Çince belgelerde Hunların atalarının tarihi; MÖ. 2400'lere dayandırılmaktadır. Karluk, Basmıl, Türgiş, Kırgız, Oguz, Çik, Çigil, Tarduş, Uygur gibi Türk boylarının birleşmesi ile oluşan Hunlar, MÖ. 318'de devletlerini kurmuştur.
Hun tarihinin en kudretli ve meşhur hakanı, Börü Tonga (veya Tokta/Mo-tun) Yabgu’dur. Babası Tu-man (belki Tümen?), yönetime varis olarak üvey kardeşini layık görünce Börü Tonga babasını ortadan kaldırarak MÖ. 209'da yönetimi devralmıştır.
Yazılı belge ve destanlara göre olayın aslı başkadır. Börü Tonga; babasını Çinliler'e rehin olarak yollar. Fakat babası nasıl başarırsa Yüeh-chiler'in elinden kurtulur ve bu kahramanlığı karşılığında emrine bir tümen verilir.
Uzmanların açıklamasına göre Çin yazılı kaynakları; efsane ile gerçek olayları harmanlayarak kaydetmiştir. Yazılan olaylar binlerce yıl önce gerçekleşmiş olaylar olabilir. Emin olunan tek şey; MÖ. 3. yüzyılda Börü Tonga (Tokta/Mo-tun) adlı bir kağanın ortaya çıkarak, Çin’i tehdit etmeye başlaması ve Asya’yı hâkimiyeti altına alacak olmasıdır. Bu anlatının etkilerini Oğuz Kağan Destanı'nda görmekteyiz.
Hazırlayan: Bilhan Akkaya
TEREF