Azərbaycanda kredit artıq gündəlik həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. İnsanlar təkcə ev və maşın kimi böyük xərclər üçün deyil, məişət texnikası, geyim, toy, hətta bazarlıq üçün belə borc götürməyə başlayıblar. Gəlir-xərc balansının pozulduğu bir şəraitdə minlərlə insan hər ay maaş almazdan öncə borcunu qaytarmaq məcburiyyəti ilə yaşayır. Bu isə cəmiyyətdə getdikcə dərinləşən maddi və psixoloji gərginlik yaradır.

Rəsmi məlumatlara görə, hazırda ölkədə fiziki şəxslərin banklara olan kredit borcu 13 milyard manatdan çoxdur. Bunun böyük hissəsi – təxminən 70 faizi – istehlak krediti təşkil edir. Yəni insanlar bu pulları mənzil almaq və ya biznes qurmaq üçün yox, yaşamaq üçün, gündəlik ehtiyaclarını qarşılamaq üçün alırlar. Telefon, soyuducu, paltaryuyan, qızdırıcı, təmir, toy, dərman, məktəb ləvazimatları – bu siyahı uzandıqca uzanır.

"DogruXeber.az"a danışan Elnur adlı paytaxt sakini deyir ki, hər ay aldığı maaşın yarıdan çoxu kreditlərə gedir. “Maaş gəlir, kredit çıxır. Ayı tam bitirməmiş artıq kartda qırmızı rəqəm olur. Sonra başqa kreditlə onu bağlayıram. Kredit həyat tərzinə çevrilib”, – deyə o bildirir. O kimi minlərlə insan eyni vəziyyətdədir: borcu borcla ödəmək, vaxtı uzatmaq, faiz ödəyərək mövcudluğu davam etdirmək.

Maliyyə ekspertləri qeyd edirlər ki, Azərbaycanda kredit asılılığının əsas səbəbi əhalinin real gəlir səviyyəsinin aşağı olmasıdır. Minimum əməkhaqqı bir çox bölgələrdə yaşayış üçün kifayət etmir. İnsanlar məcbur qalıb banklara və mikrokredit təşkilatlarına müraciət edirlər. Bu isə yeni bir dövr yaradır – insanlar öz maaşlarının sahibi olmur, qazandıqlarının əhəmiyyətli hissəsini banklara geri qaytarır. Kredit insanın ehtiyacını qarşılamalıdır, lakin indi ehtiyacın özü kreditə çevrilib.

Kreditin bu qədər əlçatan olması da problemi dərinləşdirir. Təkcə şəxsiyyət vəsiqəsi ilə, bəzən bir SMS-lə belə kredit almaq mümkündür. Bu zaman heç gəlir yoxlanılmır, borclunun maddi durumu nəzərə alınmır. Nəticədə yüz minlərlə insan ödənişdə gecikmə, cərimə faizləri və daha böyük borc yükü ilə üzləşir. Bəziləri kreditlə aldığı əşyanı tam ödəyə bilmədiyi üçün həm pulunu itirir, həm də onu itirir.

Sosioloqlar bu halın təkcə iqtisadi deyil, eyni zamanda sosial və psixoloji fəsadlarının olduğunu bildirirlər. Ailələr arasında mübahisə, stress, depressiya, hətta bəzi hallarda boşanmanın səbəbi kredit yükü olur. İnsanlar istəmədən bir yarışa girirlər – kimin daha böyük telefon alması, daha bahalı toy etməsi və ya daha yeni mebel seçməsi kredit hesabına reallaşır. Bu sosial təzyiq şəxsi büdcəyə deyil, banklara işləyir.

Kredit sisteminin nəzarətsiz şəkildə genişlənməsi təkcə fərdlər üçün deyil, ümumi iqtisadi sistem üçün də risk daşıyır. Borcların vaxtında ödənilməməsi, kredit portfellərinin keyfiyyətsizləşməsi, əhalidə “kreditlə yaşamaq” vərdişinin formalaşması ölkə iqtisadiyyatı üçün təhlükəli tendensiyaya çevrilə bilər.

Çıxış yolu kimi maliyyə savadlılığının artırılması, gəlirə uyğun borclanma limitlərinin tətbiqi və əhalinin sosial rifahını yüksəldəcək islahatlar zəruri hesab olunur. Əks halda “kreditlə nəfəs almaq” adi həyat normasına çevriləcək.