etdirmək olar və nə inkişaf etdirilməlidir:

“İkinci start” üçün mini-proqramlar – “yeni kəndlilər” yaşayış yeri, təlim, texnika və mikrokreditlərlə təmin oluna bilər.

Rəqəmsal kəndlər – internet, kovorkinqlər və özünəməşğullar üçün xidmətlərlə təmin edilmiş pilot zonalar. İlk pilot layihə Ağsuda müzakirə olunur.

Bakı üçün CSA modeli - ABŞ təcrübəsinə əsaslanmaq mümkündür: fermer ərzaq səbətlərini toplayır, abunəçilər isə hər həftə təzə məhsul alır.

Aqrostartaplar üçün akseleratorlar – AgroTech Hackathon və digər təşəbbüslər əsasında kənd IT və aqrotexnologiyalar üçün real inkubatorlar yaradıla bilər.

Kənd təsərrüfatı, arıçılıq, bağçılıq üzrə onlayn təlim platformaları – məsələn, AgroSchool.az və digər rəqəmsal resurslar vasitəsilə.

Nəticə: kənd – əgər ağılla yanaşsaq, heç də keçmiş deyil

Torpaq diplom tələb etmir, amma insana həyatın mənasını öyrədir.

O, izdiham gözləmir, qalmağa hazır olanları gözləyir. Lazım olan yeganə şey – bu addımı dəstəkləməkdir.
Çünki minlərlə azərbaycanlı üçün kənd kompromis yox, arzuya çevrilə bilər. Və bu arzuda – həm bağ, həm Wi-Fi, həm də həyatın yeni mənası üçün yer var.

P.S. İlham almaq istəyirsiniz? YouTube-da Country Life Vlog-a baxın. Şəkidə Bio Garden-də gəzişin.

Yaxud AgroSchool.az saytına daxil olun – təkcə arzulamaq üçün deyil, bostandan, mənadan, özündən başlamaq üçün.
pressklub