YELBEGEN
YELKOVAN
YELBÜKE
YEDİ BAŞLI EJDERHA
Yelbüke ve Yelkovan tabirinin, Yelbegen adı verilen, Güneş ve Ay’ı taşıyarak, mevsimleri ve zamanı oluşturduğu düşünülen, Büyükayı Takımyıldızı ile bağı vardır. Türk mitlerinde, Büyükayı Demirkazığa (Kutup Yıldızı) bağlanmış 7 azgın Kurt olarak anlatılır. Türkler çoğu zaman Kurt ve Ejderhayı birlikte tasavvur etmişlerdir. Bu bağlamda Yelkovan tabiri daha da anlam kazanır. Zamanı ölçen ve bir merkez etrafında dönen Yelkovan, Zaman Tengrisi sayılan ve merkez sayılan Kutup Yıldızı etrafında dönen Yelbegen ile çok benzeşir. Yedi başlı ejderha ikonografileri işte bu zaman Tengrisi kabul edilen Büyük Ayı Takımyıldızını ifade eder.
Türk mitlerinde ay genellikle “Ay Dede” olarak nitelenir. Ay dede ile Yedi başlı ejderhanın yani yelbegen’in savaşını anlatan Altay masalları hem Türklerin kozmoloji anlayışı hem de Astronomi anlayışıyla yakından ilgilidir. Yel Büke yedi başlı ejderha anlamındadır. Altay Türk kültür çevresinde Ay tutulmaları Ejderhanın Ay’ı yemesi şeklinde anlatılırdı.
Ay kendi ekseni etrafında hareketi sırasında, ekliptiği iki kere keser. Bu noktalar Ay düğümleri olarak adlandırılır. Kadim toplumlarda, Yükselen Ay Düğümü Kuzey Ay Düğümü veya Ejderhanın başı olarak, alçalan Ay Düğümü Güney Ay Düğümü veya Ejderhanın kuyruğu olarak adlandırılır. Ay tutulmaları bu kesişim noktalarında olur ve Altay Türkleri Ay tutulduğu zaman “ Yine Yelbegen (yedi başlı ejderha), Ay’ı yedi” der.
Türkler Ay tutulmasını Kurt ile de ilişkilendirmişler ve tutulmanın kurtların aya saldırarak onu yemesi ile ilgili olduğunu düşünmüşlerdir. Ejderha ve Kurt sembolizmi kullanılarak anlatılan mitlerdeki bu gizemli söylemler, “Kutsal Bilgiyi” üzeri örtülü, sembolik bir dil kullanarak anlatır.
Kütahya Çinisi
Nuray Bilgili