Hazırda ölkənin siyasi gündəmində bir sıra önəmli məsələ var. Bunlardan hazırda ən aktualı bələdiyyə seçkiləri, müxalifətin birliyi istiqamətində göstərilən təşəbbüslərdir. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı müzakirələr də intensivləşib.

Bu və digər məsələlərlə bağlı Cebhe.info-nun suallarını Ümid Partiyasının sədri İqbal Ağazadə cavablandırıb.

-İqbal bəy, bələdiyyə seçkilərinə ən aktiv hazırlaşanlardan biri də rəhbərlik etdiyiniz partiyadır. Seçkilərdə iştirak partiyalara nə qazandırır?

-Hesab edirəm ki, bu seçkidə ən aktiv olan birinci partiyayıq. Çünki müxalif düşərgədə bizdən başqa o sayda namizədlə proseslərə qatılan heç bir təşkilat yoxdur. Biz 800-dən yuxarı subyektlə, 1500-dən çox namizədlə seçkilərdə iştirak edirik. Proses gedir, nə qədər namizədimiz qeydə alınacaq, onu deyə bilmərik. Üzvlərimizə qarşı qanun pozuntları var, kənd icra nümayəndəsindən tutmuş icra hakimiyyətlərinə qədər namizədliklərin geri götürülməsi ilə bağlı basqılar olub. Bir neçə şəxsin buna görə namizədliyini geri götürməsi faktları var. Onunla bağlı yekun sənəd hazırlayırıq. İmzatoplama mərhəsi bu gün bitir. Birinci mərhələ bitsin, mövqeyimizi ifadə edəcəyik. Seçki bizim üçün iki tərəfdən çox vacib amildir. Birincisi, təşkilat yenidən özünü formalaşdırır, hər seçkidə partiya toparlanır, strukturlarına əl gəzdirir, belə demək mümkündürsə, silkələnir. İkincisi isə seçkidə seçici ilə ünsiyyət qurmaq imkanı əldə edirik. Seçiciyə kim olduğumuzu, nə istədiyimizi, ən ucqar kənddə belə namizədimizin olduğunu, partiyanın geniş spektri əhatə etdiyi barədə məlumat veririk. İmkanımız olacaqsa, seçki platformamızı çatdıracağıq, partiyanın plakatlarını bütün məntəqələrin müəyyən etdiyi lövhələrdə vuracağıq. Qarşımızda bu tipli məqsədlər durur. Ona görə də seçki bizim üçün vazkeçilməz məsələdir. Digər tərəfdən, hakimiyyətə gəlməyin yeganə yolunu seçki hesab edirik. Bələdiyyə seçkiləri mahiyyət etibarı ilə böyük seçki deyil. Çünki bələdiyyələrin statusu olduqca aşağıdır. İri şəhərlərdə bələdiyyə, bələdiyyə məclisləri yoxdur. Bələdiyyələrin real səlahiyyətləri olduqca aşağıdır, demək olar ki, icra stukturlarından tam formada asılıdır. Yarıciddi, yarızarafat olaraq bir dəfə qeyd etmişəm ki, bir qəbir yerindən başqa heç bir məsələyə bələdiyyə özbaşına münasibət bildirə bilmir. Vətəndaşların da bələdiyyələrdə, seçkilərdə iştirakı zaman-zaman mümkün olmur. Buna görə də hesab edirəm ki, bələdiyyə seçkisi balaca kampaniya olsa da, iri seçkilərə hazırlıq məhz buradan başlayır. Bələdiyyə həm də böyük spektrı əhatə edir və adamlarla ünsiyyət imkanı verir.

-Seçkilərdə iştirak etməməyə ancaq bu səbəblərə görə qarşısız?

-Əvvəla onu deyim ki, seçkidə iştirak etməməyə qarşı deyiləm. Sadəcə, bunu prinsip olaraq doğru hesab etmirəm. Qarşı hesab etdiyim məsələ hər bir partiyanın öz işidir. Amma cəmiyyət təkcə bizim partiyadan ibarət deyil. Bizim partiya da ictimai rəyi formalaşdıran tək partiya deyil. Digər müxalif partiyalar da ən azı hakimiyyətdən narazı elektoratın rəyini formalaşdırır. Onun proseslərə hansı dinamikada qoşulacağını təsbit edən siyasi xətt yürüdür. Təəssüf ki, mütləq əksəriyyət seçkidə iştirak etmədiyi üçün dinamika zəifləyir. Onlar dinamikanın artmasının qarşısını alırlar. Seçki dinamikası zəifləyəndə isə seçici ilə ünsiyyətimiz, verdiyimiz mesajların sayı olduqca aşağı olur. Seçici bu mesajları qəbul etmək imkanlarından sanki özünü bir qədər təcrid edir. Ona görə də onların seçkiyə qatılmamasını hər dəfə də bir qədər ictimai qınaq kimi qeyd etmişəm. Hər bir partiya bu məsələdə müstəqildir, özü qərar verə bilər. Amma məhz bu dinamiklik nöqteyi-nəzərindən cəmiyyətə müsbət ab-hava vermədiklərinin fərqindəyəm.

-Bələdiyyə seçkilərində nəzərdə tutduğunuz nəticəyə nail olsanız, partiya nə qazanacaq?

-Bələdiyyə seçkilərində iştirak edib yer qazanan üzvlərimiz həm də partiyanın işində aktiv yer alırlar. Vətəndaşlarla ünsiyyətdə olurlar, üstəgəl partiyanın strukturları seçilmiş adamların təqribi siyahısını bilir, onlarla işləyir. Seçkinin müasir texnologiyasını öyrənmək gələcək parlament və bələdiyyə seçkilərində namizədlərə kömək, seçicini inandırmaq və arxalarınca aparmaq prinsiplərini ortaya qoya bilər.

-Siyasi institutların zəif olması nə ilə bağlıdır? Burada seçkiləri boykot etməyin rolu varmı?

-Hakimiyyətin siyasi institutlara yanaşması doğru deyil. 2002-ci ilin 24 avqustunda keçirilən referendumda Konstitusiyaya edilmiş düzəlişlə proporsional seçki sistemi ləğv edildi. Bu siyasi institutların cəmiyyətdəki yerini zəiflətməyə hesablanmış addım idi. İnsanlar siyasi institutlar vasitəsilə bələdiyyə, parlament və prezident seçkilərində iştirakın mənasız olduğunu düşündülər. Adamlarda belə bir təfəkkür formalaşdı ki, partiya üzvü kimi seçkiyə getməkdənsə, majoritar qaydada getmək yaxşıdır. Onsuz da partiyanın olub-olmaması heç bir əhəmiyyət kəsb etmir. Hakimiyyət bu istiqamətdə də bəlli bir xətt yürütdü. Parlamentdə 40-45, bəzən də daha artıq bitərəf deyilən deputat anlayışını ortaya atdı. Parlamentdə çoxluq iqtidarda, ikinci bitərəflərdə, azlıq isə digər partiya mənsubu olanlarda oldu. İnsanlar da düşündü ki, nədən mən müxalif siyasi partiyada olum? Əgər bitərəf seçilmək mümkündürsə, parlamentdə onun nümunələri var, hətta bitərəf olaraq prezident seçkilərində namizəd olmaq olarsa, bitərəf olaraq MSK və dairələrdə nümayəndə yerləşdirə bilirəmsə, niyə siyasi institut seçim, həm də üzərimə müxalif bir yük, hakimiyyətin basqısını, repressiya götürüm? Ona görə də adamlar geri çəkildi və hakimiyyət bu yolla siyasi institutları zəiflətdi. Ona görə də cəmiyyətdə siyasi institutların yeri azdır. Siyasi təzyiqlər, repressiyalar, həbs təhlükəsi, işdən qovulmalar, mühacirətə getmələr də siyasi institutları zəiflədən amillərdən biri oldu.

-Seçki, yoxsa razılaşdırılmamış aksiyalar? Hazırkı durum üçün hansı daha effektiv yoldur?

-Hər bir partiyanın özünün mövqeyi var və bunda haqlıdır. Çünki o qədər partiya üzvləri qəbul edir. Partiya qərarlarını kənardan müdaxilə ilə kimsə tənzimləyə bilməz. O qrupda, partiyada, xətdə cəmləşən insanlar hansı qərarı verirlərsə, onda haqlıdırlar. Yetər ki, tələbləri, addımları qanunamüvafiq olsun.

-Müxalifətin birləşməsi demək olar ki, bütün zamanların ən aktual müzakirə mövzusudur. Sizcə, müxalifət niyə birləşə bilmir?

-Əslində müxalifətin birləşməsi anormal bir şeydir. Demokratik cəmiyyət olanda müxalifət niyə birləşsin ki? Partiyalar birləşmək üçün yaranmayıb. Ortaq kabinet yara bilərlər, səs çoxluğu, maraqlar təmin olunar. Bütün anormal cəmiyyətlərdə, qanunauyğunluqlarla inkişaf etməyən cəmiyyətlərin hamısında müxalifətin birləşməsi aktual olur ki, daha çox sayla, insanlar qeyri-demokratikliyin qarşısına bir sədd çəkə bilsin. Azərbaycan cəmiyyəti ona görə müxalifətin birləşməsini hər zaman aktuallaşdırır. Çünki qarşısında qeyri-demokratik idarəetmə metodları ilə yanaşan iqtidar var. Ona görə də istəyir ki, onun qarşısına sədd çəkən daha güclü toplum olsun. Daha çox insanın ortaya gəlməsi üçün də bütün siyasi qüvvələrin birləşməsini görür. Bu məsələ ona görə aktualdır.

-Siz də müəyyən zamanlarda müxalifətin müxtəlif birliklərində təmsil olunmusunuz. Son olaraq Azərbaycan Xalq Hərəkatı yaranan zaman müzakirələrdə iştirak edirdiniz, amma AXH təsis olunanda prosesdən kənarlaşdınız.

-Biz Xalq Hərəkatında heç vaxt olmamışıq. Bizim partiyada iclaslar keçirilirdi, lakin bu dəyirmi masalar, fikir mübadiləsi idi. Təşkilat məsələsinə gəlib çatanda biz orada olmadıq.

-Müsavat Partiyasının təşəbbüsü ilə keçirən toplantıya siz də dəvət almadınız. Sizi niyə çağırmamışdılar?

-Məni dəvət etmək onların görəvi deyildi. Məni dəvət etmək görəvi olmayan insanları buna görə nə ittiham etmək, nə də alqışlamaq fikrim var. Adamlar o insanlarla müzakirə keçirmək istəyirdilər. Siz məndən müsahibə alırsınız, sizi ittiham edə bilmərəm ki, niyə başqasından müsahibə almırsınız və ya alırsınız. Azərbaycanın taleyi məsələsinə sonda kiminsə bir arada oturması, müzakirə etməsindən çox seçicinin rəyi qiymət verəcək. Biz ona arxayınıq. Seçicinin rəyinə güvənirik ki, ilk demokratik fürsət Azərbaycanda ilk Ümid hakimiyyətini yaradacaq.

-Ümumiyyətlə, həmin toplantını birlik mesajı kimi qəbul etmək olarmı?

-Yox. Əvvəlla siyasi institutlarla ictimai-siyasi nüfuzu olan insanların birliyini əldə etmək mümkün deyil. Mehman Əliyev, Hikmət Hacızadə, Əli İnsanov və digərləri bir siyasi institut, partiya, təşkilatla hansı formada birlik yarada bilər ki? Bu birliyin konturları nə olacaq? Onlar fəaliyyətlərini necə koordinasiya edəcəklər? Məsuliyyətləri fərqli olan adamlar necə bir yerdə otura bilər? Müsavat Partiyasının başqanı ilə ictimai-siyasi ekspert qismində çıxış edən adamın məsuliyyətləri tamamilə fərqlidir. Birinin partiya mənsubiyyəti var, biri isə qərarı fərdi şəkildə verə bilər. Orada əlini qulağının dibinə qoyub deyər ki, bu məsələyə “hə” deyirəm. Amma o birisi mütləq partiyanın rəhbər strukturlarına getməli, müzakirə etməli, icazə almalı və qərar nə olacaqsa, gəlib onu deməlidir. Bunlar fərqli şeylərdir. Ona görə də həmin toplantını birlik mesajı kimi qəbul etmədim. Cəmiyyət də bu cür qəbul etmədi.

-Partiyalararası inteqrasiya necə, mümkündürmü?

-Demokratiya üzərindən hər şey mümkündür. Demokratikləşmək istiqamətində hər şey etmək, hər danışığa getmək olar. Danışıq masasında da əyləşmək də, müzakirə də lazımdır. Bizim cəmiyyət olaraq ümumi prinsip və dəyərlərimiz var. Demokratiyaya baxışımızda siyasi institutların öz dəyər və prinsipləri var. Ümumi dəyər və prinsiplərin müdafiə olunması istiqamətində nə qədər istəsəniz mövqe ifadə etmək olar. Amma bloklaşma, vahid namizəd artıq fərqli şeylərdir. Partiyalar o qədər iç-içə olmalıdır ki, onların yanaşmaları, düşüncə tərzləri eyni olsun, idarəetməyə, siyasi institutlaşmaya və digər məsələlərə eyni cür baxsınlar.

-Gündəmi zəbt edən mühacir qalmaqalına münasibətiniz necədir? Adı hallandırıldığı kimi təkcə Müsavat Partiyası bu prosesdə var, yoxsa...?

-Heç bir partiyanın hüquqi və ya qeyri-hüquqi addımlarını müzakirə etmək fikrində deyiləm. Çünki onlar cəmiyyəti bütövlükdə əhatə etmirlər. Bu, bəlli bir qrup üçündür. Etdikləri qeyri-qanunidirsə, hüquq, qeyri-mənəvidirsə, partiya cavab verəcək. Mən o məsələlərə qarışmıram.

-Mühacirətdə Ümid Partiyasının da üzvləri varmı?

-Sıralarımzda olanlardan mühacirətə getmiş insanlar var. Amma onların heç birinin Ümid Partiyasından hər hansı bir arayış aldığı və s. belə bir şey yoxdur. Heç vaxt kiməsə mühacirətə getmək üçün arayış verməmişəm.

-Azərbaycanla Avropa Birliyi arasında imzalanacağı deyilən tərəfdaşlıq sazişinə digər müxalif nümayəndələrindən fərqli münasibət sərgilədiniz. Sazişin Azərbaycan üçün vacib olduğunu bildirdiniz. Amma məlum olduğu kimi, sənəd imzalanmadı və hazırda bu məsələ gündəmdə deyil. Bu sənəd niyə vacibdir və imzalanması niyə yubadılır?

-Biz Avropaya inteqrasiya etməyi bacarmalıyıq. Təbii ki, inteqrasiyanın içində özümüzün dəyər və prinsiplərimizi, müstəqilliyimizi, suverən hüquqlarımızı itirə bilən hər hansı bir addım olmamalıdır. Biz Avropaya ona görə inteqrasiya edirik ki, cəmiyyətimiz daya yaxşı yaşasın, bütöv olsun. İnsanlarımız daha güvənli hüquqi və sosial sistemdə yaşasın. Ona görə də biz istəyirik ki, Avropaya inteqrasiya olsun. Daha böyük və demokratik cəmiyyətə inteqrasiya etdikcə, avtoritar-totalitar rejimlərin əlinin Azərbaycandan çəkilmək imkanları daha genişdir. Xüsusilə də bizim yaxın iki böyük qonşumuzun- həm Rusiyanın, həm də İranın əli hər zaman Azərbaycanın üzərində olur. İdeoloji və idarəetmə nöqteyi- nəzərindən bu ölkələrin Azərbaycana təzyiq imkanları var. Mütəmadi olaraq da bundan istifadə edirlər. Avropaya inteqrasiya etdikcə, daha böyük ailədə yer aldıqca, onların da əllərini bizdən çəkmək imkanları yaranır. Amma Avropa Şurasına daxil olmaq “Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsini istisnasız halda sülh yolu ilə həll edəcəyik” kimi bəyanatlara və öhdəliklərə imza atmadan baş verməlidir. Avropa və digər strukturların hamısına birmənalı şəkildə aydın deyilməlidir ki, biz torpaqlarımızdan vaz keçməyəcəyik. Bu gün sülh deyirsinizsə, sülh danışıqları gedirsə, bu proseslər müddətsiz, limitsiz uzana bilməz. Uzanacaqsa, kimsə bizə qarşı “müharibə etmə”, “işğal olunmuş ərazilərindən düşmənlərini çıxarma” kimi cəfəng mövqe sərgiləyə bilməz. Çıxaracağıq, haqlı olacağıq, ərazilərimizdə müstəqilliyimizi, suveren hüquqlarımızı bərpa edəcəyik. Bunun qarşısında kimsə dayana bilməz. Bizim siyasətin nəticəsi təcridolunma, embarqo, aclıq-səfalət də olsa, torpaqlarımız işğaldan azad olunacaq. Çünki bizim dövlət kimi formalaşmağımız, qürurlu vətəndaş olmağımız bundan asılıdır. Bizim üçün bu məsələ ümdə və birinci olandır. Demokratiyanı 5-10 il sonra gətirmək olar, amma torpaq məsələsi uzandıqca, cəmiyyət deqradasiyaya doğru gedir, mənəvi dəyərlər, dövlətə, torpağa bağlılıq itir, dövləti qorumaq instinkti zəifləyir.

-Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı son proseslər nə vəd edir?

-Bizə heç bir şey vəd etmir. Bizə vəd olunan bir şey var, torpaqları işğaldan azad edə biləcək hakimiyyət formalaşdırmaq. Ya bu hakimiyyət torpaqları işğaldan azad etməlidir, ya da bunu edə bilməyəcəyini bəyan edib görəvdən getməlidir. Bunun ayrı bir yolu yoxdur. Əminəm ki, ilk demokratik seçki prosesində Ümid seçicidən dəstək alacaq. Biz o dəstəyi alandan sonra qısa zamanda Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsini tam olaraq Azərbaycanın xeyrinə həll edəcəyik. Bu, söz, pafos deyil. İşğalçıları torpaqlarımızdan çıxaracağıq. Azərbaycan qanunlarına tabe olmayan, Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etməyən, konsititusiyaya əməl etməyən hər kəs vətəndaşlıqdan çıxarılacaq. Bu birmənalıdır. Azərbaycanın ən ucqar nöqtəsindən, Zəngilandından tutmuş Gədəbəyə qədər işğal olunmuş ərazilər qaytarılacaq. Bütün sərhədlər boyu torpaqlarımızın hər qarışında Azərbaycan bayrağı dalğalanacaq. İşğal olunmuş torpaqlarda erməniləri məskunlaşdırma siyasəti heç nəyi, arzu və istəklərimizi, hirs və qəzəbimizi, bu istiqamətdə mövqeyimizi dəyişdirmir. Orada bu gün 100 min adam yaşayır. Orada 1 milyon adam yaşasa belə, 10 milyonluq Azərbaycan xalqının 5 milyonu qırılsa belə, o torpaqları heç kimə verməyəcəyik. Bizim tək amalımız budur. Bu istiqamətdə çəkinəcəyimiz bir kimsə yoxdur. Torpaqların işğaldan azad edilməsi üçün qarşımızda dayanan hər hansı bir gücə- istəyir dünyanın ən hegemon, ən imperialist gücü olsun- sözümüzü deməyə, torpağımızı müdafiə etməyə gücümüz var. Biz nə tarix boyu baş verənləri unudarıq, nə itirdiklərimizi yaddan çıxarıb adiləşməsinə imkan verə bilərik. Buradan da səslənirəm: bu gün Paşinyan hər gün Dağlıq Qarabağla bağlı müxtəlif bəyanat verir. 1997-ci ilin noyabrında Ter- Petrosyan istefaya gedərkən verdiyi bəyanatı onlara xatırladıram: Unutmayın, o şeyi ki, bu gün sizə təklif edirlər, götürmürsüz, bir gün yalvaracaqsınız. Bir gün Paşinyan və onun yerinə gələcək hər kimsə, Dağlıq Qarabağda və Ermənistanda yaşayan əhali Azərbaycanla sülh müqaviləsi bağlamaq, atəşkəsi saxlamaq, müharibə etməmək, düşmənçiliyi dərinləşdirməmək üçün yalvaracaqlar. Bəlkə onda çox gec olacaq, bu gün onu düşünsünlər.