Gilgameş Destanı, antik Mezopotamya edebiyatının en önemli eserlerinden biridir ve dünyanın bilinen en eski yazılı destanı olarak kabul edilir. Destan, Sümer, Akad, Babil ve Asur gibi Mezopotamya uygarlıklarında farklı versiyonlarla anlatılmıştır. En ünlü versiyonu, Babil Kralı Hammurabi döneminde (MÖ 18. yüzyıl) yazıya geçirilmiş olan Akadca versiyondur. Bu versiyon, 12 tablet üzerine kaydedilmiştir.
---
### **Gilgameş Destanı'nın Konusu**
Destan, Uruk kralı Gilgameş'in maceralarını ve ölümsüzlük arayışını anlatır. Gilgameş, tanrıça Ninsun ve ölümlü bir baba olan Lugalbanda'nın oğlu olarak yarı tanrı-yarı insan bir varlıktır. Gücü ve cesaretiyle tanınan Gilgameş, aynı zamanda halkına karşı zalimce davranan bir kraldır. Halkın tanrılara yakarışı üzerine, tanrılar Gilgameş'e bir denk yaratır: Enkidu.
Enkidu, vahşi doğada yaşayan, hayvanlarla dost olan bir yaratıktır. Gilgameş ile Enkidu arasında başlayan mücadele, zamanla derin bir dostluğa dönüşür. İkili, birlikte birçok maceraya atılır, tanrıları ve canavarlarla yüzleşir. Ancak Enkidu'nun ölümü, Gilgameş'i derin bir yasa boğar ve onu ölümsüzlük arayışına iter.
Gilgameş, ölümsüzlüğün sırrını aramak için uzun bir yolculuğa çıkar. Bu yolculukta, tufandan sağ kurtulmuş olan Utnapiştim ile karşılaşır. Utnapiştim, ona ölümsüzlüğün sırrını veremez ancak gençlik iksirinin yerini söyler. Gilgameş, iksiri bulur ancak onu bir yılan tarafından çalınır. Sonunda, Gilgameş ölümlülüğünü kabul eder ve Uruk'a dönerek insanlığın kalıcı eserler bırakarak ölümsüz olabileceğini anlar.
---
### **Destanın Tarihçesi**
1. **Sümer Kökenleri (MÖ 2100-2000):**
Gilgameş Destanı'nın kökenleri, Sümer şehir devletlerine kadar uzanır. Sümerler, Gilgameş'in maceralarını tek tek hikayeler halinde anlatmıştır. Bu hikayeler arasında "Gilgameş ve Huwawa", "Gilgameş ve Gök Boğası" gibi epizotlar bulunur.
2. **Akadca Versiyon (MÖ 18. yüzyıl):**
Destan, Akad dilinde birleştirilerek daha bütünlüklü bir hale getirilmiştir. Bu versiyon, Babil Kralı Hammurabi döneminde yazıya geçirilmiştir.
3. **Standart Babil Versiyonu (MÖ 13. yüzyıl):**
En ünlü versiyon, Babil şairi Sin-leqi-unninni tarafından derlenmiş ve 12 tablet üzerine kaydedilmiştir. Bu versiyon, Ninova'daki Asur Kralı Asurbanipal'in kütüphanesinde bulunmuştur.
4. **Keşfi ve Çevirisi:**
Gilgameş Destanı'nın tabletleri, 19. yüzyılda arkeologlar tarafından keşfedilmiştir. İlk kez 1872'de George Smith tarafından çevrilmiş ve tufan hikayesinin İncil'deki Nuh Tufanı ile benzerliği büyük ilgi uyandırmıştır.
---
### **Destanın Temaları**
- **Ölümsüzlük Arayışı:** Gilgameş, ölümün kaçınılmazlığını kabul etme sürecini yaşar.
- **Dostluk:** Gilgameş ve Enkidu arasındaki dostluk, destanın merkezinde yer alır.
- **İnsanlık ve Tanrılar:** İnsanların tanrılarla olan ilişkisi ve tanrıların insan kaderine müdahalesi işlenir.
- **Medeniyet ve Doğa:** Enkidu'nun vahşi doğadan medeniyete geçişi, insanın doğayla olan ilişkisini sorgular.
---
### **Destanın Etkileri**
Gilgameş Destanı, antik dünyanın en etkileyici edebi eserlerinden biridir ve birçok kültürü etkilemiştir. Özellikle tufan hikayesi, İncil ve diğer antik metinlerde benzer şekilde yer almıştır. Destan, insanlığın evrensel sorularını ele alması nedeniyle günümüzde de büyük ilgi görmektedir.
---
### **Türkçe Kaynaklar**
Gilgameş Destanı'nın Türkçe çevirileri mevcuttur. Özellikle Muazzez İlmiye Çığ'ın "Gilgameş: Tarihte İlk Kral Kahraman" adlı eseri, destanın Türkçe anlatımı ve yorumu için önemli bir kaynaktır. Ayrıca, çeşitli yayınevleri tarafından yayınlanan çeviriler de bulunmaktadır.
Gilgameş Destanı, insanlık tarihinin en eski ve en etkileyici hikayelerinden biri olarak, edebiyat ve mitoloji dünyasında önemli bir yer tutar.
Mehmet Seker
TEREF