“İçmə” deyirsən, içir, “çəkmə” deyirsən, çəkir..."


Böyük Quruluş Partiyasının başqanı, deputat Fazil Mustafa ilə budəfəki söhbətimizdə, demək olar ki, qeyri-siyasi mövzulardan danışdıq. Əslində siyasətin dominantlıq etmədiyi, qeyri-siyasi mövzuların “meydan suladığı” ölkədə bəlkə də bu, daha doğru seçim oldu. Hər halda məsələlərə orijinal yanaşmaları ilə çox hallarda publikanın marağını özünə cəlb etməyi bacaran Fazil bəy suallarımıza bu dəfə də maraqlı cavablar verdi.


- Fazil bəy, bu yaxınlarda İTV-də maraqlı müzakirələrə qatılmışdınız. Müzakirələrdə bir daha səsləndi ki, Azərbaycan kitab oxuyan ölkələrin sırasında çox aşağı yerlərdə qərarlaşıb. Bu gedişlə biz hara gedirik, niyə durumu dəyişmək istəmirik?


- Bu gün Azərbaycan cəmiyyətinin ən böyük problemlərindən biri mütailə ilə bağlıdır. Mütaliəyə qarşı sanki bir allergiya yayğınlaşıb. Əlbəttə, bəhanələr kifayət qədərdir, test əzbərçiliyi, sosial vəziyyətin çətinliyi, kitabın bahalığı, məşğulluq, ali təhsilin səviyyəsinin aşağı olması, orta təhsildə oxuma vərdişinin yaradılmaması kimi amillər sadalana bilər. Ancaq bunların hamısı əsassız bəhanələrdir. Mütaliə bir mədəniyyət məsələsidir, oturuşmuş bir cəmiyyət kültürüdür. Bizdə bu kültür çox aşağı səviyyədədir. Bunun tarixi kökləri yazılı ədəbiyyatın daha gec mənimsənilməsi ilə bağlıdır. Yəni XIX əsrdə Axundovla başlayan gerçək yazılı mətnlərdən söhbət gedir. Heç sovet dövründə də bu kültürün yüksək olduğu inandırıcı deyil. Cəmiyyətin yazıb-oxuya bilməsi savadlılıq göstəricisi sayılmaz, elə o vaxtlarda da bayağı mətnlərə daha çox diqqət yetirilirdi. Vəziyyətin düzəlməsi orta təhsil mərhələsində uşaqlarda oxumaq vərdişi yaratmaqdır. Bunun üçün müəllimin özü mütaliəyə maraqlı olmalıdır. Müəllimlərin də təhsil aldığı mühit yetkin bilik və dünya görüş vermirsə, o zaman işlər daha da qəlizləşir.


- Sizə elə gəlmirmi ki, mütaliə probleminin bir səbəbi də elə məktəbliləri gündəlik dərslərlə yükləməyimizdir? Uşaqlardakı onurğa əyriliyi problemini bir kənara qoyaq...


- Uşaqları gündəlik dərslərlə yükləməyin o qədər də zərəri yoxdur. Əksinə, uşağa az vaxt buraxmağın daha çox faydası var. İnkişaf etmiş ölkələrdə heç də az dərs yükü nəzərdə tutulmur. Sadəcə, bizdə idman ifrastrukturu həm məktəbdə, həm də məktəbdənkənar sferada formal xarakter daşıyır, uşaqların fiziki sağlamlığına ən əhəmiyyəsiz məsələlərdən biri kimi baxılır. Uşağın təhsil və sağlıq probleminin yükü əsasən valideynin üzərindədir, o zaman əgər valideyn maddi cəhətdən imkansızdırsa, o uşaq taleyin ümidinə qalmış olur. Uşaqların bədən tərbiyəsi və fiziki sağlamlıq proqramlarına qatılması çox vacib məsələdir, buna diqqət verilmədikdə sabahımız üçün sağlamlıq promlemini özü ilə daşıyan çox sayda övladlar ortalıqda qalmış olur. Çantanın ağırlığından çox, laqeydliyimizin zərbəsi uşaqlarda həm onurğa, həm də düşüncə əyriliyinin izlərini buraxır.


- Fazil bəy, nəhayət, siqaretin məhdudlaşdırılması istiqamətində qərar verilmək üzrədir. Artıq prezidentin də iradəsi ortadadır və çətin ki, siqaret mafiyası dirəniş göstərsin. Amma bu qanunun işləyəcəyinə şübhələr var. Necə bilirsiniz, “siqaretsiz yaşaya bilməyən” insanlarımız məhdudiyyətə əməl edəcəkmi?


- Yaxşı bilirsiniz ki, əsrlər boyu, siqaret də çəkilib, spirtli içkilər də içilib, kriminal əməllərə də yol verilib. Hansısa məhdudlaşdırıcı addımlar bu kimi neqativ halların kökünü kəsməyə qadir deyil. Əslində qanunvericilikdə bu cür məhdudlaşdırmalar siqaretə mənfi münasibəti olanların hüquqlarını qorumağa daha çox yönəlib. Çünki siqaret çəkənlər özlərinə qəsd etməklə yanaşı, başqalarının da səhhətinə zərər vururlar. Müəyyən məhdudiyyətlər olanda artıq siqaret çəkməyənlər öz haqlarını etik-mənəvi platformada qoyulan tələb kimi deyil, bilavasitə hüquq platformasında yer alan tələb kimi irəli sürə biləcəklər. Yəni “öz canın cəhənnəmə, mənim canımı zəhərləmə!” Prezidentin siqaretlə bağlı mövqeyi tütün mafiyası qarşısında antisiqaret kampaniyasını genişləndirmək istəyənlərin mövqeyini xeyli möhkəmləndirdi. Ümid edək ki, qanunun müddəaları işləyəcək, ən əsası da budur ki, bu məsələdə cəmiyyət üzvləri saxta üzgörənlik etməsinlər və qanun pozuntusuna qarşı açıq mövqe ortaya qoysunlar.


- Dövlət başçısı daha bir qanunsuzluğu durdurdu: Yasamalda parkı talayıb yerində ev tikənlərin işi pozuldu. Amma qəribəsi və təəccüblüsü budur ki, elə eyni vaxta başqa bir rayonda parkın məhv edilməsi, tikintiyə hazırlıq işlərinin görülməsi xəbəri yayıldı. Sizcə, “balaca padşahlar” niyə qanunlara əməl etmək bir yana, heç olmasa baş verənlərdən dərs almaq istəmirlər?


- Yasamaldakı tikinti zamanı ağacların vəhşicəsinə məhv edilməsini şübhəsiz ki, hamı kimi prezident də ürək ağrısı ilə izləyib və dərhal məsələyə reaksiya bildirib. Burada bəzi məmur və iş adamları çevrəsinin anlamadığı bir məqam var ki, o da Bakının çətin təbiəti ilə bağlıdır. Paytaxtdakı şoranlıq, nəmlik, qumsallıq və küləyə görə bir ağacı yetişdirməyin necə çətinliklə baş verdiyini görünür hər kəs anlamaq istəmir. İnsanlarımızın biznes maraqlarını anlayışla qarşılamalıyıq, ancaq sahibkar da yer seçəndə diqqət yetirməlidir ki, ekoloji problemlərlə qarşılaşmasının nəticələri ilk növbədə özü üçün ağır olacaq. Ona görə də hamılıqla ağacların, yaşıllıqların qorunmasına daha çox diqqət yetirməliyik.


- Fazil bəy, qarşıdan yay mövsümü gəlir və sizin ənənəvi qaldırdığınız məsələni xatırlatmaq yerinə düşər. Xəzərin hasarlanmasını nəzərdə tuturam. Bu yaxınlarda plenar iclasda dəniz kürüsünə, balığına həsrət qalan insanlardan danışdınız. Amma insanları dənizə həsrət qoyanlar da öz işindədir. Belə görünür ki, mühüm yarışlara ev sahibliyi edən Bakı bu dəfə də Xəzəri qonaqlara həsarın üstündən göstərməli olacaq. Elə isə nə etməli?


- Bakının gözəlliyi məhz Xəzər dənizinin sahilində olması ilə müəyyənləşir. Biz isə Allahın verdiyi bu nemətə qarşı çox nankor davranırıq. Ağacların kütləvi şəkildə məhv edilməsi ilə dənizin hasarlanması arasında mahiyyətcə elə bir fərq yoxdur. İnsanlarımız həqiqətən də bu dənizin hasarlanmasından narahatdırlar. Bu, həm də bir ekoloji fəlakətdir. Son illərdə Bakı bağlarında ağ və qara şanı kimi üzüm növlərinin yoxa çıxması məhz dənizdən gələn havanın qarşısının alınması ilə bağlıdır. Yaxşı ki, Xəzərin suyu şordur, inanın ki, bəzi səlahiyyətli şəxslər içə-içə onun suyunu da qurudardılar. Parlamentdə balığın qiyməti məsələsinə toxundum. Doğrudan da təəccüblüdür, ot vermirsən, ət vermirsən, öz-özünə qidalanan məxluqdur, necə olur ki, Xəzərdən tutulan balığın qiyməti digər Xəzəryanı ölkələrdəki qiymətlərdən müqayisəolunmaz dərəcədə bahadır?

fazil mustafa milli meclis.jpg (45 KB)

“Yaxşı ki, Xəzərin suyu şordur, inanın ki, bəzi səlahiyyətli şəxslər içə-içə onun suyunu da qurudardılar”

- Parlament çıxışınızda icra başçısını jurnalistdən müdafiə etməyinizə bir çoxları təəccübləndi. Sizə elə gəlmirmi ki, bir sıra məmurlar artıq sual verən jurnalistə cavab vermək ənənəsinə də yadırğayıb?


- İcra başçısını müdafiə etməyim əslində jurnalistin etikaya sığmayan davranışı ilə bağlı idi. Youtubedə materialı yerləşdirib yazmışdılar ki, icra başçısı jurnalistə sillə vurdu. Marağımı çəkdi, həmin videonu izlədim və həqiqətən də belə bir xəbərin yayılmasının jurnalistikamızın özü üçün yanlış bir tendensiya olduğunu gördüm. İcra başçısını da az-çox tanıyırdım, onun qadına əl qaldıracaq səviyyədə kobudluq etməsinə qətiyyən inanmazdım. Təxminlərim doğru çıxdı, iş başında olan məmuru jurnalist bütün vasitələrlə təxribata çəkməyə çalışır, sonda isə başçı burnunun içinə girən jurnalistin kamerasını əli ilə itələyərək oradan uzaqlaşır. Əlbəttə, çıxışımda qeyd etdim ki, jurnalistin informasiya əldə etmək hüququ var və bütün məmurlar bu hüquqa sayğı ilə yanaşmalıdırlar. Lakin jurnalistin zorla iş rejimi içində olan məmurdan informasiya qoparmaq hüququ olmamalıdır. Burada jurnalistin yaşlı bir məmura qarşı bu cür davranışını doğru hesab etmədiyimə görə belə bir mövqe sərgilədim. Dediyiniz bir məsələ ilə razıyam ki, Azərbaycanda vəzifəli şəxslərin əksəriyyətinin mətbuatla əlaqələrində arzuladığımız şəffaflıq yox dərəcəsindədir, bu da jurnalistlərin məlumatları dəqiqləşdirmək imkanlarını xeyli məhdudlaşdırır.


- 400 minlik toy edən məmur əhvalatına - “liftçi qızı”nın toyunu nəzərdə tuturam - münasibətiniz də maraqlıdır. Necə bilirsiniz, bu müzakirələrdə tərəflərin hansı haqlıdır? Ümumiyyətlə, toy əhvalatının cəmiyyətdə belə rezonansa səbəb olmasının səbəbini nədə görürsünüz?


- Həmin toyla bağlı ziddiyyətli məqamlar olduğu üçün kiməsə haqsızlıq olmasın deyə, münasibət bildirmək doğru olmaz. Konkret o toyla bağlı demirəm, ancaq indiki Azərbaycan toyları vəhşilikdən, harınçılıqdan, israfçılıqdan ibarət olan və hamımızın kütləvi şəkildə dəstəklədiyimiz bir adətdir və bu toylarla ailə xoşbəxtliyinin deyil, daha çox ailə problemlərinin əsası qoyulur. Hansısa yolla bu toyları sadələşdirmək lazımdır, toy mafiyasının insanlarımıza soxuşdurduğu mənasız yemək zibilliyindən qurtulmaq və iki gəncin gələcək xoşbəxtliyi üçün daha real dəstək istiqamətində düşünmək lazımdır.


- Parlamentdə restoranlara at-eşşək ətinin verilməsindən danışdınız, tədbir görülməsini istədiniz. Ötən günlərdə nəsə dəyişibmi? Fakt budur ki, artıq toya dəvət alanlar ət yeməklərinə əl uzatmağa ehtiyatlanır. Siz necə, toylara dəvət alanda, evdə yeyib gedirsiniz, yoxsa qayıdandan sonra?


- At, eşşək və it ətinin meydan suladığı ərzaq bazarımızda artıq halallıq duyğusu olan insanların da xidmətlərinə şübhə ilə yanaşmağa başlayırsan. Azərbaycanda hamı dəqiq bilir ki, hansı zirzəmidə hansı brend sular doldurulur, hansı spirtli içki hansı zərərli vasitələrlə saxta yollarla hazırlanır və başıboş insanlarımızın mədə-bağırsağını necə sıradan çıxarır. Kolbasaların, sosiskaların, dönərlərin tərkibi də tam müəmma ilə doludur. Ancaq nədənsə bunların hamısı bazarımızdadır, hamısının da möhürü üstündədir. Ötən il Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi 70 ton mənşəyi məlum olmayan ət məhsulunu aşkar edərək dövriyyədən çıxarıb. Aşkar edə bilmədikləri isə bundan qat-qat artıqdır. Ona görə də bu mövzuda həyəcan təbili çalmağı vacib hesab edirik. Özümə gəldikdə, toylarda bacardıqca yeməkdən qaçmağa çalışıram, hədsiz ac olanda ətin mənşəyi barədə dediklərimi unudaraq bir şeylər yeməyə çalışıram.


- Ölkədə “leş mafiyası”nın mövcudluğu haqda deyilənləri bölüşürsünüzmü? Sizcə, niyə cəmiyyət bu kökə düşdü?


- “Leş mafiyası” ona görə mövcuddur ki, cəmiyyətdə yeriyən, danışan, problemlərə biganə yanaşan, könüllü şəkildə aldanmağa hazır olan leşlər var.


- Fazil bəy, yəqin diqqət edirsiniz, intiharlar artan silsilə üzrə davam edir, özü də müxtəlif yaş qrupları üzrə. Səbəb və çıxış yolları haqda nə düşünürsünüz? Xəbərə senzura, sizcə, çıxış yoldurmu?


- İntiharların son vaxtlar artması və bir çox tanınmış şəxslərin intihar etməsi hamını ciddi şəkildə narahat etməkdədir. Məncə, bütün kateqoriyadan olan xəbərlərə senzura qoyulması ancaq həmin motivli hadisələrin sayının artmasına səbəb olur. Xəbər almalısan ki, problemə də daha həssas münasibət sərgiləyəsən. Burada tək bir çıxış yolu var, o da insana statistik deyil, hüquqi dəyər verilməlidir. İnsan cəmiyyətdə öz seçiminə, öz iradəsinə uyğun mövqe qazana bilməyəndə fiziki anlamda olmasa da, mənəvi anlamda hər gün intihar filmini izləyir. Çox vaxt deyirlər ki, maarifləndirmə zəifdir. Bu fikirlə razı deyiləm. Maarifçiliyə neqativ münasibəti olan bir cəmiyyətdə hansı formada güclü maarifləndirmə işi aparmaq olar? “İçmə” deyirsən, içir, “çəkmə” deyirsən çəkir, o halda “intihar etmə” desən, guya intihara yaxın durmayacaq?
musavat.com