Politoloq Oqtay Qasımov Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Teref.az onunla müsahibəni təqdim edir.

- Ermənistan və separatçıların Laçın yolu ətrafındakı təxribatları davam edir. Sizcə, ermənilərin beynəlxalq ictimaiyyəti cəlb etmək istədikləri bu təxribatçı oyun hara qədər davam edəcək?

- Ermənistan Laçın yolu ətrafında bu “humanitar şou”nu düzəldəndə onun məqsədi bəlli idi. Əsas məqsədi Azərbaycana qarşı beynəlxalq təzyiqləri artırmaq və sülh prosesini ləngitməkdi. Avropanın bəzi qurumlarından və təşkilatlarından ermənilərin bu təbliğatına dəstək verənlər oldu. Amma Azərbaycanın mövqeyi konkret və bəllidir. Ermənistanın son addımları Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının növbəti təsdiqidir.

Birincisi, Azərbaycan ərazisində yaşayan insanların humanitar problemləri yoxdur. İkincisi, var idisə, o zaman bu məsələ Azərbaycanla razılaşdırılmalı idi. Ermənistan tam fərqli yol tutdu. Bunun da səbəbi odur ki, Ermənistan danışıqlar prosesində mövqeyinin nə qədər əsassız və haqsız olduğunu gördüyü və Azərbaycanın mövqeyinin haqlı və beynəlxalq hüquq əsaslandığını bildiyi üçün belə yola əl atdı.

Ermənistan danışıqlar prosesində dalana dirənib, manevr imkanları xeyli zəifləyib. Nəticədə Ermənistan diqqəti sülh gündəliyindən yayındırmaq üçün Qarabağ erməniləri ilə bağlı “humanitar problem”i ortaya atdı. Təxminən on gündür əsas diqqət bu məsələyə yönəlib. Amma artıq görürük ki, bu məsələyə reaksiyalar xeyli zəifləyib, diqqət də azalıb. Azərbaycan mövqeyində israrlıdır.

Rusiya 2014-cü ildə Donbasa “humanitar yardım konvoyu” yola salmışdı. O zaman Rusiyanın məqsədi bəlli idi. Bu addım o zaman Ukraynanın, bu gün də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə hörmət etməmək, onu tanımamaq, ölkələrin daxili işlərinə qarışmaq anlamına gəlir. Azərbaycanın isə mövqeyi məlumdur. Təsadüfi deyil ki, bu “tamaşa” başlandıqdan dərhal sonra Azərbaycan prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev bununla bağlı nöqtəni qoydu, “Oyun bitdi” deyə bir tvit paylaşdı. Bəli, bu, sülh prosesini əngəlləmək üçün Ermənistanın son oyunu sayıla bilər.

Azərbaycan açıq şəkildə bildirib ki, bu yüklər yalnız Ağdam-Xankəndi yolu ilə çatdırıla bilər. Bundan başqa marşrutun olmayacağını diqqətə çatdırıb. Laçın yolunun funksiyası bir daha təsdiqlənib. Azərbaycan prezidenti açıq şəkildə dedi ki, əgər Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyıbsa, onda daxili işlərimizə qarışmaqdan çəkinməlidir. Beləliklə, Ermənistanın bu səyləri nəticəsiz bitəcək, orada gözləyən karvan ya Azərbaycanın təklif etdiyi yoldan keçəcək, ya da geri qayıdacaq. Azərbaycandan bundan başqa heç bir şeyi qəbul etməyəcək.

Təəssüf ki, yenə də beynəlxalq ictimaiyyətin ikili yanaşmalarını görürük. 2014-cü ildə Rusiyanın Donbasa “humanitar yardım” göndərməsinə göstərilən münasibətlə Ermənistanın Azərbaycana qarşı eyni addımına göstərilən münasibət arasında fərq var. O zaman haqlı olaraq Rusiyanı Ukraynanın daxili işlərinə qarışmaqda ittiham edən Qərb dövlətləri bu gün Ermənistanı yox, Azərbaycanı hansısa “ittiham” qarşısında qoymağa çalışırlar. Bu da qəbuledilməzdir. Azərbaycanın mövqeyində dəyişikliyin olacağını düşünmürəm. Bundan sonra Laçın yolunda gömrük orqanlarının fəaliyyətinə ehtiyac yaranacaq.

- Son gəlişmələr fonunda Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmisi Denis Qonçarın bir açıqlaması da diqqət çəkdi. O dedi ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında tələsik imzalanacaq “çiy sülh müqaviləsi” yeni münaqişə və faciələrə yol aça bilər. Qonçar nə demək istəyir, nəyə eyham vurur?

- Rusiya açıq şəkildə mövqeyini ortaya qoyur və bildirir ki, mənim iştirak etmədiyim sülh prosesi baş tuta bilməz, biz bölgədəyik, həyata keçərsə, bu, bölgədə əlavə gərginlik və problemlər yarada bilər. Əlbəttə, Rusiya bölgədəki varlığını qorumaq üçün gərginliyin davam etməsində maraqlıdır. Bu gün bölgədəki gərginliyin arxasında Rusiya dayanır, separatçı rejim də onun təlimatları əsasında hərəkət edir. Buna görə də, Qonçarın açıqlamasını təəccüblə qarşılamadıq. Bundan əvvəl Mariya Zaxarova və Rusiya XİN-in açıqlaması olmuşdu. Ruslar digər oyunçuların prosesə qatılmasının əleyhinə olduqlarını deyirlər, münaqişənin həllində əsas vasitəçinin Rusiya olduğunu vurğulayırlar. Əvəzində isə Rusiyadan ədalətli və konstruktiv təkliflər görmürük. Rusiya zaman udmağa, Ukraynada düşdüyü çətin vəziyyətdən bir yolla çıxana qədər Cənubi Qafqazdakı münaqişələrin həllinə mane olmağa çalışır.

Bir sözlə, Rusiyanın mövqeyi bəllidir, bu da ondan ibarətdir ki, bölgədə sülh olmasın, gərginlik qalsın.

- Türkiyə və Rusiya prezidentlərinin qarşıdakı görüşündə Ermənistan-Azərbaycan məsələsi də müzakirə olunacaq. Sizcə, bu görüş prosesə necə təsir göstərəcək?

- Əlbəttə, Putin-Ərdoğan görüşündə bir çox məsələlər masada olacaq. Görüşdə Ukrayna və taxıl sazişi ilə yanaşı, Cənubi Qafqaz da müzakirə ediləcək. Ermənistanla bağlı məsələlər Türkiyə və Azərbaycan arasında əlaqələndirilir, koordinasiya olunur. Bir müddət əvvəl Türkiyəyə gedən xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov həmkarı Hakan Fidanla görüşdü, Prezident Ərdoğan tərəfindən qəbul edildi. Orada Zəngəzur və Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması ilə bağlı konkret mesajlar verildi. Xüsusilə Laçın yolu ilə bağlı Türkiyənin birmənalı mövqeyi ortadadır. Hakan Fidan bəyan etdi ki, bura Azərbaycan ərazisidir, Azərbaycan istədiyi qərarı verə bilər. Belə bir qəti mövqe var.

Hesab edirəm ki, Ərdoğan-Putin görüşündə Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşma prosesi ciddi şəkildə müzakirə olunacaq. Türkiyə Rusiyadan bu prosesdə konstruktiv mövqe tutmasını istəyəcək. Türkiyə Ağdamdakı monitorinq mərkəzində təmsil olunur. Hesab edirəm ki, artıq Türkiyənin rolu ciddi şəkildə artırılmalıdır. Qarabağda təkcə Rusiya sülhməramlılarının fəaliyyəti məqbul deyil. Rus sülhməramlılarının fəaliyyətləri təhlükəsizliyə təhdid yaratmağa başlayıb. Ola bilsin bu görüş ciddi irəliləyişə gətirib çıxarmasın, amma mövqelərin dəqiqləşdirilməsi, xüsusən də Türkiyənin bölgədəki rolunun gücləndirilməsi baxımından önəmli olacaq.