Biz Şah İsmayıl Xətayinin və digər klassiklərimizin azərbaycan türkü olmasını Avropa alimlərinin öz dillərindən sübut edə bilərik. Belə ki, qərb alimləri şərq intibahına "islam renessance" adını vermişdilər. Yəni İslam dininin qızıl çağının yaşadığı dövr. Bu qızıl çağ Abbasi xəlifəsi Harun ər-Rəşiddən başlamış XIV əsrə(bəzi alimlərə görə XVI əsr) qədər davam etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, İslam dinində milliyyətçilik anlayışı olmadığı üçün( fars, ərəb, türk və.s) millətlərin ədəbiyyat və mədəniyyəti İslam ədəbiyyatı və intibahı olaraq qeyd edilir. Həmçinin onu da qeyd edək ki, Avropa tədqiqatçılarının bu məsələyə baxışında bir paradoksal hadisə vardır. Çünki, qərb alimləri Nizami Gəncəvini, eləcə də digər fars dilində yazan şairləri "persian" olaraq qələmə verirlər. Sözügedən alimlərin bu məsələyə dair sübutları budur ki, Nizami Gəncəvi və digər şairlər əsərlərini fars dilində yazdıqları üçün onlar "perisan poet" olaraq tanıdılmalıdırlar. Bu baxışda iki problemli məsələ vardır.

1. Əgər Nizami Gəncəvi və digər farsca yazan ədiblərin əsərləri və eləcə də baş qəhrəmanları fars idilərsə, bu zaman biz ingilis dilində əsər yazan, lakin türk olam Nobel mükafatı laureatı Orhan Pamuku ingilis ədibi kimi qələmə verməliyik. Həmçinin də V. Şekspirin əsərlərinin baş qəhrəmanları ya italyan(Romeo və Cüliyetta), ya danimarkalı (Hamlet) idi. Məgər Şekspir italyan və dan qarışığı insan idimi?!

2. Əgər qərb alimləri əsərin məzmunu və yazılma dilinə önəm verirdilərsə, bu zaman nəyə görə əsərlərinin 70%i Azərbaycan dilində olan Şah İsmayıl Xətayi və Məhəmmədin Füzulini "persian sophy" olaraq qələmə verirlər?!

Əgər biz klassiklərin əsərlərində eşq mövzusuna fikir versək, məsələ bizə tamamilə aydın olur. Belə ki, Nizami Gəncəvinin Xosrov və Şirin poemasındakı Şirin obrazı azərbaycanlı, Xosrov obrazı isə Sasani şahı idi. Və maraqlısı budur ki, bu mövzuda fars ədəbiyyatında Əbülqasem Firdovsi də əsər yazmışdır. Lakin Şirin həmin əsərdə fars gözəli olaraq təqdim edilirdi. Hər iki əsərdə qadın obrazına diqqət edək. Çünki klassik ədəbiyyatda qadın məhəbbəti məsələsi çox önəmlidir. Ona görə ki, bir qadına aşiq olan kişi istər şah olsun, istər nökər aşiq olduğu qadının təsiri ilə katarsisə məruz qalır və eşq onu dəyişir. Bu məsələdə məntiq məfhumundan istifadə etməliyik. Belə ki, türk gözəli olan Şirin Sasani(fars) şahı olan Xosrovu tamamilə dəyişdirmişdir. Yəni problemi sadə dildə izah etsək, azərbaycanlı bir qız, fars hökmdarını eşqlə manipulyasiya edərək təsir altına salmışdır.

Qərb alimlərinin əksəriyyəti klassikləri "persian poet" olaraq qeydə edirlər. Maraqlısı budur ki, "persian" sözündə bir paradoks vardır. Belə ki, biz bu sözün etimologiyasına nəzər yetirsək türk sözü olduğunun şahidi olarıq. Filoloqların fikrincə "persiya" sözünün kökü türk tayfası olan "barsil" tayfasının adı ilə əlaqədardır. Qeyd etmək lazımdır ki, barsil tayfasının ismi persia ilə yanaşı Fransanın paytaxtı Parisə, İspaniyanın Kataloniya ərazisinin paytaxtı Barselonaya, həmçinin qədim Azərbaycan torpağı olan Borçalıya da təsir etmişdir. Yəni,etimoloji aspektdən məsələyə yanaşdaq "persian poet və ya persian sophy" dedikdə türk tayfası olan barsil tayfasının ismindən törəmiş persiyanın şairi, sufisi fikri irəli sürülür. Yəni ki, etimoloji cəhətdən Nizami Gəncəvinin türk olduğunu persia məsələsindən sübut edə bilirik. Qeyd edək ki, "pars" etonimi də dilçi Çingiz Qaraşarlının tədqiqatlarına əsasən qaraqalpaq türklərinin ismi olmuşdur. Lakin sonradan ərəb işğalları ərəfəsində ərəblər Sasanilərin yerli xalqına "fars" deyə xitab etmişdirlər. Belə ki, pars sözündəki "p" hərfi ərəb dilində olmadığı üçün ərəblər p hərfini f hərfi ilə əvəz etmiş və sasani xalqına nəzərən istifadə etmişdirlər. İran ərazisinin persiya adlandırılmasının səbəbi isə Heredotla əlaqələndirilir. Belə ki, o öz tarix əsərində yunan-iran müharibələrini Yunanıstan-Persiya olaraq qeyd etmişdir. Sonradan Avropa tarixçiləri bu ənənəni davam etdirmiş və tarixdə İran və iranın müstəmləkəsində olduğu ərazilər Persiya olaraq qeydə alınmışdır. Halbuki, tarixçilərin fikrincə persiya ərazisi bir ostanın adı idi ki, Heredot o adı bütün İrana şamil etmişdir. Biz bu fikirdən bir problemli mövzu ortaya qoya bilərik. Belə ki, Nizami Gəncəvinin yaşadığı illər heç də fars imperiyasının tüğyan etdiyi illəri əhatə etmir. Əksinə Avropa tarixçisi Clifford Edmundun The New İslamic Dynstante əsərində 1136-1225-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Eldənizlər sülaləsi qıpçaq türkü olaraq qeyd edilir. Və Nizami Gəncəvi də (1141-1209) türksoylu olan Eldənizlər dövründə yaşamışdır. Onu da qeyd edək ki, biz Gəncə şəhərinin tarixi demoqrafiyasına nəzər yetirsək şəhərdə əhalinin əksəriyyətinin türk olduğunun şahidi olarıq. Məgər Dünya tarixşünaslığı bu faktları görmürmü?!
Teref.az