Aleksandr Nepomnyaşiy: “Beynəlxalq siyasətdə yaranan bu liderlik boşluğunu Çin tutmağa çalışır”

İliya Kusa: “Çinlilər başa düşürlər ki, müsəlman ölkələrinə yaxın olan mövzuları nəzərdən qaçırmaq mümkün deyil”

Çin birdən-birə, əvvəllər heç maraq göstərmədiyi bir mövzuda mövqe tutmağa qərar verib. Bu ölkənin Xarici İşlər Nazirliyinin (XİN) sözçüsü Vanq Venbin deyib ki, Çin Yerusəlimin (Qüds) tarixi statusunun dəyişdirilməsinə yönəlmiş bütün birtərəfli təşəbbüslərə qarşıdır.

Çin diplomatik missiyasının nümayəndəsi son günlər İsrail təhlükəsizlik qüvvələrinin Qüdsdəki Əl-Əqsa məscidinə qarşı addımları nəticəsində yaranan zorakılıq və toqquşmaların artmasından narahatlığını ifadə edib. Venbin tərəfləri təmkinli olmağa çağırıb və deyib ki, Çin Fələstin məsələsinin “marginallaşmasına və unudulmasına” qarşıdır. Onun fikrincə, “yarım əsrlik ədalətsizliyə son qoymaq” lazımdır.

“Beynəlxalq ictimaiyyət və ilk növbədə, böyük dövlətlər dalana dirənmiş Fələstin problemi ilə üzləşməli və tərəflər arasında sülh danışıqlarının tez başlamasına töhfə verməlidir. Çin Fələstin münaqişəsi həll olunana qədər Fələstin xalqının ədalətli işini dəstəkləməyə davam edəcək”, - deyə diplomat vurğulayıb.

Pekinin bəyanatlarında məqsəd nədir? Bu, bir növ fövqəldövlət roluna (ABŞ-la birlikdə) iddiadırmı ki, onun da planetin istənilən nöqtəsində istənilən problemə müdaxilə etmək, bu və ya digər tərəfə dəstək vermək hüququ var? Onu da qeyd etmək maraqlıdır ki, Pekin daxildə İslamı qəbul edən azlıqların hüquqlarını asanlıqla pozur, amma burada birdən-birə Qüds müsəlmanlarının problemləri ilə dərindən məşğul olmağa başlayır.

AYNA mövzunu tanınmış əcnəbi ekspertlərlə müzakirə edib.

İsrailli publisist Aleksandr Nepomnyaşiy:

“Bayden administrasiyasının xarici siyasət fiaskoları ABŞ-ın dünyadakı mövqeyini kəskin şəkildə zəiflətdi. Eyni zamanda, Ukraynadakı müharibə Rusiyanın beynəlxalq mövqelərini sarsıtdı. Şübhəsiz ki, beynəlxalq siyasətdə yaranan bu liderlik boşluğunu Çin tutmağa çalışır. Eyni zamanda, o, bu yaxınlarda ABŞ tərəfindən yenidən gündəmə gətirilən və görünür, Rusiya tərəfindən qızışdırılan İsrail-ərəb münaqişəsi mövzusundan istifadə edir.

Çox uzaqgörən və şişirdilmiş “Fələstin ərəblərinin problemi” İsrailin bir sıra ərəb ölkələri ilə bu yaxınlarda imzaladığı dinc “İbrahim razılaşmaları” fonunda beynəlxalq gündəmdən xeyli dərəcədə uzaqlaşıb. Əvvəllər ərəb ölkələri yəhudi dövlətinin ləğvi uğrunda mübarizədə “Fələstin ərəbləri problemi”ndən təsirli vasitə kimi istifadə edirdi. Lakin son illərdə İrandakı ekstremist rejim onların mövcudluğu üçün real təhlükəyə çevrildikdə, onlar anti-İsrail povestindən əl çəkərək, İran ekspansiyasına qarşı İsraillə əməkdaşlıq etməyi seçdilər.

Əvvəllər Tramp administrasiyası bu kursu dəstəkləyib. İndiki Bayden isə əksinə, İranı dəstəkləyir, İsrailə və onun ərəb tərəfdaşlarına düşmən münasibət bəsləyir. Buna görə də o, İsrail və ərəb müttəfiqləri arasında ixtilaf yaratmaq üçün “Fələstin ərəblərinin problemini” geri qaytarmağa çalışır.

Pekin ərəbləri öz tərəfinə çəkib, müəyyən mənada Qərblə qarşıdurmada “SSRİ-nin varisi” olmağa ümid edir, Ukraynadakı müharibənin yükü altında olan Rusiyanı bu roldan sıxışdırıb çıxarır”.

Ukrayna Gələcək İnstitutunun analitiki, Yaxın Şərq üzrə araşdırmaçı İliya Kusa:

“Hesab edirəm ki, Çinin mövqeyini bir neçə bloka bölmək lazımdır. Birincisi, bu məsələni məhz müsəlman dünyası ilə ünsiyyətdə problem yaşadıqlarına görə, məhz müsəlman azlıqlarının hüquqlarının pozulması ilə bağlı vəziyyətə düşdüyünə görə qaldırırlar. Bu, Çinin çoxdankı problemidir və indi o, Yaxın Şərq ölkələri, İndoneziya və Malayziya kimi ASEAN dövlətləri ilə ticarət, iqtisadi, investisiya, texnoloji, hərbi-siyasi əməkdaşlıq qurur, əlbəttə ki, ünsiyyət problemini tapmaq və həll etmək üçün bir yol tapmağa çalışır.

Çinlilər başa düşürlər ki, müsəlman ölkələrinə yaxın olan mövzuları nəzərdən qaçırmaq mümkün deyil - reputasiyamızı və imicimizi yaxşılaşdırmaq üçün nəsə etməliyik.

Çinin motivasiyasını izah edə biləcək ikinci blok, təbii ki, bu vəziyyətin cəngəlliyinə birbaşa müdaxilə etməməsi ilə bağlıdır – məsələn, öz dəyər paradiqmasını tətbiq etməyi sevən ABŞ-dan fərqli olaraq. Çin bunu etməli olduğunu düşünmür, çünki mədəniyyətlərində onlar artıq böyük bir gücdür, bunu sübut etməyə ehtiyacı olmayan bir sivilizasiyadır. Amma təbii ki, onların Fələstin mövzusunu gündəmə gətirmələri ondan irəli gəlir ki, Çin də ABŞ-ın əksinə olan mövqeyini birtəhər göstərmək, danışmaq istəyir.

Başqa sözlə, onların bəyanatları çox güman ki, əsasən İsrail hakimiyyətini dəstəkləyən ABŞ və ümumilikdə Qərbə qarşı olduqlarını nümayiş etdirmək məqsədi daşıyır. Yəni Çin burada Amerika ilə münasibətləri ilə bağlı mövqelərdən çıxış edir. Ona görə yox ki, bu mövzu birdən-birə onun üçün çox vacib oldu, ona görə ki, onun öz və Amerika xarici siyasətinə müxalif olan mövzuda yenidən oynamaq maraqlıdır. Xüsusilə indi - Amerikanın Yaxın Şərqin regional işlərində iştirakının azalması fonunda.

Üçüncü səbəb, məncə, Çinin özünü İsrail-Fələstin münaqişəsində alternativ vasitəçi ola biləcək oyunçu kimi görməsidir. Məsələn, Çinin İsraildə artan təsirini nəzərə alaq. Çünki əslində son illər Çinlə əməkdaşlığı artıran İsraildir, ona görə də çinlilərin yerli proseslərdə daha fəal rol oynamaqda maraqlı olduqlarını söyləmək olar. Ona görə də hesab edirəm ki, bu bəyanat Pekinin təkcə ABŞ deyil, özünün də İsrail-Fələstin məsələlərində alternativ vasitəçi ola biləcək ölkələrdən biri olduğunu göstərmək məqsədi daşıyır”.

Müəllif: Rauf Orucov