Qlobal bazarı nə gözləyir?

Dünya neft bazarında yüksək qiymət fonu davam edir. İranla nüvə danışıqlarını durğunluqdan çıxarmaq üçün ABŞ-ın bu ölkəyə qarşı tətbiq etdiyi bəzi qadağaların aradan qaldırılması xəbərlərindən sonra neft qiymətləri 90 dollardan aşağı düşsə də, bu, uzun çəkməyib. Qiymətlər yenidən 94-95 dollara qədər yüksəlib, daha sonra 92-93 dollar civarında sabitləşib. Azərbaycanın dünya bazarına çıxardığı “Azeri Light” (CIF) markalı neftin qiyməti isə 97 dollardan yuxarıdır...

Dünyanın ən böyük neft hasilatçılarından biri olan ABŞ neft qiymətlərinin yüksəkliyindən narahat olmaqla bahalaşmaya qarşı tədbirlərini davam etdirir. ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Cen Psaki gündəlik mətbuat brifinqində, Ağ Evin neft qiymətlərindəki artımın qarşısını almaq üçün gördüyü tədbirləri açıqlayıb. O, neft qiymətlərinin artması ilə bağlı müttəfiq ölkələrlə görüş də daxil olmaqla, bütün variantların masada olduğunu bildirib: “Müttəfiq ölkələrlə görüş də daxil olmaqla, bütün variantlar müzakirə mövzusudur və onlar bir-bir dəyərləndirilirlər”.

O, bahalaşmaya qlobal neft tələbinin artmasının, Rusiya ilə Ukrayna arasında gərginliyin son həddə çatmasının və ABŞ-da soyuq hava şəraitinin təklifin azalmasına gətirəcəyinə dair narahatlıqların səbəb olduğunu bildirib.

Ötən ilin oktyabrında ABŞ-da benzin qiymətləri sürətlə bahalaşan zaman ölkə prezidenti Co Bayden OPEK ölkələri ilə hasilatın artırılması barədə danışıqlar aparsa da, hər hansı nəticəyə nail ola bilmədi. OPEK+ ölkələr hasilatı hər ay 400 min barel artırmaq barədə öhdəliyi dəyişmədilər. Buna görə də ABŞ özünün dövlət ehtiyatlarından 50 milyon barel nefti bazara çıxarmaqla qiymətləri aşağı salmaq qərarına gəldi. Bayden hökuməti analoji addım atmaları üçün Çin, Yaponiya, Cənubi Koreya kimi ölkələrlə danışıqlar apardı. Bu ölkələrdən bir neçəsi təklifi müsbət dəyərləndirsə də, heç biri konkret həcm və tarix açıqlamadı. Bununla belə, Yaponiya neft qiymətlərini sabitləşdirmək üçün özünün strateji ehtiyatlarından xam neft satışına başlayacağını açıqladı. Ölkənin Ticarət Departamentinin yaydığı məlumatda 2022-ci ilin mart-iyun ayları arasında çatdırılmaq şərti ilə Sibuşi anbarından 100 min kilolitr (629 min barel) neftin satışa çıxarıldığı açıqlandı. Daha sonra Çinin də daxili bazarda neft qiymətindəki sürətli artımı dayandırmaq üçün ehtiyatlarından bir hissəni satışa çıxardığı məlum oldu. Lakin Pekin bunun ABŞ-ın çağırışı ilə bağlı olmadığını, sırf daxili bazarda qiymətləri tənzimləmək məqsədi daşıdığını bəyan etdi.

ABŞ isə dövlət ehtiyatlarının satışına ötən ilin dekabrından başladı. Yanvarın sonlarında ABŞ Energetika Nazirliyi strateji dövlət ehtiyatlarından 13,4 milyon barel həcmində neft satışını nəzərdə tutan daha 7 müqaviləni təsdiqlədiyini açıqlayıb. Bu həcmləri alan şirkətlər onu 2022-2024-cü illərdə dövlətə qaytarmaq öhdəliyi götürürlər.
Nazirlik bildirib ki, dekabr-yanvarda strateji ehtiyatlarından 40 milyon barel neft satıb.
Yüksək neft-benzin qiymətləri ABŞ iqtisadiyyatında mənfi prosesləri stimullaşdırır. Belə ki, ölkə ötən ildən yüksək inflyasiya dalğasını yaşayır. Bu ilin yanvarında ABŞ-da istehlakçı qiymətləri indeksi illik ifadədə 7 faiz artıb. Bu, son 40 ildə ən yüksək inflyasiyadır. İnflyasiyanı şərtləndirən əsas amillərdən biri isə yanacaq və enerji qiymətləridir. Buna görə də ABŞ hökuməti inflyasiyanı cilovlamaq üçün neft qiymətlərini aşağı salmağa çalışır.

Yanvar ayında ABŞ-da işsizlik səviyyəsində cüzi artım qeydə alınıb. Bu göstərici dekabrdakı 3,9 faizdən 4 faizə yüksəlib. Bu artımın əsas səbəbi mövcud iş yerlərinin bağlanması deyil, əmək bazarına daha çox sayda yeni işçilərin daxil olmasıdır. Yanvar ayı ərzində ölkədə kənd təsərrüfatından kənar sektorlarda 467 min yeni iş yeri yaradılıb. Əmək bazarında vəziyyətin yaxşılaşması Federal Ehtiyatlar Sisteminə inflyasiyaya qarşı əsas alətləri işə salmaq - uçot dərəcəsini artırmaq imkanı verir. Lakin enerji qiymətlərinin yüksəkliyi şəraitində bu addımların gözlənilən effekti verməməsi ehtimalı olduğuna görə Bayden hakimiyyəti neftin ən azı 70 dollara qədər ucuzlaşmasını hədəfləyir. Hansı ki, mövcud şərtlər daxilində buna nail olunması real görünmür.

Qeyd edək ki, Rusiyanın Ukraynaya mümkün hərbi müdaxiləsinin tarixi olaraq ABŞ mənbələri təkidlə fevralın ortalarını göstərirlər. Bu isə Rusiyadan dünya bazarına neft ixracında problemlərin yaranması ehtimalı şəraitində bazar iştirakçılarında təşvişi artırır. Onlar çox neft almaqla mümkün təklif azalmasından özlərini sığortalamağa çalışırlar.

Bazarda qiymətləri tətikləyən digər səbəb ABŞ-da neft ehtiyatlarının azalmasıdır. Belə ki, ötən həftənin yekunlarına görə, ABŞ-da neftin kommersiya ehtiyatları 4 756 min barel azalaraq 410 387 min barel təşkil edib. Ölkənin Energetika Nazirliyi yanında Energetika İnformasiyası Administrasiyasının (EIA) dərc etdiyi hesabata əsasən, bundan öncə analitiklər ABŞ-ın kommersiya neft ehtiyatlarının 369 min barel artacağını proqnozlaşdırırdı. Bundan əlavə, ölkənin əsas neft-qaz bölgəsində anomal soyuqlaşmanın baş verməsi də dünya bazarına daha az məhsul çıxarılacağı təhlükəsi yaradır ki, bu da qiymətlərin artımına təkan verir.


Dünyada koronavirus pandemiyasına qarşı məhdudiyyətlərin sürətlə aradan qaldırılması, iqtisadiyyatda bərpa prosesinin sürətlənməsi neftə tələbatı da sürətlə artırır. “Qazprom Neft”in rəhbəri Aleksandr Dyukovun sözlərinə görə, artıq neftə olan qlobal tələbat böhrandan əvvəlki səviyyəyə çatıb: “Neftə tələbat bərpa olunur, deyə bilərik ki, o, böhrandan əvvəlki səviyyəyə çatıb. Qlobal iqtisadiyyat yeni ştamlara baxmayaraq, bərpa olunur. Dünyada neftin qiyməti hazırda yüksəkdir. Burada müxtəlif amillər var - bazar və siyasi. Təbii, yüksək qiymətlər istehsalçını sevindirməyə bilməz, lakin biz başa düşürük ki, uzunmüddətli sabitlik daha vacibdir. Qiymətlər həddən artıq artdıqda, bunun ardınca kəskin eniş dövrü baş verə bilər. Bu, şirkətlərin investisiya qərarlarına təsir edəcək. Yenə də sabitlik daha vacibdir”.

Fevralın 2-də OPEK+ ölkələrinin nazirlər komitəsi gündəlik hasilatın əvvəlki plana uyğun - ayda 400 min barel artırılması qərarını qüvvədə saxlayıb. Beləliklə, razılaşma iştirakçıları mart ayında hasilatı 400 min barel artıracaqlar. Lakin əksər analitiklər bu həcmdə artıma nail olunmasını real saymırlar. Çünki ötən ilin əvvəlindən bəri OPEK+ ölkələri nəzərdə tutulan həcmdə artımları təmin edə bilmirlər. Bunun əsas səbəbi 2020-ci ildə pandemiyaya görə hasilatın məcburi azaldılmasından sonra hasilat avadnlıqlarına texniki qulluq, hasilat gücünün artırılmasına investisiya qoyuluşu kəskin kiçilib. Bu isə hasilatı artımaq imkanlarını məhdudlaşdırıb. ABŞ-da hazırda gündəlik hasilat 11,6 milyon barel olmaqla pandemiyadan əvvəlki səviyyədən aşağıdır. Rusiya son 2 ayda hasilatı artırsa da, hələlik OPEK+ çərçivəsində nəzərdə tutulan həcmə çatdıra bilməyib. Bu isə yaxınmüddətli dövrdə bazarda təklifin artmayacağı, Ukraynada hərbi əməliyyatlar başlayarsa, əksinə, daha da azalacağı deməkdir.

Bazarda qiymətlər qeyd olunan amillərin təsiri ilə yüksək olaraq qalmaqdadır. Lakin analitiklər hesab edirlər ki, Ukrayna ətrafındakı gərginlik hərbi əməliyyatlara keçmədən aradan qaldırıldığı təqdirdə neft bazarına təklifin artımı baş verə bilər. Əsas artım mənbəyi rolunda isə İranın çıxış edəcəyi proqnozlaşdırılır. Bu ölkənin yaxın vaxtlarda ABŞ sanksiyalarından azad olunacağına ümidlər getdikcə artır. Bu isə bazara əlavə olaraq gündəlik 2 milyon barelə yaxın neftin daxil olması deməkdir.

Neft hasilatçısı olan Azərbaycanda Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, 2021-ci ildə 34,5 milyon ton neft hasil olunub. Bunun 23 milyon tonu “Azəri-Çıraq-Günəşli” yatağından hasil edilib. Milli neft şirkəti olan SOCAR 2021-ci ildə 7 milyon 892,079 min ton neft hasil edib2020-ci ildə şirkət tərəfindən 7 milyon 407,206 min ton neft hasil olunduğunu nəzərə alsaq, şirkəti 2021-ci ildə neft hasilatını 6,5 faiz artırdığını söyləmək olar.

2021-ci il ərzində ölkə 13 milyard 218 milyon 936 min dollar dəyərində 27 milyon 116 min 60.62 ton xam neft ixrac edib.

Azərbaycan OPEK+ razılaşması çərçivəsində götürdüyü öhdəliyə əsasən mart ayında gündəlik xam neft hasilatının 7 min barel artırılaraq 675 min barelə çatdırılmalıdır. Ölkənin ixtisarla bağlı öhdəliyi isə 43 min barel həcmində olmalıdır. Hökumətin proqnozlarına əsasən, 2022-ci ildə Azərbaycanda 34 milyon 830,3 min ton neft, 43 milyard 514 milyon kubmetr qaz hasil ediləcək. 2023-cü ildə ölkədə neft hasilatı 35 milyon 752,7 min ton, 2024-cü ildə 35 milyon 672 min ton, 2025-ci ildə 34 milyon 707,6 min ton səviyyəsində olacaq.

2022-ci il üzrə Azərbaycanın dövlət büdcəsi neftin 50 dollar qiyməti əsasında proqnozlaşdırılıb. Bu isə hətta dünya bazarında qiymətlərin 70 dollara qədər ucuzlaşması şəraitində ölkənin əlavə gəlirlər əldə edəcəyi deməkdir...

Dünya SAKİT,
“Yeni Müsavat”