Qalileo Qalileyin (1564-1642) XVII əsrin əvvəllərində – təxminən 1609-da yaratdığı ilk teleskopları astronomiyada, xüsusilə də müşahidə astronomiyasında böyük irəliləyişə səbəb oldu.
Bu teleskoplar Hollandiyadakı eynək istehsalçıları tərəfindən təkmilləşdirilən mövcud Holland teleskoplarının prinsiplərinə əsaslanırdı. “Qırılan teleskoplar” kimi tanınan bu ilk teleskoplar işığı toplamaq və fokuslamaq, uzaq obyektləri böyütmək üçün linzalar kombinasiyalarından ibarət idilər. Qaliley onların dizaynını daha da təkmilləşdirdi.
Qalileonun teleskopları müasir teleskoplarla müqayisədə nisbətən aşağı böyütmə gücünə malik idi, lakin onlar o dövrdə dahi alimə inqilabi sayılacaq müşahidələr aparmağa imkan verdi. Bu teleskoplarla o, bir sıra mühüm kəşflər etdi:
Ay Müşahidələri – Qalileo Ayın çətin, kələ-kötür dağlıq səthini müşahidə edərək səthin mükəmməl dərəcədə hamar olduğuna dair mifi alt-üst etdi. O, həmçinin Ayın kraterləri olduğunu və digər xüsusiyyətlərini də ortaya çıxardı;
Günəş ləkələri: Günəşin mükəmməl bir kürə olmadığını və öz oxu ətrafında fırlandığını gördü;
Yupiterin peyklərinin kəşfi: Yupiterin indi Qaliley peykləri kimi tanınan dörd ən böyük peykini – İo, Avropa, Qanimed və Kallistonu müşahidə etdi. Göy cisimlərinin heç də hamısının Yer ətrafında dövr etmədiyinə dair sübutlar təqdim edərək, Kainatın geosentrik modelinə meydan oxudu;
Veneranın fazaları: Qalileo Veneranın fazalarını müşahidə etdi və bunu Kopernik tərəfindən təklif olunan Günəş sisteminin heliosentrik modelinin sübutu kimi şərh etdi. Bu müşahidə Veneranın Yer ətrafında deyil, Günəş ətrafında fırlandığını isbat etdi;
Saturnun müşahidəsi: Qalileo Saturnu və onun halqalarını müşahidə etdi, ancaq teleskop halqaların əsl təbiətini ortaya çıxarmağa imkan vermədi…
Qalileonun teleskopları Günəş sisteminin Kopernikin heliosentrik modelini dəstəkləyən konkret sübutlar təqdim etməklə astronomiyada inqilab etdi. Onun müşahidələri və kəşfləri kosmos haqqında anlayışımızda dərin dəyişikliklərə səbəb oldu ki, bu da müasir müşahidə astronomiyasının əsasını qoydu…
İbrahim Nebioğlu
TEREF