Maks Plank adına Bitkiçilik İnstitutunun, Senkkenberq Təbiət Tarixi Muzeyinin və Çexiya Elmlər Akademiyasının Biofizika İnstitutunun alimləri itburnuların unikal çoxalma metodunun əsas mexanizmini müəyyən ediblər. Məlum olub ki, bu bitkilərdə irsi məlumatların ötürülməsində hüceyrə bölünməsi zamanı mil saplarının bağlandığı xromosom bölmələri olan sentromerlərin ölçüləri həlledici rol oynayır.

32gun.az xəbər verir ki, araşdırma Nature jurnalında dərc olunub.

Adi qızılgül (Rosa canina) yabanı gülün ən çox yayılmış növüdür. Dekorativ keyfiyyətlərinə və geniş istifadə olunan meyvələrinə əlavə olaraq, bu bitki qeyri-adi genetik quruluşu ilə də tanınır: onun beş xromosom dəsti var, əksər bitki və heyvanlarda isə yalnız iki. Tək sayda xromosom dəstləri adətən sonsuzluğa səbəb olur, çünki meioz zamanı belə xromosomları cinsi hüceyrələr arasında bərabər paylamaq çətindir.

Bununla belə, itburnu meiosis canina kimi tanınan nadir çoxalma forması vasitəsilə bu məhdudiyyəti dəf edə bilmişdir. Bu prosesdə yalnız iki xromosom dəsti normal cinsi çoxalmada iştirak edir, həm yumurta, həm də polen vasitəsilə ötürülür. Qalan üç dəst, sözdə univalentlər, yalnız yumurta vasitəsilə ötürülür və dəyişdirilmədən effektiv şəkildə klonlanır. Beləliklə, itburnu cinsi və aseksual çoxalmanı bir orqanizmdə birləşdirir.

Son vaxtlara qədər belə xromosomların ayrılması mexanizmləri qeyri-müəyyən olaraq qalırdı. Alimlər yeni bir araşdırmada beş xromosomlu qızılgül itburnu növünün genomunun yüksək dəqiqliklə ardıcıllığını həyata keçirdilər və aşkar etdilər ki, hüceyrə bölünməsi zamanı onların üstünlüklü qorunmasını təmin edən univalent xromosomlardakı böyük sentromerlərdir. Bu sentromerlər qızılgül spesifik DNT-nin çoxsaylı təkrarlarını ehtiva edir və mil saplarının bağlanmasında əsas element olan CENH3 zülalına intensiv şəkildə bağlanır.

Müəlliflərin fikrincə, sentromerlərin ölçüləri və aktivliyindəki fərqlər bitkiyə hansı xromosomların öz nəslinə keçəcəyini sözün əsl mənasında “seçməyə” imkan verir. Bir genomda cinsi və klonal çoxalmanın bu birləşməsi bitki biologiyasında unikal bir hadisədir.

Tədqiqatın nəticələrinin fundamental əhəmiyyətindən əlavə, praktiki əhəmiyyəti də ola bilər. Bir çox kənd təsərrüfatı bitkilərində ikidən çox xromosom dəsti var ki, bu da onları çoxalma səhvlərinə qarşı həssas edir. İtburnularda müəyyən edilmiş mexanizmləri başa düşmək bu cür bitkilərin məhsuldarlığını sabitləşdirməyə və daha davamlı növlər yetişdirmək üçün onların genetik xüsusiyyətlərindən istifadə etməyə kömək edə bilər.