“The İndependent” qəzetinin elm məsələləri üzrə müxbiri Ian Johnston yazır ki, Osmanlı imperiyasındakı şəriət məhkəmələrinin varlı vətəndaşlara tərəfkeşlik etməsi imperatorluğun çökməsində həlledici rol oynamış ola bilər.

Bir Amerika iqtisadçısı bu nəticəyə 1602-1799-cu illər arasında imperiyaya aid 200-dək məhkəmə sənədini öyrəndikdən sonra gəlib.

Alim bildirib ki, məhkəmələr “dəyərli insanların xeyrinə” ədalətsdiz qərarlar çıxarırımış və bu hal istər-istəməz böyük bir dövlətin iflasına yol açıb.


Professor Timur Kuran Economic Journal məcmuəsində dərc olunmuş məqaləsində yazır ki, Osmanlı elitası şəriət məhkəmələrinə güvəndiyindən burada iqtisadi-ticari mübahisələrdə onların xeyrinə çıxarılan qərarlara görə daha böyük faizlə pul ödəyirdilər.

Qadınlar və qeyri-müsəlmanlar
Məqlədə deyilir ki, kreditlərin faizləri Avropada başlayan Sənaye İnqilabı zamanı Osmanlı imperiyasına qoyulan investisiyalara boğucu təsir göstərib.
Məbləğinə görə bu ödəniş qadınların və qeyri-müsəlmanların kreditlər üçün ödədiyi faizlərdən də yüksək imiş.

Professorun fikrincə, bütün bunlar Avropada başlamış Sənaye İnqilabı zamanı Osmanlı imperiyasına qoyulan investisiyalara boğucu təsir göstərib.

Alim bildirir ki, bu gün Qərb ölkələrində də buna bənzər proseslər gedir, lakin bu, əsasən cəmiyyətin başqa sektorunda baş verir.

Professor Kuran izah edir ki, Qərbdə yoxsullar dövlət tərəfindən müdafiə olunsalar da, sıxıntı onları yüksək faizli kredit verən dəllallara möhtac edir, halbuki zənginlər kreditlər üçün cüzi faiz ödəyirlər.

Duke Universitetinin professoru Kuran deyir ki, şəriət hakimləri sosial statusu yüksək olanlara kömək etməyə çalışırdılar.

Alimin fikrincə, hakimlərin belə hökmləri ümumilikdə imperiya üçün əks-nəticələrə səbəb olub.

Belə vəziyyətə görə kreditorlar elitar insanlara kredit verməkdən çəkinirdilər.

Vyana qapılarında iflas
Varlılarla müqayisədə qadınlara verilən kreditlərin faizi daha aşağı olurdu, çünki onlar ödəyicilik qabiliyyətini itirəndə ölkədən qaça bilmirdilər, beləki şəriət qadınların kişisiz hərəkətini qadağan edirdi.

Bu isə qadınlara verilən kreditlərin faizini kişilərə verilən kredit faizlərindən də aşağı səviyyədə saxlayırdı. Kişilər üçün orta kredit faizi 26 idi.

Məhz belə bir vəziyyətdə şəriət hakimləri varlıların köməyinə çatırdılar.

Eyni vaxtda Avropada başlanan Sənaye İnqilabı fabrik və zavodların yaranmasına yol açırdı. Çünki burada investorlar daha böyük kreditlər alırdılar.

Bu həmin vaxtlar idi ki, Osmanlı imperiyası Qərbi Avropanın qapılarını döyürdü və ordu az qala Vyananı fəth edəcəkdi.

Lakin vaxtında sənayeləşə bilməyən Osmanlı imperiyasını artıq 19-cu əsrdə “Avropanın xəstə adamı” adlandırırdılar.

Başqa sözlərlə yüksək kredit faizləri imperiyanın inkişafına ciddi əngələ çevrilmişdi.

Lakin professor Kuran deyir ki, Qərbdə başqa xoşagəlməz meyl yaranmışdı. Yoxsulları qorumalı olan müflislik qanunları nəticədə yoxsullara qarşı yönəlirdi.

Çünki heç kəs dövlət tərəfindən qorunan borcluya pul vermək istəmirdi.

(bbc azəri)