Türk Akademisi, Moğolistan’daki Nomgon Vadisi’nde yer alan Nomgon-2 Anıt Grubu’nun Göktürk dönemine ait olduğunu onayladı. Yazıtın alt kısmındaki Göktürk metni, hasar nedeniyle okunamazken, Çin yazıları kısmen çözülebilmiş. İlteriş Kutlug Kağan’ın, İkinci Türk Kağanlığı’nın kurucusunun onuruna inşa edilen bu anıt, “Türk” adının geçtiği en eski yazıt olarak kabul ediliyor.
Türk Akademisi, Moğolistan’daki Nomgon-2 Anıt Grubu’nun Göktürk dönemine ait olduğunu duyurdu. Bu yazıt, “Türk” adının ilk kez geçtiği ve Göktürk döneminin en eski yazılı eseri olarak kabul ediliyor.
2019’dan Bu Yana Yapılan Arkeolojik Kazılar
Türk Akademisi’nin Kazakistan’ın başkenti Astana’da bulunan merkezinden yapılan açıklamada, Akademi’nin 2019 yılından itibaren, Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü ile iş birliği içinde Moğolistan’ın Arhangai bölgesindeki Nomgon Vadisi’nde arkeolojik kazılar yaptığı belirtildi.
Açıklamada, bu kazılar sırasında 2022 yılında İlteriş Kutlug Kağan’a ait anıt ve yazıtın keşfedildiği hatırlatıldı. “Bu yazıtın çözülmesinde, Göktürk alfabesiyle yazılmış 12 satırlık bir metin (‘Kutlug Kağan Türk… Tanrı oğlu …’) ve Sogdian alfabesiyle yazılmış 6 satırlık bir metin (‘Kutlug Kağan…’) bulunmuştur. Bu bulgular, anıtın bir Kağan onuruna inşa edildiğine dair bilimsel kanıtlar sunmaktadır” denildi.
Çin Yazısının Yazıtta Bulunması
Bir diğer açıklamada ise, 2023 yılında keşfedilen yazıtın alt kısmının artık çözümlendiği belirtilerek, bu kısmın toplamda 15 satır olduğu ifade edildi. Ancak, yazıtın alt kısmındaki Göktürk metninin önemli ölçüde hasar görmüş ve okunamaz hale geldiği tespit edildi. Yazıtın arkasındaki Çin hiyerogliflerinin ise kısmen korunduğu belirtildi. Çin metni, yukarıdan aşağıya doğru yazılmış ve satırlar sağdan sola sıralanmıştır. Üçüncü ile sekizinci satırlar arasında kısmi çözümleme yapılmıştır. Okunabilen satırlar ise şu şekildedir:
Yazıttan Kısmi Olarak Çözümlenen Çin Satırları Şunlardır:
• 3: ……sol……bitigtaş anıt….
• 4: …….Türk büyük/bogda/….Kutlug…..
• 5: ……tören……seçilmiş…….benzer …..
• 6: ……..asker……sorumak……
• 7: ……doldurmak yok olmak.. ilave etmek….iş…ev….
• 8: ……vafat etmek……
“İlteriş Kutlug Kağan’a Saygı Olarak İnşa Edildi”
Açıklamada, yazıtın dördüncü satırında yer alan “Türk” kelimesi ve “Kutlug” unvanının keşfinin özel olarak vurgulandığı belirtilmiştir. Şöyle denilmiştir:
“Türk Akademisi ve Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü, Nomgon-2 Anıt Grubu’nun Göktürk dönemine ait olduğunu ve büyük olasılıkla İkinci Türk Kağanlığı’nın kurucusu İlteriş Kutlug Kağan (682–692) onuruna inşa edildiğini doğrulamakla mutlu olduklarını duyurur.”
Moğol ve Türk Arkeologlarının Ortak Çalışması
Bir açıklamada, İç Moğolistan Üniversitesi uzmanlarının yazıttaki Çin metninin çözülmesine dahil oldukları belirtilmiştir. Ayrıca, Türk Akademisi’nin Moğolistan Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü ile iş birliği yaparak Nomgon Vadisi’ndeki ortak arkeolojik kazılarına devam edeceği açıklanmıştır.
“Türk” Adının Geçtiği En Eski Yazıt
7. yüzyıla tarihlenen ve İlteriş Kutlug Kağan’a, Bilge Kağan ve Kül Tigin’in babasına ait olduğu düşünülen yazıt, “Türk” adının ilk kez geçtiği Göktürk dönemine ait en eski yazılı eser olarak kabul edilmektedir.
Arkeoloji Türkiye
TEREF