Olqa Samofalova, RİA Novosti
Donald Tramp söz verdiyi kimi yeni ticarət müharibəsinə başlayıb. Bununla belə, Vaşinqton müttəfiqləri ilə (daha doğrusu, iqtisadiyyatı ABŞ-dan daha çox asılı olan Kolumbiya, Kanada və Meksika ilə) tez bir zamanda öz xeyrinə razılığa gələ bilsə və rüsumlar ləğv edilsə də, Ağ Evin sahibi yeni tarif məhdudiyyətləri ilə əsas qlobal rəqibi Çini qorxuda bilmədi.
Çin Trampın hücumuna Amerikanın enerji resurslarına tariflər tətbiq etməklə cavab verib. Pekin ölkəyə tədarük edilən Amerika mayeləşdirilmiş qazına, neft və kömürə 10-15 faiz rüsum tətbiq edib. ABŞ və Çin arasında qarşılıqlı tarif zərbələri bu və ya digər şəkildə, o cümlədən ABŞ-da inflyasiyanın sürətlənməsinə gətirib çıxaracaq və dollar maliyyə sistemi vasitəsilə bütün dünyada transformasiya ediləcək.
Və əgər tərəflər malların siyahısını və rüsumların həcmini genişləndirməklə mübarizədə daha da irəli gedərsə, o zaman dünya ticarət sistemi ciddi sarsıntı ilə üzləşəcək. Və bu qlobal transformasiya ən pis halda dünyanı yeni qlobal iqtisadi böhrana apara bilər. Necə?
ABŞ və Çin bir-birinin ən böyük ticarət tərəfdaşlarıdırlar. ABŞ üçün problem odur ki, 688 milyard dollarlıq ticarət dövriyyəsinin 525 milyard dolları Çindən mal və xidmətlər ixracından gəlir. Halbuki o, Amerika mallarını beş dəfə az alır. Və bu qeyri-mütənasiblik Donald Trampı çox qəzəbləndirir, daha doğrusu, qorxudur. Və bu, həqiqətən qorxulu olmalıdır. Bu statistika Çin mallarından güclü asılılığın olduğunu göstərir. Əgər bu cür asılılığın artımı heç olmasa dayandırılmasa, onda bir neçə onillikdən sonra və ya daha tez ABŞ Çin ixrac malları olmadan sadəcə yaşaya bilməyəcək. Bu Çin iqtisadiyyatındakı ləngiməyə (kaş bütün inkişaf etmiş ölkələrdə elə bu cür yavaşlamış artım olaydı) baxmayaraq sürətli artımı davam etməsi fonunda daha aydın görünür.
Bu o deməkdir ki, nə vaxtsa ABŞ yox, Çin amerikalı alıcılara və prezidentlərinə şərtləri diktə etmək imkanını əldə edəcək. Belə şəraitdə Vaşinqton dolların qızıla bağlı əsas dünya valyutasına çevrildiyi 1944-cü ildən bəri (yəni, demək olar ki, son 80 ildə) etmədiyi şeyi, yəni başqasının iradəsinə tabe olmaq məcburiyyətində qalacaq.
ABŞ-ın Çin mallarından daha çox asılı olması ilə Pekinin mal və xidmətlərin tədarükünü dayandırmaq qərarı ABŞ iqtisadiyyatını çökdürə və onu ağır böhrana sürükləyə bilər. Əslində demək olar ki Çin, tarif müharibələrini başlatmaqla eyni şeyi edən ABŞ-la yerlərini dəyişmiş olar.
Nə Kanadanın, nə də Meksikanın Trampın müharibəsinə müqavimət göstərəcək gücü və resursları yoxdur. Ən acınacaqlısı odur ki, Avropa İttifaqı da 2014-cü ildən əvvəl sahib olduğu gücə və resurslara malik deyil. ABŞ-ın Ukrayna münaqişəsi ilə Rusiyanı zəiflətmək məqsədinin arxasında həm də Avropa Birliyinin iqtisadi gücünü sarsıtmaq məqsədi dayanırdı. Və bu ümumilikdə alınır. Aİ-nin Rusiya ilə iqtisadi və enerji əlaqələrinin kəsilməsi, o cümlədən Baltik dənizində qaz kəmərlərinin partladılması, Amerikanın bahalı enerji resurslarının tətbiqi öz işini görüb. Avropa iqtisadiyyatı bərbad vəziyyətdədir, Almaniya ikinci ildir tənəzzüldən çıxa bilmir. Trampın da açıq şəkildə danışdığı ABŞ-ın Aİ ilə ticarət müharibəsi çətin ki, Brüsselin qələbəsi ilə bitsin.
Lakin Çinlə bağlı vəziyyət ABŞ üçün daha mürəkkəbdir. Pekin öz hüquqlarından, o cümlədən sonda Vaşinqtonu qlobal ticarət arenasından sıxışdırmaq hüququndan asanlıqla imtina etməyəcək. Çin öz cavab tədbirləri - Amerikanın enerji resurslarına tətbiq etdiyi tariflərlə - mübarizəyə hazır olduğunu göstərir.
Bununla belə, Pekin hələ də danışıqlara hazırdır. Vaşinqton hələ də ABŞ-a ixracın artmasına müqavimət göstərəcək. Sülh razılaşmaları isə ən azı Çinə öz çadırları ilə digər bazarları tədricən ələ keçirmək və daha da güclənmək üçün vaxt və fürsət verə bilər. İş adamlarını, hətta Çinliləri də öz ambisiyalarını Amerika satış bazarından başqa, alternativ yerlərə köçürməyə inandırmaq isə o qədər də asan deyil. Tarif müharibəsi bu məsələdə ciddi arqumentdir.
Buna görə də Çinin əks tədbirləri sərt olsa da, öldürücü dərəcədə deyil. Amerika Çinə tədarük etdiyi maye qaz, neft və kömürün payı Çin tərəfindən bu resursların idxalının ümumi həcmində (hər biri cəmi bir neçə faiz) o qədər də əhəmiyyətli olmadığı üçün qlobal enerji böhranın baş verəcəyi gözlənilmir.
Amerikanın maye qazı digər Asiya bazarlarında Avstraliya qazını sıxışdıraraq alıcı tapa bilər. ABŞ-dan maye qazın bir hissəsi hətta Avropa bazarına gedə və məsələn, Qətər qazının qalan hissəsini sıxışdıra bilər. Nəhayət, ABŞ qazı Latın Amerikası bazarlarına çıxa bilər.
Çin də maye qazsız qalmayacaq. Birincisi, artıq Çinə əhəmiyyətli həcmdə maye qaz göndərən Qətər Aİ-dən çıxmaqla şərq istiqamətinə göndərilən qazın həcmimi artıra bilər. İkincisi, Avstraliya digər Asiya bazarlarında boşaldılan maye qazını Amerikanın qazı müqabilində Çinə təklif edə bilər.
Neftlə də satış bazarlarının tamamilə ağrısız yenidən bölüşdürülməsi baş verəcək. Odur ki, bu uzunmüddətli perspektivdə hətta dünya qiymətlərinə də təsir göstərə bilməz, baxmayaraq ki, xəbərlərə əsaslanan anlıq dalğalanmalar olduqca mümkündür. Kömür bazarında da heç bir çatışmazlıq yoxdur, qiymətlər onsuz da düşür, buna görə də Rusiya da daxil olmaqla Çin bazarında Amerika kömürünü əvəz etmək istəyənlər olacaq. Pekinin özü də kömür istehsalını asanlıqla artıra bilər.
Rusiya da bu qarşıdurmadan yararlana bilər. Ümumiyyətlə, ABŞ və Çin arasında istənilən müharibə onun xeyrinədir, çünki onlar Pekini digər Asiya ölkələrinin qucağına itələdiyi kimi, Moskvanın da qucağına itələyir. Çinin ASEAN ölkələri ilə ticarət dövriyyəsi artıq ABŞ-dan iki dəfə çoxdur. Çinin Rusiya ilə ticarəti, bildiyimiz kimi, bütün planları alt-üst edir və rekord sürətlə inkişaf edir. ABŞ-la 2018-ci ildən bəri fəal şəkildə davam edən tarif müharibəsi əslində Çin ixracatının ümumi artımını dayandırmadı. Sadəcə olaraq, çinli ixracatçılar gözlərini açıb özləri üçün başqa bazarların fərqinə vardılar. Bu, Tramp üçün pis xəbərdir. O, hələ ABŞ-a Çin ixracının artımını ləngidə bilsə də, Çin mallarının və ÇXR-in gücünün bütün dünyaya yayılmasının qarşısını ala bilmir. Belə görünür ki, ABŞ ticarət müharibəsini başlamaqda gecikib: Çinə qarşı bu müharibəni çox əvvəl başlamalı idi.