Beynəlxalq ödənişlərdə Amerika valyutasının payının azalması fonunda avro və Çin yuanının payı artır. Azərbaycanda iqtisadiyyatın dollardan asılılığı ilə bağlı vəziyyət necədir?
BAKI, 13 may - Sputnik. Amerika dolları son illər beynəlxalq ticarətdə çəkisini itirməkdədir - 2024-cü ilin fevralına bu valyutanın SWIFT ödəniş sistemi vasitəsilə qlobal hesablaşmaların strukturunda payı 46,56%-ə qədər azalıb.
Yanvar ayı ilə müqayisədə dolların beynəlxalq ödənişlərdə payı 0,08 faiz bəndi azalıb. Dünyanın ən böyük maliyyə təşkilatı olan Beynəlxalq Valyuta Fondu da dolların beynəlxalq aləmdə təsirinin zəiflədiyini qeyd edib.
Stenford Universitetində çıxış edən BVF-nin baş icraçı direktor müavini Gita Qopinat bildirib ki, dollar ticarətin maliyyələşdirilməsinin təxminən 80%-ni, eləcə də valyuta ehtiyatlarının demək olar ki, 60%-ni təşkil edir.
Bir neçə ölkə COVID-19 pandemiyası və Ukraynadakı müharibə, habelə milli təhlükəsizliklə bağlı narahatlıqlar səbəbindən ABŞ dollarından asılılığını azaltmağa çalışır.
Onun sözlərinə görə, COVID-19 pandemiyası və Ukraynadakı vəziyyət də daxil olmaqla, bir neçə illik qarışıqlıqdan sonra dövlətlər iqtisadi və milli təhlükəsizlik mülahizələri əsasında ticarət tərəfdaşlıqlarını nəzərdən keçirirlər.
Avro və yuan dollarla rəqabət aparır
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli son illər beynəlxalq ödənişlərdə dolların payının azaldığını təsdiqləyib.
“Doğrudan da dünya iqtisadiyyatında dollarla ticarət bir ildən çoxdur ki, azalır, vaxtilə onun payı 78%-ə çatırdı, lakin bu gün bu rəqəm kəskin şəkildə azalır”, - deyə Cəfərli Sputnik Azərbaycan-a bildirib.

Bununla yanaşı, iqtisadçı ekspertin fikrincə, avro və Çin yuanının dünya ticarətində payı paralel olaraq artır. Bu proses 2000-ci illərin ortalarında avronun güclənərək cəlbedici valyutaya çevrilməsi ilə başladı. Cəfərli xatırladıb ki, bundan sonra bəzi iri müqavilələr avro ilə bağlanmağa başlayıb.

“Amma əsas mallar, yəni neft müqavilələri və ərzaq məhsulları üzrə sazişlər hələ də dollarla bağlanır və bu, ABŞ valyutasının dünya ticarətindəki rolunu və əhəmiyyətini bir daha vurğulayır. Bunun yaxın gələcəkdə dəyişəcəyini düşünmürəm, lakin dolların rolunda azalma tendensiyası var. Bu tendensiya beynəlxalq ödənişlərdə avro və yuanın payının artması ilə müşayiət olunur”, - ekspert bildirib.

Cəfərli qeyd edib ki, bunu izah etmək asandır, çünki Çin son illərdə aparıcı ixracatçı ölkələrdən birinə çevrilib. Və təbii ki, bəzi bölgələrdə Pekinin öz məhsulunu yuanla satması sərfəlidir.
Azərbaycana gəlincə, Cəfərlinin sözlərinə görə, bu gün də dollar ölkə iqtisadiyyatında mühüm rol oynayır, çünki Bakıda əsasən enerji resursları satılır və bütün müqavilələr ənənəvi olaraq dollarla bağlanır.
“Ona görə də ticarət dövriyyəmizdə dolların payı hələ də 90%-dən bir qədər aşağıdır. Dünyada müşahidə olunan ABŞ valyutasının payının azalması üzrə qlobal tendensiya Azərbaycanda hələ də hiss olunmayıb”, - iqtisadçı qeyd edib.
Dollar təhlükə altındadır
Yeni Cəmiyyət İnstitutunun Siyasi İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Vasili Koltaşov hesab edir ki, dollar ehtiyat valyuta kimi həqiqətən təhlükədədir.
“Son aylarda qızılın qiymətinin kəskin artması göstərdi ki, ABŞ Federal Ehtiyat Sistemi (FRS) Amerika valyutasının ucuzlaşması, gələcəkdə isə valyutanın ucuzlaşması qarşısında acizdir. təkcə qızılda deyil, həm də əmtəə baxımından. Və bu mənada dünyanın bir çox iqtisadiyyatları dollardan uzaqlaşacaq”, - deyə Koltaşov Sputnik Azərbaycan-a bildirib.
Düzdür, ekspert qeyd edib ki, ABŞ-ın 2023-cü ildə təhdid tendensiyasını geri çevirmək üçün titanik səylər göstərdiyini və bir çox cəhətdən buna nail olduğunu vurğulamaq lazımdır. Beləliklə, Ştatlar avrodan istifadəni azaldıb və SWIFT ödəniş sistemində dollardan istifadəni artırıb.
“Dollar öz zonasında, yəni ABŞ-ın dünya üzərində nəzarəti zonasındadır. O, öz mövqeyini kifayət qədər möhkəm saxlayır və ona vurulan zərbələr, məsələn, Rusiya Federasiyası, Çin və ərəb ölkələri tərəfindən neftə görə ödənişlərdə, o cümlədən Ərəbistan tərəfindən bir qədər kompensasiya olundu. Burada amerikalılar vəziyyətə qarşı durmağa - yəni əvvəllər avronun olduğu ödənişlərdə dollardan istifadəni artırmaqla bəzi sahələrdə azalmanı kompensasiya etməyə çalışdılar”, - iqtisadçı qeyd edib.

“Çünki Aİ real iqtisadi və siyasi intihar etdi və bu, beynəlxalq valyuta kimi avro üçün ölüm hökmüdür. Lakin bu, dollar üçün ölüm hökmü deyil; onun hələ də əvvəllər AB bayrağı ilə müəyyən edilmiş məkandan istifadə etmək imkanı var”, - Koltaşov əlavə edib.
Qlobal iqtisadiyyat üçün şans
İqtisadçının sözlərinə görə, hazırda qlobal iqtisadiyyat üçün maraqlı tendensiya yaranır.
“Fakt budur ki, ABŞ nəinki 2000-2008-ci illərdə, hətta yaxın 5-6 ildə də dünya iqtisadiyyatının mərkəzi olub. Dünyada baş verənlər isə ştatlarda gedən proseslərdən asılı idi. Yəni ABŞ bazarı depressiyaya düşdüsə, bu, dünya iqtisadiyyatında tənəzzül idi”, - Koltaşov deyib.

Lakin indi belə deyil. Hazırda ABŞ iqtisadiyyatındakı problemlər avtomatik olaraq problemlərin başqa ölkələrdə baş verməsi, bunun bir növ qlobal böhran olması demək deyil.
“Yəni, məlum oldu ki, dünya iqtisadiyyatı hərəkətverici qüvvə kimi ABŞ olmadan da inkişaf edə bilər. Digər iqtisadiyyatlar hərəkətverici qüvvəyə çevrilir, xüsusən də onların böyüməsi əsasən Qərbdə, o cümlədən potensial olaraq ABŞ-da artıq istehsal gücünün aradan qaldırılması ilə bağlıdır”, - ekspert fikrini yekunlaşdırıb.