Erkən İslam dövrü
Mənsur əl-Həllac (858–922) – məşhur sufi və filosof. “Ənəl-Həqq” (Mən Haqqam) sözünə görə “küfr” damğası ilə Bağdadda işgəncə edilərək dar ağacından asıldı, bədəni yandırıldı.
İbn Ravanəndi (IX əsr) – İslam fəlsəfəsinə qarşı çıxış edən azad düşüncəli alim idi. Mürtəd elan edildi, əsərləri gizlədildi.
📚 Orta əsrlər
İbn Sina (Avicenna, 980–1037) – Tibb və fəlsəfənin dahi nümayəndəsi. Əsərləri çox yerdə “küfr” sayılıb yandırılmış, özü isə dəfələrlə təqib olunub.
Əbu Reyhan Biruni (973–1050) – böyük alim, lakin onun da qeyri-islami elmi baxışları daim hücuma məruz qalıb.
İbn Rüşd (Averroes, 1126–1198) – Əndəlüslü filosof. Aristotel fəlsəfəsini yaydığı üçün əsərləri yandırıldı, özü sürgün edildi.
Nəsimi (1369–1417) – Azərbaycan şairi və hürufi düşüncəsinin banisi. Hərratdakı məscid meydanında diri-diri dərisi soyuldu, çünki fikirləri “bidət” və “küfr” sayıldı.
🕌 Osmanlı və Səfəvilər dövrü
Molla Lütfi (1495) – Osmanlı alimi idi. Riyaziyyat və fəlsəfə ilə məşğul olurdu, lakin “kafirlikdə” ittiham edilərək edam edildi.
Taqiəddin (XVI əsr) – İstanbulda rəsədxana qurmuşdu. Ulduzları öyrənməsi “dinə zidd” sayıldı və rəsədxana top atəşi ilə dağıdıldı.
Molla Sadra (1571–1640) – İran filosofu. Fikir və fəlsəfəsinə görə ruhanilər tərəfindən təqib olundu, illərlə sürgündə yaşadı.
Yeni dövr və müasirlik
Əhməd Cəvdət Paşa (Osmanlı) – islahatçı idi, dinçi mühitdə çox hücuma məruz qaldı.
Səttarxan və Bağırxan (XX əsrin əvvəli) – İran Konstitusiya hərəkatının liderləri. Şiə ruhaniləri tərəfindən “dinsiz” adlandırılıb xalqdan uzaqlaşdırılmağa çalışıldı.
Müasir dövrdə: Bir çox yazıçılar, jurnalistlər və elm adamları müsəlman ölkələrində “küfr”, “dinsizlik” və ya “Allahı təhqir” adı ilə qətlə yetirilir və ya sürgün olunur (məsələn, Salman Rüşdi, Raşid Xəlifə, Naguib Mahfuz, Fərxənd Malikzadə və s.).
Ümumi nəticə:
Müsəlman hakimiyyətləri tarix boyu çox vaxt elmin inkişafına imkan versələr də, dini dogmalara toxunan azad düşüncəli alimlər, filosoflar və şairlər ya qətlə yetirilib, ya da sürgün olunub.
Sorğulamaq
TEREF