Mantis xərçəngi (Stomatopoda) canlılar aləmində ən güclü və sürətli zərbəyə malik heyvandır. Onun qısqacları zərbə zamanı 80-100 km/saat sürətlə hərəkət edir və 102,000 m/s² (təxminən 10,400 g) təcilə malikdir. Bu, təbiətdə bilinən ən yüksək təcilli hücum mexanizmlərindən biridir və güllə mərmisinin təcilindən daha çoxdur.
Bu sürətlənmə nəticəsində su molekulları arasında vaakum qabarcıqları əmələ gəlir. Qabarcıqların çökməsi zamanı isə qısa müddətli 4,400°C istilik yaranır. Bu isə Günəşin səth temperaturuna yaxındır. Bundan əlavə, bu proses zamanı sonolüminessensiya da (işıq yayılması) müşahidə olunur.
Mantis karidesi bu xüsusiyyəti ilə molyuskların sərt qabığını qıra, balıqları və kiçik xərçəngkimiləri iflic edə bilər. Onun göz strukturu da unikal olub, 16 rəng reseptoru sayəsində ultrabənövşəyi və infraqırmızı spektrdə görmə qabiliyyətinə malikdir. Bu xüsusiyyətlər onu təkcə ən güclü hücum edən deyil, həm də təbiətin ən mürəkkəb görmə sisteminə sahib canlılarından biri edir.
Fuad Bashirov
Çox maraqlı seçimdir! Mantis xərçəngi (mantis shrimp) dənizdə yaşayan qeyri-adi canlılardan biridir və biologiyada öz unikal xüsusiyyətləri ilə məşhurdur.
Mantis xərçəngi haqqında maraqlı məlumatlar:
1. Adı və növləri
• Əslində “xərçəng” deyil, xərçəngkimilər (Crustacea) sinfinə aid canlıdır.
• Təxminən 450-dən çox növü var.
• Adını ön pəncələrinin dua edən mantis həşəratına bənzəməsindən alır.
2. Göz quruluşu və görmə qabiliyyəti
• Dünyanın ən kompleks gözlərinə sahib canlılardan biridir.
• Hər göz müstəqil hərəkət edir və 12-16 fərqli rəng reseptoru var (insanlarda cəmi 3).
• Ultrabənövşəyi, infraqırmızı və polarizə olunmuş işığı görə bilir.
• Onların görmə qabiliyyəti insan üçün təsəvvür edilməsi çətin olan bir rəng dünyasını əhatə edir.
3. Silahı və sürəti
• İki əsas tipi var:
• “Spearer” – iti, nizəvari pəncələrlə ovunu deşir.
• “Smasher” – güclü, çəkicvari pəncələrlə zərbə vurur.
• Zərbə sürəti 22 kalibrli güllənin çıxış sürətinə bərabərdir!
• O qədər sürətli zərbə vurur ki, suyun içində kavitasiya qabarcıqları yaradır, bu da ikinci bir zərbə effekti yaradır.
4. Güc və dözümlülük
• Akvariumlarda mantis xərçəngi şüşəni qıra bilər.
• Onun pəncələri xüsusi maddədən ibarətdir və təbii zireh rolunu oynayır, həm elastik, həm də möhkəmdir.
5. Yaşayış mühiti və həyat tərzi
• Tropik və subtropik dənizlərdə, əsasən mərcan riflərində yaşayır.
• Çox aqressivdir və bəzən öz növündən olanlara da hücum edir.
• Uzunömürlüdürlər – bəziləri 20 ilə qədər yaşayır.
6. Elm üçün əhəmiyyəti
• Onların pəncələrinin möhkəmliyi material elmi sahəsində ilham mənbəyidir (çox davamlı və yüngül zirehlər üçün).
• Gözlərinin optik xüsusiyyətləri tibb və texnologiyada tətbiq üçün araşdırılır (məsələn, yeni naviqasiya və görüntüləmə sistemləri).
Qısaca:
Mantis xərçəngi həm optika, həm biomekanika, həm də dözümlülük baxımından təbiətin şah əsərlərindən biridir.
Fuad Bəşirov
TEREF