Politoloq və ekspertlərin Azərbaycan-Ermənistan arasında 2023-cü ildə sülh müqaviləsinin bağlana biləcəyi ilə bağlı nikbin proqnozları özünü doğrultmadı. Ötən ilin sonu MDB-nin Sankt-Peterburqda keçirilən qeyri-rəsmi sammitində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan fasilə zamanı ayaqüstü söhbət ediblər. Lakin sonrasında ciddi irəliləyiş baş verməyib. Bu ilin yanvarın 4-də İrəvan Bakıya Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sülh müqaviləsi ilə bağlı əlavə təkliflər təqdim etdiyini açıqlayıb. Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov yaxın həftələrdə təkliflər paketi ilə bağlı Ermənistana cavab veriləcəyini açıqlayıb. Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin nizamlanması prosesinə cəlb olunan ölkələr, o cümlədən münaqişə iştirakçılarının özləri sülh müqaviləsinin tezliklə imzalanmasını tələb edirlər. Amma günlər, həftələr ötsə də, sülhə yaxınlaşma müşahidə olunmur. Əksinə, son günlər Ermənistan rəsmilərinin və Baş nazir Nikol Paşinyanın absurd təklifləri sülh sazişinin imzalanmasını mümkünsüz hala gətirir. Bir məqamı qeyd edək ki, Bakı və İrəvan Mətbuat Klublarının birgə təşəbbüsü çərçivəsində "Pressklub"da “Təmas xətti” silsiləsindən verilişlər hazırlanır. “Yeni Nəsil” Jurnalistlər Birliyinin sədri, Bakı Mətbuat Klubunun prezidenti Arif Əliyefin aparıcılığı ilə həyata keçirilən layihədə erməni hüquq müdafiəçisi Vardan Arutyunyan və təhlükəsizlik üzrə ekspert Areq Koçinyanla dialoq aparılıb. Hər iki erməni ekspert sülh prosesi ilə bağlı fikirlərini açıqlayıblar. Bir çox məqama toxunan ekspertlər ikitərəfli münasibətlərin tənzimlənməsinin və etimad mühitinin formalaşmasının yaxında olmadığı qənaətindədirlər.
Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh prosesinin gedişatını, ictimaiyyət nümayəndələri arasındakı təmasları "Sherg.az"a dəyərləndirən “Turan” İnformasiya Agentliyinin direktoru, siyasi şərhçi Mehman Əliyev də sülh platformasında Ermənistan tərəfinin səmimi olmadığını düşünür. Baş redaktorun sözlərinə görə, İrəvan hökumətinin və erməni ictimaiyyətinin davranışları onların sülhdən hələ çox uzaq olduqlarını göstərir...

- Mehman müəllim, sülh sazişinin imzalanması ilə bağlı ümidlər 2024-cü ilə qaldı. Son günlər cərəyan edən prosesləri diqqətə alsaq, yaxın aylarda sülh sazişi imzalana bilərmi? Erməni cəmiyyətində sülhdən yana olanlar varmı?

- Ermənistan ictimaiyyətində sülhə inananlar, bu istiqamətdə çalışanlar çox azdır, hətta nadir hallarda rast gəlinir. Cüzi bir hissə məsələlərə nisbətən praqmatik yanaşır ki, o da məcburiyyətdən irəli gəlir. Düşünürlər ki, bunu etməsələr, proses başqa yönə istiqamətlənər. Yəni ortada səmimiyyət yoxdur, həqiqətən sülh istədikləri üçün praqmatik fikirlər səsləndirmirlər. Ermənistanda əksəriyyət ümumilikdə Azərbaycanla sülhün bağlanmasında maraqlı deyillər. Ermənistan sülhə hazır deyil. Çalışırlar ki, sülh danışıqlarını maksimum dərəcədə uzatsınlar. Fürsət gözləyirlər ki, regionda özləri üçün müsbət bir geosiyasi dinamika yaransın və ondan istifadə edərək Azərbaycana qarşı mübarizəyə davam etsinlər.

- Yəni düşünürsüz ki, sülhün tərəfdarı olan bir ölkə bu cür hərəkət etməməlidir?

- Təbii ki, etməməlidir. Avropa Şurası Parlament Assambleyası Azərbaycanla bağlı qətnamə qəbul etdi. Təsəvvür edin, Yunanıstan və yunan Kiprin nümayəndə heyətləri Azərbaycanla bağlı qətnamədə iştirak etmədilər. Amma Ermənistanın AŞPA-dakı nümayəndə heyəti tam şəkildə iştirak etdilər və hətta qətnamənin meydana çıxmasında ciddi rol oynadılar. Əgər İrəvan hökuməti Azərbaycanla sülhdə, münasibətlərin normallaşmasında həqiqətən maraqlı və istəkli olsaydı, məntiqlə AŞPA-nın səsverməsinə onlar da qatılmamalı idilər. Bakı ilə münasibət qurmaq istəyən, daha doğrusu, bunu iddia edən Ermənistan niyə Azərbaycana qarşı prosesdə əsas oyunçulardan olur?! Ən azından bitərəf qalmalıydılar. Ancaq bunun əvəzinə erməni tərəfi öz marağını ortaya qoydu. Bizə qarşı səsverməyə qoşulmaqla real istəklərini büruzə verdilər. Ermənistan bəzi qüvvələrlə konfrantasiya şəklində Azərbaycanla mübarizəni davam etdirir. Ona görə də hələ sülhdən danışmaq tezdir.

- Niyə Ermənistanda sülh tərəfdarları çox deyil? Toplumun hədəfinə gəlməkdən qorxurlar, ya beyinləri zəhərdən təmizlənmir?

- Hər dəfə demişəm, yenə təkrarlayıram. Nə qədər ki, faşist Qaregin Njdenin heykəli İrəvanda durur, erməni cəmiyyəti düzəlməyəcək. Əgər bir gün Njdenin abidəsi sökülüb atılarsa, o zaman hansısa dəyişikliyə ümid etmək olar. Hazırda Ermənistanın ideologiyası Q.Njde ideologiyasıdır, siyasətlərini onun üzərində qurublar. Məsələn, Azərbaycanda Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin anadan olmasının 140 illiyi ilə bağlı Sərəncam verildi. Artıq müəyyən tədbirlər keçirilib və davam edəcək. Bu o deməkdir ki, biz Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi kimi həmin dəyərlərə qayıdırıq. Biz o dəyərləri bayraq tutaraq gələcəyə doğru addımlayırıq. Bəs ermənilər hansı bayraq altında hara gedirlər? Hələlik Njdenin bayrağı altında hərəkət edirlər. Ona görə də bizim yollarımız tam ayrıdır. Bunun özü ciddi problemdir.

- Paşinyan hökumətinin zaman-zaman sülhlə bağlı açıqlamaları nəyə hesablanıb?

- Paşinyan təzyiq altındadır, o, müstəqil hərəkət etmir. ABŞ və digər Qərb ölkələri erməni baş nazirə hansı təlimatı verirlərsə, onları icra etməyə məcburdur. Ona görə də ara-sıra sülhlə bağlı bəyanatlar verərək siyasi manevrlər edir. Real heç bir addımın şahidi olmuruq. Paşinyan sülh istəsəydi, ötən üç-dörd il ərzində sazişə imza atardı və Naxçıvana yol da öz həllini tapardı. Xoşməramlı addım kimi üçtərəfli bəyanatın müddəalarını yerinə yetirərdi. Ötən ilin sentyabrında baş vermiş antiterror əməliyyatlarını əllərində əsas edərək şikayətlənir, giley-güzar edirlər. Ancaq həmin dövrə kimi niyə sülhlə, dəhlizlə bağlı heç bir addım atmadılar? Laçın dəhlizi aktiv olanda İrəvan hökuməti də Zəngəzur dəhlizinin reallaşmasına imkan verərdi. O zaman problemlər də olmazdı və vəziyyət tamam başqa istiqamətdə gedərdi. Ermənilərin Qarabağdan könüllü surətdə getməsi fərqli prosesləri gündəmə gətirdi. Əslində, gözləməzdim ki, ermənilər birdən-birə toplaşıb hamısı Qarabağı tərk edər. Ancaq bunun özü bir daha göstərdi ki, biz bir yerdə yaşaya bilmərik və yaşamayacağıq. Bu düşmənçilik və nifrət təkcə Qarabağla bağlı deyil, ümumilikdə Ermənistanın mövqeyidir. Əgər Ermənistanın ideologiyası dəyişmirsə, dəyişən heç nə olmayacaq.

- Bəs belə halda Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh necə olacaq?

- Tərəflər arasında sülh sazişi imzalana bilər. Amma bunun üçün Ermənistan məcbur edilməlidir. İrəvanı sıxmaq lazımdır ki, Bakı ilə sülh müqaviləsinə imza atmağa məcbur qalsınlar. Amma bilməliyik ki, özləri buna könüllü və istəkli deyillər. Ona görə məcburiyyət lazımdır.

- Məcburiyyət deyəndə hərbi güc tətbiq etməyi nəzərdə tutursuz, yoxsa başqa ölkələrin təzyiq etməsini?

- Əlbəttə, Ermənistana ilk növbədə xarici təsirlərin olması nəzərdə tutulur. Amma vəziyyət dəyişə bilər. 44 günlük müharibə necə başladı? Savaşdan öncə illərlə müzakirələr getdi. Ermənistana dəfələrlə təklif edildi ki, sülh danışıqlarına razılıq verin, 7 rayonu boşaldın və s. Ancaq erməni tərəfi buna birmənalı rədd cavabı verirdi. Hətta yeni müharibədən dəm vurur, bizi Bakını işğal etməklə hədələyirdilər. Torpaqların geri qaytarılmasından söhbət getmir. Ermənistan kritik və maksimalist bir mövqe sərgiləyirdi. Ona görə məcburiyyət qarşısında hərbi əməliyyatlara başlandı, çünki başqa yol qalmamışdı. Bunun davamı da ola bilər. Ermənistan tərəfi bilməlidir ki, sülh əldə olunmasa, proses başqa müstəviyə keçər. 2016-cı ilin aprel döyüşləri də Ermənistana ilk ciddi siqnal idi və bundan çox qorxuya düşmüşdülər. Vahimə içərisində idilər. Lakin yenə də kompromisə getmədilər və 2020-ci ilin 44 günlük müharibəsi başladı. Sonra sərhədboyu irəliləmələr oldu. Qarabağda "Fərrux", "Qisas" və s. əməliyyatlar keçirildi. Son olaraq da 19 sentyabr əməliyyatı baş tutdu. Bunların hamısı Ermənistanı sülhə məcburetmə əməliyyatları idi. Amma görünən odur ki, İrəvan yenə də kompromisdən boyun qaçırır. Ermənistan sülhə yaxın gəlməsə, beynəlxalq təşkilatlar da bununla bağlı İrəvana təzyiq göstərməsə, hərbi güc tətbiqi qaçılmaz olacaq.

- Rusiya hər fürsətdə Qərbi suçlayır ki, Ermənistanı sülhə yaxın gəlməyə qoymayan ABŞ və Avropa ölkələridir. Paşinyanı sülhdən uzaqlaşdıran kimlərdir?

- Rusiyanın özündə də, o cümlədən Qərb ölkələrində Ermənistanı sülh prosesindən uzaqlaşdıranlar var. Erməni lobbisi ilə işləyən qüvvələr sülhün əldə olunmasında maraqlı deyillər. Həmin dairələr İrəvanı ləngidir, manevrlər etməyi tövsiyə edirlər. Ancaq transmilli qruplar öz maraqları naminə olsa da, regionda sülhdə və Zəngəzur dəhlizinin açılmasında maraqlıdırlar. Çünki iqtisadi və logistik layihələrin həyata keçməsi onların da işinə yarayır. Mövcud konflikt bunun qarşısını alır.
SHERG.AZ