“Pul hər şey deyil” deyənlər niyə adətən zəngin olur?

“Pul – əsas deyil!” ifadəsi köhnə mübahisə mövzusudur – bunu adətən artıq pulu olan adamlar deyir. Qalanlara isə sadəcə qulaq asmaq, baş yelləmək… və kredit növbəsinə durmaq qalır. Amma gəlin kommunal ödənişlərdən sonra yaranan emosiyaları kənara qoyaq: pul əslində nədir? Niyə biz onu bu qədər sevir, qorxur və bütün dərdlərə möcüzəli “dərman” kimi xəyal edirik?

Darıxdırıcı mühazirə olmayacaq. Bu, sadəcə insanlığın alış-veriş üçün qurudulmuş balıq, duz və hətta balıqqulağı ilə ödəməyə çalışdığı barədə hekayə olacaq.

Ümumiyyətlə, pul nə üçün lazımdır?

Bir vaxtlar hər şey sadə idi: sən mənə bir kisə kartof, mən sənə iki toyuq. Amma kimsə kələm yetişdirir, əvəzində çəkmə istəyir, çəkməçi isə yalnız tütün və pivə qəbul edirdisə – işlər dolaşırdı.

Onda hər kəsin qəbul edəcəyi universal bir şey lazım oldu. Fermer də, dəmirçi də, balıqçı da onu qəbul etməliydi. Beləcə, pul yarandı.

Yox, bu, üzərində dərhal su nişanı olan gözəl əsginas deyildi. Faydalı əşyalara dəyişmək mümkün olan hər şey pul rolunu oynaya bilirdi: daşlar, heyvan dişləri, qurudulmuş balıq və sair. İnsanlar inanılmaz şeylər ixtiraçı edirdilər. Məsələn:

Və daha nələr, nələr…

Amma bütün bunlardan niyə imtina etdilər? Çünki əsl pul bir neçə şərtə cavab verməli idi: uzunömürlü, bölünə bilən, rahat, kiçik ölçülü və ən əsası – hamı tərəfindən qəbul olunan.

Kim qalib gəldi?

İnsanlıq yavaş-yavaş qızıl, gümüş, mis sikkələrə, sonra kağız pullara, sonda isə əl ilə toxunmaq mümkün olmayan elektron pullara keçdi. Bu gün “cüzdanınız” telefon, maaşınız isə bankdan gələn bildiriş ola bilər.

Pulun üç böyük missiyası

Pul harada “gizlənir”?

Bir çoxları düşünür ki, pul cibdə, cüzdanda duran və xoş xışıltı edən şeydir. Əslində isə pulların böyük hissəsi artıq çoxdan xışıldamır. Onlar bank hesablarında rəqəm kimi mövcuddur və dünyanı Wi-Fi sürəti ilə dolaşır.

Məsələn, siz Macarıstandakı dostunuza 100 avro göndərirsiniz. Bu o demək deyil ki, bank işçisi həmin kağız pulu götürür, təyyarəyə yükləyir və pul təyinat nöqtəsinə uçur. Yox! Sadəcə bir bank digərinə deyir: “Mənim müştərimin adından sənin müştərinə 100 avro ver”. O biri də gözünü də qırpmadan bunu edir. Vəssalam. Sehrbazlıq? Təxminən... Bu, sadə bank sistemidir. Əsas isə etibar və təsdiq kodudur.

Elektron pulların möcüzə sayıldığı vaxt geridə qalıb. İndi bizdə daha iki inqilab var:

Bu yeni pullar bizim “dəyər” anlayışımızı yenidən dəyişir. İndi “pulum haradadır” sualı daha çox “parollarım və iki faktorlu təsdiqləməm haradadır” mənasını daşıyır. Beləliklə, rəqəmsal və “virtual” pullar dövrünə xoş gəlmisiniz.

Pul haqqında hələ də inanılan miflər

Mif 1. “Əgər daha çox pul çap etsək, hamı varlanar”
Məntiqi səslənir, elə deyilmi? Bir neçə milyard çap etdin və hər kəs “şokolad içindədir”. Problem ondadır ki, bu halda şokoladın qiyməti 10 dəfə qalxacaq. Onunla birlikdə hər şeyin qiyməti bahalaşacaq. İnflyasiyaya xoş gəldiniz: pul çox olur, amma məhsul əvvəlki qədər qalır, qiymətlər sizin gözləntilərinizlə bərabər kosmosa uçur.
Məsələn: Zimbabvedə bir vaxtlar 100 trilyon nominalında əsginaslar çap olunurdu – amma ona bir yumurta belə almaq mümkün deyildi. Ancaq kağızdan omlet hazırlamaq olardı.

Mif 2. “Pul bankda seyfdədir və sizi gözləyir”
Çoxları elə təsəvvür edir ki, əgər hesablarında min manat varsa, o min manat elə fiziki şəkildə seyfdə yatır, darıxır və sahibini gözləyir. Təəssüf ki, əslində bank çoxdan o pulları işə salıb – kreditlər verib, investisiya edib, istiqrazlar alıb… Seyfdə isə ən yaxşı halda görüntü üçün bir neçə əsginas qala bilər.
Amma qorxmayın – sivil bank sistemində hər şey düşünülüb.

Bəs pul hər şeydirmi?

Pul hər şeydir. Onsuz yaşamağa çalışın – və “hər şeyin” nə qədər baha olduğunu görəcəksiniz. Bəli, pul çox şeyi həll edir: azadlıq verir, rahatlıq yaradır, tarakanlı hosteldə qalmaq deyil, otel seçməyə imkan verir. Amma əgər siz bir çamadan dollarla səhrada tək qalmısınızsa, yanınızda isə bir butulka su da yoxdursa, prioritetlər dərhal dəyişir.

Nəticə: pul hər şey deyil. Amma demək olar ki, hər şeydir. O, alətdir: sizi arzulara aparan körpü, yaxud da boynunuza daş ola bilər. Və bəlkə də əsas sirr sizin nə qədər pulunuz olması deyil, onu hər hansı valyutadan dəyərli olana çevirməyi bacarmağınızdadır – qonaq deyil, özünüzün sahib olduğunuz həyata…