Dövlət Vergi Xidmətinin (DVX) hesabatında bildirilir ki, 2025-ci il aktiv vergi ödəyicilərinin sayının artması ilə yadda qalıb. Üstəlik, vergi ödəməli olan fiziki şəxslərin və təşkilatların sayı faktiki ödəyənlərdən iki dəfə çox olub.

DVX-nin son hesabatına görə, martın əvvəlinə ölkədə 808,4 min aktiv vergi ödəyicisi olub. Onların sayı yanvar ayı ilə müqayisədə 0,2 faiz artıb. Bununla yanaşı, iki hesabat ayı ərzində aktiv əlavə dəyər vergisi (ƏDV) ödəyicilərinin sayı 2,4 faiz artaraq 54,1 min nəfərə, aktiv sahibkarlıq subyektlərinin (obyektlərinin) sayı isə 220,2 min ədədə çatıb.

Bunun fonunda faktiki vergi ödəyicilərinin sayı ilə vergi ödəyən fiziki və hüquqi şəxslər sırasına daxil olan vətəndaşların və şirkətlərin ümumi sayı arasında ikiqat ciddi fərqin olması diqqət çəkir. Hesabat dövründə sonuncuların sayı 5,2 faiz artıb ki, hazırda respublikada 1 milyon 611 min 30 vergi ödəyicisi var və onların yarısı dövlət vergilərini ödəmək kontekstində fəaliyyətsizdir.

Onu da qeyd edək ki, son altı ildə aktiv vergi ödəyicilərinin sayı təxminən iki dəfə artıb. Bu məqamı ötən günlərdə “Konstitusiya və Suverenlik İli”nə həsr olunmuş maliyyə nəzarətinə aid konfransda çıxış edən DVX rəisi Orxan Nəzərli diqqətə çatdırıb. Onun sözlərinə görə, bu müddət ərzində ƏDV ödəyicilərinin sayı 3 dəfə artaraq 52,8 min nəfər təşkil edib.

Sabiq maliyyə naziri, iqtisadçı alim Fikrət Yusifov AYNA.AZ-a açıqlamasında qeyri-fəal vergi ödəyicilərinin xüsusi çəkisinin səbəblərindən danışıb: “Ölkəmizdə vergi ödəyicisi adlanan identifikasiya nömrəsi təkcə müəyyən iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan şəxslərə verilmir. VÖEN sahiblərinin sayına həmçinin geniş miqyasda sıravi vətəndaşlar, adi bank əməliyyatlarını həyata keçirən fiziki şəxslər, sosial yardım alan şəxslər və s. daxildir”.

“Başqa sözlə, bizdə VÖEN daşıyıcıları təkcə sahibkarlarla məşğul olmurlar. Baxmayaraq ki, ilk baxışdan VÖEN-i olan bütün şəxslər vergi ödəyicisi kimi görünsələr də, onları, yumşaq desək, yanlış belə adlandırırlar. Buna görə də statistika aktiv və passiv fərdlər arasında belə yüksək fərqi göstərir”, - deyə alim bildirib.

Onun dediyinə görə, faktiki vergi ödəyicisi olan bir çox vergi ödəyicilərinin dövlət rüsumunu ödəməməsinin başqa, təbii səbəbi də var: “Tutaq ki, əvvəllər vergi ödəyən bəzi hüquqi və fiziki şəxslər passiv mövqeyə keçirlər. Bu, müəssisə bu və ya digər səbəbdən fəaliyyətini dayandırdıqda baş verir. Sonra o, vergi fəaliyyətini dondurmuş hesab edilir və passiv vergi ödəyicisi kimi təsnif edilir”.

Ümumiyyətlə, Azərbaycanda vergi ödəyicilərinin yarısının fəaliyyətsizliyi problemi bir neçə ildir ki, mövcuddur. Mütəxəssislər 1,6 milyon VÖEN sahibinin yarısının heç bir vergi ödəməməsinin müxtəlif səbəblərini göstərirlər. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bəzən sahibkarlar işin davamlılığını təmin edə bilmir və fəaliyyətini dayandırmağa məcbur olurlar.

Müəssisələri fəaliyyətini dayandırmağa məcbur edən başqa səbəblər də var. Bunlardan biri də vergidən yayınmadır. Kiçik sahibkarlıq subyektləri üçün tam hüquqlu vergi güzəştləri dövründə əvvəlki hüquqi şəxsi bağlamaq və daha az pul dövriyyəsi ilə yenisini yaratmaq daha gəlirli sahibkarlıq subyektləri üçün sərfəlidir.

Nəticədə qeyri-fəal sahibkar identifikasiya nömrəsi sahiblərinin, yəni vergi ödəyicilərinin sayı artıb. Axı yerli praktikada fiziki və hüquqi şəxslərin Vergi Ödəyicisinin Eyniləşdirmə Nömrəsini (VÖEN) bağlamaq mümkün deyil – sahibkarlar onu dondurmağa məcburdurlar, ona görə də vergi ödəyicilərinin statistikası “ölü canlar” – fəaliyyətsiz fiziki və hüquqi şəxslər, hətta fəaliyyətini tamamilə dayandırmış şəxslər hesabına çoxalır.