Trampın qərarı regional təhlükəsizliyi necə təsir edə bilər?
ABŞ prezidenti Donald Trampın G-7 sammitini yarımçıq qoyaraq təcili şəkildə Vaşinqtona dönməsi beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini yenidən İran məsələsinə yönəltdi. Məlumatlara görə, bu qərarın əsas səbəbi Tehranın nüvə proqramında əldə etdiyi irəliləyişlərlə bağlı artan narahatlıqdır. Xüsusilə də, İranın uranı yüksək səviyyədə zənginləşdirməsi və atom bombası hazırlamaq imkanına yaxınlaşması Qərb dairələrində ciddi təşviş doğurur.
Bəzi mənbələrə əsasən, İsrailin həyata keçirdiyi bir sıra əməliyyatlar nəticəsində İranın nüvə proqramında iştirak edən yüksək rütbəli hərbçilər və alimlər hədəfə alınsa da, proqramın infrastrukturuna ciddi zərbə vurulmayıb. Xüsusilə, Tehranın yaxınlığında yerləşən və yerin dərin qatlarında salınmış Fordo uranın zənginləşdirilməsi zavodu hələ də fəaliyyətini davam etdirir. Bu obyekt, möhkəmləndirilmiş strukturu səbəbilə adi hava hücumları ilə məhv edilə bilməyəcək qədər qorunan hesab olunur.
Məhz bu kontekstdə ABŞ arsenalındakı ən güclü qeyri-nüvə silahlardan biri olan MOAB – “Mother Of All Bombs” (“Bütün bombaların anası”) gündəmə gəlib. MOAB ilk dəfə 2003-cü ildə sınaqdan keçirilib və döyüş şəraitində yalnız bir dəfə, 2017-ci ildə Əfqanıstanda istifadə olunub. Bu bomba, yerüstü və yeraltı mövqelərə qarşı yüksək dağıdıcı gücə malikdir və əsasən möhkəmləndirilmiş sığınacaqların məhv edilməsi üçün nəzərdə tutulub.
Hazırda analitiklər iki əsas sual ətrafında müzakirə aparırlar:
1. ABŞ MOAB kimi strateji bir silahdan istifadə etməyə nə qədər hazırdır?
2. Belə bir addım regionda hansı nəticələrə gətirib çıxara bilər?
MOAB-ın istifadə olunması sadəcə hərbi deyil, həm də diplomatik və geosiyasi baxımdan ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. İranın potensial cavab tədbirləri, xüsusilə də Fars körfəzindəki enerji logistikası və regiondakı müttəfiqlərə qarşı mümkün hücumlar, vəziyyəti nəzarətdən çıxara bilər. Eyni zamanda, belə bir addım ABŞ-İran münasibətlərində daha dərin uçurumlar yarada, hətta yeni müharibə mərhələsini başlada bilər.
Hazırkı mərhələdə Tramp administrasiyasının konkret qərarı bəlli deyil. Lakin ABŞ Müdafiə Nazirliyi və kəşfiyyat qurumları müxtəlif senarilər üzərində işləməyə davam edir. Nəticə etibarilə, diplomatik yollarla həll imkanı tükənərsə, MOAB kimi silahların masa üzərində olması ehtimalı real görünür.
Bu mərhələdə vəziyyətin hansı istiqamətdə inkişaf edəcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Lakin bəllidir ki, qarşıdakı günlərdə Yaxın Şərqdə baş verəcək hərbi-siyasi hadisələr yalnız region üçün deyil, qlobal enerji bazarları və beynəlxalq münasibətlər sistemi üçün də mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək.
Sarvan Səmədoğlu
TEREF