Soxulcan dəlikləri
15-02-2023, 00:05
Əgər kainatda soxulcan dəlikləri varsa, onlar da qara dəliklər kimi qravitasiya mikrolinzası kimi tanınan, lakin uzaq işığı 100.000 dəfə böyütmək qabiliyyətinə malik bir fenomen yaratmalıdırlar.
Elm adamları hələ də Soxulcan dəliklərinin (kainatın iki uzaq nöqtəsini birləşdirən bir növ tunelin) həqiqətən mövcud olub-olmadığını bilmirlər, lakin Albert Eynşteynin Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsindən istifadə edərək onları təsvir etmək mümkündür.
Əvvəlki tədqiqatlar, Soxulcan dəliklərinin çox qeyri-sabit ola biləcəyini, keçmək mümkün olmadığını və "açıq" qalmaq üçün ekzotik bir maddə növü və çoxlu enerji tələb etdiyini irəli sürdü.
Ümumi nisbilik nəzəriyyənin proqnozlaşdırdığı kimi, Qara dəlik kimi nəhəng bir cisim qravitasiya mikrolinza effekti yaratmalıdır. Bu, cismin kütləsinin yaratdığı fəza-zaman təhrifidir və daha da uzaq qalaktikadan gələn işığın böyüdülməsinə və bəzən çoxalmasına səbəb olur.
Yeni araşdırmaya görə, Soxulcan dəlikləri də mikrolinza yarada bilər, lakin bunun səbəbi kütlədən çox elektrik yüküdür. Axı, Qara dəliklərdən fərqli olaraq, Soxulcan dəlikləri tam olaraq bir obyekt deyil, məkan-zamanın parçasındakı əyilmədir.
Beləliklə, Soxulcan dəliyinin elektrik yükü birbaşa dəliyinin “boğazının” arxasında qalaktikadan gələn işığı böyütmək və parçalamaq qabiliyyətinə malik mikrolinza yarada bilər. Tədqiqat müəlliflərinin hesablamaları düzgün olarsa, bu böyütmə 100.000 dəfəyə qədər ola bilər.
Digər maraqlı xüsusiyyət bu mikrolenzin işığı üç yerə bölə bilməsidir; bu o deməkdir ki, soxulcan dəliyi tərəfindən yavaşlamış qalaktika “boğaz” ətrafında üçə vurulmuş görünür.
Tədqiqatın məqsədlərindən biri Soxulcan dəliyi mikrolinzalarının Qara dəliklərin yaratdığı mikrolinzaya çox oxşar olub-olmadığını öyrənməkdir.
Təxminlər isə ondan ibarətdir ki, Soxulcan dəliyinin obyektivləri Qara dəliklərdə müşahidə olunanlardan çox fərqli olacaq. Nəticə isə bu təsirlə yavaşlamış uzaq qalaktikaları kəşf etmək və öyrənmək çox faydalı ola bilər.
Başqa sözlə, əgər elm adamları nə vaxtsa kainatda Soxulcan dəliyi tapsalar, ola bilsin ki, o, gənc kainatdan bir qalaktika (və ya digər növ parlaq obyektlər) aşkar edərək, onun şəklini yüz min dəfə böyütmüş olacaq.
Mənbə: Physical review letters
(Fiziki İcmal məktubları)
Teref.az