Binlerce yıl önce Fırat ve Dicle nehirlerinin arasında büyüyüp gelişen Sümerler, Silikon Vadisi’nin antik dünyadaki karşılığı sayılabilecek bir medeniyet inşa etmişti. Tarihçi Noah Kramer’in yazdığı gibi Sümer halkının teknolojik icatlara karşı olağan dışı bir becerisi vardı.
Fırat nehrinin doğusuna kurulmuş antik Sümer kenti Uruk
Sümerler, Yunanların daha sonra Mezopotamya olarak adlandıracakları yerde, yeni teknolojiler geliştirmiş mevcut olanları ise mükemmelleştirmişti. Bu süreçte, insanların besin üretimini dönüşüme uğratmış, evler inşa etmiş bilginin ve zamanın kaydını tutmuşlardı.
Philadephia, Penn Müzesi’nden Babil Bölümü sorumlusu ve küratör Philip Jones’a göre Sümerlerdeki yaratıcılığın kaynağı kısmen, yaşadıkları toprakların doğal kaynaklar açısından yetersiz olmasıydı. Bölgede ağaçlıklı alan çok azdı, taş ve metalse neredeyse hiç yoktu. Bu durum, onları antik dünyanın plastiği sayılan kil gibi materyalleri ustalıkla kullanmaya zorladı. Tuğladan çömleğe, kaplardan yazı tabletlerine kadar her şeyde kil kullanıyorlardı.
Ancak, Sümerlerin asıl dehası örgütlenmiş olmalarıydı. Başka yerde yapılmış icatları alıp çok daha büyük boyutlarda uygulayabiliyorlardı. Böylelikle kumaş, çömlek gibi ürünleri toplu olarak üretip ticaretini yapıyorlardı. Kramer’e göre Sümer kimliğinde onları büyük düşünmeye ve becerikliliğe yönelten bir şeyler vardı. “Ruhsal ve psikolojik olarak hırs ve başarıya, üstünlük ve prestije, şerefe ve bilinirliğe büyük bir önem veriyorlardı.”
Sümerlerin getirdiği yenilikler yavaş yavaş yayıldı ve bugün içinde yaşadığımız gelişmiş dünyadaki modern teknolojinin gelişimine yol açtı. İşte Sümerlerin izlerini bıraktığı alanlardan bazıları!
1- Seri üretim çömlek
Antik Mezopotamya medeniyetlerine ait çömlek kase
Diğer antik halklar çömleği elleriyle yaparken Sümerler, seri üretime geçmelerini sağlayan çömlek tekerini icat etmişti. Pennsylvania Üniversitesi Akdeniz Sanatı ve Arkeolojisi Bölümü’nden doktora adayı Reed Goodman’a göre bu icat Sümerlerin işçilerin yiyecek payının konulması için yapılan ve bugünkü Tupperware’lerin öncüsü sayılan kaplar gibi çok sayıda ürünü çoklu biçimde üretmesini sağlamıştı.
2- Yazı
Jones, yüzde yüz olmasa da çok büyük bir olasılıkla ilk yazı sistemini geliştirenlerin Sümerler olduğunu söylüyor. Bu, Sümerlerin MÖ 2800’den beri yazılı iletişim kullandıklarını açıklıkla ortaya koyuyor.
Besin kaynaklarının kaydını tutmak için piktogramlar kullanılarak oluşturulmuş erken yazı örneği.
Sümerler geliştirdikleri bu sistemi derin bir edebiyat oluşturmak veya tarihlerini yazmak için değil daha ziyade alım ve satımını yaptıkları malların kaydını tutmak için kullanıyordu. İlk metinlerin yalnızca sayı ve mal bilgilerinden oluştuğunu belirten Jones, Sümerlerin bunu temelde çeşitli nesnelerin çizimi olan bir piktograf (resimyazı) sistemiyle yaptığını söylüyor. Sümerler zaman içerisinde fikir ve eylemleri ifade etmek için piktografları birleştirmiş daha sonraysa bu piktograflar sesleri ve kelimeleri oluşturacak şekilde evrilmişti.
Kâtipler, daha sonra kurutulup tablet haline gelecek ıslak kil üzerine sembolleri kazımak için ucu sivrileştirilmiş kamışlar kullanıyordu. Bu yazı sistemi sonraki dönemlerde çizi yazısı olarak bilinmeye başlandı ve Kramer’in belirtiğine göre ilerleyen medeniyetler tarafından benimsenip 2000 yıl boyunca tüm Orta Doğu’da kullanılmaya devam etti.
3- Hidrolik mühendisliği
Sümerler, taşan Fırat ve Dicle nehirlerinin suyunu nasıl toplayıp yönlendireceklerini öğrenmişti. Taşan suları içerdiği zengin alüvyonla birlikte topluyor daha sonra bunu ekili tarlaları sulamak ve gübrelemek için kullanıyordu.
Nehirlerin zirai önemini gösteren rölyef
Kamış, palmiye gövdesi ve çamurla inşa edilen, kapıları su akışını kontrol edebilmek için açılıp kapanabilen barajlarıyla karmaşık kanal sistemleri tasarlamışlardı.
4- Araba
Sümerler tekerlekli araçlar icat etmedi, ancak Richard W. Bulliet’in Tekerlek: İcatlar ve Yeniden İcatlar kitabında yazdığına göre sürücünün bir dizi hayvanı yönlendirdiği ilk iki tekerlekli arabayı bulan Sümerlerdi.
Sümerler tarafından Mezopotamya’da icat edilen basit iki tekelerli arabanın maketi
Goodman Sümerlerin MÖ 3000’lerde bu tür ulaşım araçlarına sahip olduğunu söylüyor. Ancak, Sümerler bu araçları sert toprağın tekerlekle yolculuğu güç kılacağı kentdışında dolaşmaktan ziyade törenlerde veya ordu için kullanıyordu.
5- Saban
Sümer sabanı imitasyonu
Kramer’e göre tarımda hayati bir teknoloji olan sabanı Sümerler icat etmişti. Çiftçilere çeşitli saban türlerini nasıl kullanacaklarını açıklayan detaylı kılavuzlar hazırlamışlardı. Kılavuzun yanı sıra, ekinlerin yenmesini önlemek amacıyla sıçan tanrıça Ninkilim’e saygı sunmak için okunacak bir dua bile vardı.
6- Dokuma atölyeleri
Orta Doğu’daki diğer kültürler topladıkları yünü giyecek için kumaş dokumakta kullanırken bu işlemi ilk kez endüstriyel boyuta ulaştıran Sümerlerdi.
Dokuma yapan Mezopotamya kadını
Sümerlerin yaptığı yenilik tapınaklarını dev fabrikalara çevirmekti. Kumaş yapmak için, modern üretim şirketlerinin öncülü olan büyük iş örgütlenmeleri geliştirmişlerdi.
7- Seri üretim tuğlalar
Fırat nehrinin batı kıyısında bir antik Sümer kenti olan Mari’deki arkeolojik alan.
Sümerler ev ve tapınak inşa etmede yaşanan taş ve odun kıtlığını telafi etmek adına kilden tuğla yapmak için özel kalıplar dökmüştü. Kili inşa malzemesi olarak kullanan ilk onlar olmasa da büyük miktarda tuğla üretip bunları yine büyük boyutlarda bir araya getirmek beceriyle geliştirilmiş bir yenilikti. İnşa ettikleri yapılar taştan olanlar kadar sağlam olmasa da çok sayıda yapı inşa edip büyük şehirler kurmayı başarmışlardı.
8- Metalurji
Sümerler tarafından bakır, altın ve lapis lazuliden yapılmış aslan başlı kartal
Bakır Geliştirme Birliği’ne göre Sümerler bakırı mızrak ucu, keski, bıçak gibi faydalı ürünler üretmek için kullanan ilk halklardan biriydi. Sümerler aslan başlı kartal gibi fantastik hayvanların betimlendiği tablolarda da dahil çeşitli sanat eserlerinde de bakırı kullanmıştı.
9- Matematik
Sümerler tarafından geliştirilen çivi yazısı
İlkel insanlar sayı saymak için kemiğe çentik atmak gibi basit yöntemler kullanıyordu, Sümerlerse bunun yerine 60’lı birliklere dayanan bir sayı sistemi geliştirmişti. Başta, bu birliklerin kaydını tutmak için kamış kullanmışlardı, ancak nihayetinde çivi yazısının gelişimiyle kil tabletlere dikey izler kondurmaya başladılar. Geliştirdikleri sistem ilerleyen medeniyetlerin matematiksel hesaplamaları için uygun yolu açtı.
History.com. Patrick J. Kiger.
Kaynak: Arkeofili.com