Başıbəlalı Suriya yenidən qaynayır. İllər boyu davam edən vətəndaş müharibəsi nəticəsində xarabalığa və xarici ölkələrin sınaq meydanına çevrilmiş ölkənin sakinləri yenidən Bəşər Əsədin istefasını tələb edirlər. Suriyadan gələn məlumatlarda budəfəki etirazlara ələvi Əsəd klanın dayağı sayılan ələvi əhalinin çoxluq təşkil etdiyi Latakiyanın da qoşulduğu bildirilir.
Məlumatlarda hətta orduda çoxluq təşkil edən ələvilərdən ibarət zabit korpusunun da bir hissəsinin rejimə qarşı çıxdığı, Əsəd rejiminin isə Tehrandan və Moskvadan dəstək istədiyi yer alır. Bunu isə Yaxın Şərqdə geosiyasi qarşıdurmanın yeni fazaya keçdiyinin anonsu kimi qəbul etmək olar.
Əslində isə həmin anons çoxdan verilirdi: təkcə son iki ayda Vaşinqtonun bölgədə hərbi hava qüvvələrinin iştirakını xeyli artırması, Suriya səmasında ABŞ və Rusiya aviasiyası arasında yaşanan gərginliklər, İsrail aviasiyasının İran və ona bağlı silhalı dəstələrin hərbi obyektlərini daha intensiv bombalaması qarşıdan gələn gərginliyə işarə idi.
Bütün bunlardan görünür ki, ölkənin hava məkanı əsasən ABŞ, Rusiya, İsrail və Türkiyənin hərbi-hava qüvvələrinin nəzarətində qalacaq ki, bu da yeni bombardmanlar, dağıntılar, humanitar böhran demək olacaq. Amma heç bir müharibə quruda əməliyyatlar olmadan öz hədəfinə çata bilməz. “Havada” vəziyyət az-çox aydın olsa da, quruda situasiya daha mürəkkəbdir.
Ölkə ərazisində mövcud olan müxtəlif dövlətlərin hərbi birləşmələri, həmçinin onlara bağlı qiyamçı, üsyançı, terrorçu "proxy" dəstələr Suriya ərazisini faktiki öz nəzarət sektorlarına bölüblər ki, bu da gec ya tez həmin silahlı qüvvələr arasında toqquşmaların baş verəcəyini labüd edir.
Toqquşmalar yüksək ehtimalla daha çox elə “proxi” rolunu oynayan həmin dəstələr arasında baş verəcək ki, bu da Suriyada xaosu daha da artıracaq və bütövlükdə Yaxın Şərqdə böhranı bir qədər də dərinləşdirəcək. Nəhayət, Yaxın Şərqə sürətlə toplanan hərbi potensial təkcə aviasiyadan və “proxy” quru qüvvələrindən ibarət deyil.
Mümkün savaşın potensial iştirakçıları bölgədə hərbi-dəniz qüvvələrini də cəmləməkdə davam edirlər. Əsasən də ABŞ bölgədə böyük hərbi-dəniz qüvvələri ilə təmsil olunur. Son dövrlər dünyanın ən böyük, həmçinin texnoloji ən irəli getmiş Gerald Ford təyyarədaşıyan gəmisinin Aralıq dənizi sahillərində lövbər salması Yaxın Şərq – Şərqi Aralıq dənizi hövzəsində gərginliyin artacağına işarədir.
Gəmi F18 Hornet, F35B qırıcıları ilə yanaşı, həm də helikopterlər, PUA-lar, həmçinin radioelektron kəşfiyyat və mübarizə təyyarələrilə (cəmi 90-100 ədəd) təhciz olunub. Bundan başqa hələ iyul və avqust aylarında ABŞ-ın Yaxın Şərqə bir neçə (dəqiq say göstərilmir) F22 Raptor və F35 Lightining 5-ci nəsil təyyarələri yerləşdirməsi barədə məlumatlar var.
ABŞ-ın bölgədəki strateji müttəfiqi olan İsrailin də təkcə 50 ədəd F35 təyyarəsinə malik olduğunu nəzərə aldıqda Yaxın Şərqin hava məkanında üstünlüyün ABŞ-ın tərəfində olduğunu demək olar. Onun əsas rəqibi hesab olunan Rusiyanın isə Suriya ərazisindəki təyyarələrinin sayının 33-35 ədəd olduğu göstərilir.
Şübhəsiz ki, bölgədə bu qədər gücün toplanması heç də göstərilən tərəflərin birbaşa toqquşmaq ehtimalının artması anlamına gəlmir. Ən azı ona görə ki, havada və hətta dənizdə döyüşlər baş verərsə belə bu, tərəflərdən hansınınsa bölgənin açar dövləti olan Suriya ərazisindəki əsas nəqliyyat-kommunikasiya infrastrukturuna sahiblənə biləcəyini deməyə əsas vermir.
Çünki hər iki tərəf bu ölkədə quru qoşunları ilə zəif təmsil olunub, quru qoşunları isə bu və ya digər əraziyə nəzarətin təmin olunması üçün zəruri silahlı qüvvələr növüdür. Odur ki, tərəflər (ABŞ və Rusiya) aviasiyası qarşılıqlı təhrikçi manevrlərlə kifayətlənməməklə, həm də bölgədəki “proxy”lərini aktivləşdirməkdə davam edirlər.
“Proxy” savaşı isə artıq yenidən alovlanmaqdadır. ABŞ “proxy”ləri olan PYD/YPG silahlılarına qarşı bu gün yeni hərbi qüvvə - İran tərəfindən dəstəklənən ərəb tayfaları meydana çıxmaqdadır. Bu dəstələr kürdləri onların nəzarətinə keçmiş və ərəblərin yaşadıqları ərazilərdən sıxışdırıb çıxarmağa çalışır.
Bölgədə quru qoşunları ilə təmsilçilik baxımından üstünlük isə Suriya ilə fiziki təmasları (quru sərhədləri) olan Türkiyə və İsrailin, həmçinin bu ölkədə hərbi infrastruktura malik olan İranın xeyrinədir. Bir o fərqlə ki, İsrailin Suriyada quru əməliyyatları aparmaq və ya apara bilmək şansları minimumdur.
Şübhəsiz ki, İran və Rusiya tərəfindən dəstəklənən Əsəd ordusu da unudulmamalıdır. Buraya İŞİD-ı və digər terrorçu qrupları da əlavə etdikdə “Suriya düyününün” ilk baxışdan nəzərə çarpdığından qat-qat daha dolaşıq olduğunu görə bilərik.
Bəs Suriyada və onun ətrafında gərginliyin yenidən artmasının səbəbləri nədən qaynaqlanır? Bu haqda növbəti yazıda.
Ərəstun Oruclu
Teref.az