Rusiya imperiyasının cənub sərhədlərinin möhkəmləndirilməsi, buraya imperiyaya sadiq xristian millətlərin köçürülməsi siyasəti nəticəsində Azərbaycan torpaqlarına köçürülən ermənilər illər boyunca “Böyük Ermənistan” xülyasını reallaşdırmağa çalışıblar. Öz havadarlarının köməyi ilə müxtəlif mərhələlərində soydaşlarımıza qarşı etnik təmizləmə, deportasiya və soyqırımları həyata keçiriblər.
Azərbaycan xalqının başına gətirilən ən dəhşətli faciələrdən biri 1918-ci ilin mart-aprel aylarında daşnak-bolşevik silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla törədilmiş kütləvi qırğınlar olmuşdur. 1918-ci ilin 30 mart - 3 aprel tarixlərində Bakı şəhərində, eləcə də Qarabağ, Naxçıvan, Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Salyan, Zəngəzur və digər ərazilərdə Bakı Soveti qoşunları və daşnak erməni silahlı dəstələri 30 mindən çox azərbaycanlını qətlə yetirmiş, 10 minlərlə insanı öz torpaqlarından qovmuşlar. Həmin günlərdə Azərbaycanlılar məhz etnik və dini mənsubiyyətinə görə qətlə yetirilib, insanlar işgəncələrə məruz qalmışdılar. Yaşayış məntəqələri dağıdılmış, mədəniyyət abidələri, məscid və qəbiristanlıqlar yerlə-yeksan edilmişdir.
Bu hadısələr öz amansızlığına və miqyasına görə təkcə Azərbaycan tarixində deyil, bəşər tarixində də ən qanlı faciələrdən biridir. Tarixi araşdırmalar göstərib ki, mart soyqırımında “Daşnaksutyun” partiyasının rəhbərliyi və birbaşa iştirakı ilə həyata keçirilib. Sovetlər dönəminədə 70 il xalqdan gizlədilən bu qanlı hadisə nəhayət ki, ulu öndər Heydər Əliyevin səyləri ilə Azərbaycanlıların soyqırımı kimi tanındı. Məhz Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi 31 Mart soyqırımı faciəsinin araşdırılması və həqiqətlərin dünyaya yayılması işlərinə başlanıldı. 1998-ci il martın 26-da Ulu Öndər Heydər Əliyev “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” Fərman imzaladı. Həmin Fərmanla martın 31-i “Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü” elan edildi. Ötən illər ərzində aparılmış araşdırmalar sayəsində bir çox yeni faktlar və sənədlər toplanıb, Quba şəhərində kütləvi məzarlıq aşkarlanıb. Üzə çıxmış tarixi faktlar 1918-ci ilin mart-aprel aylarında və sonrakı dövrlərdə erməni millətçilərinin həyata keçirdikləri qanlı aksiyaların coğrafiyasının daha geniş və faciə qurbanlarının sayının qat-qat çox olduğunu sübuta yetirir.
Azərbaycan xalqının gələcək nəsillərinin milli yaddaşının qorunması və soyqırımı qurbanlarının xatirəsinin əbədiləşdirilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 30 dekabr 2009-cu il tarixli Sərəncamı ilə Quba şəhərində “Soyqırımı memorial kompleksi“ninyaradılmasına qərar vermişdir. Memorial kompleks 2013-cü il sentyabrın 18-də ölkə başçısının iştirakı ilə açılmışdır.
Erməni-bolşevik silahlı dəstələrinin 104 il əvvəl azərbaycanlılara qarşı törətdikləri bəşəri cinayətlər barədə həqiqətlərin ölkə və dünya ictimaiyyətinə daha dolğun çatdırılması məqsədilə Prezident İlham Əliyev 2018-ci il yanvarın 18-də “1918-ci il azərbaycanlıların soyqırımının 100 illiyi haqqında” Sərəncam imzalamışdır.
Bu istiqamətdə görülən işlər, aparılan tədqiqatlar, yazılan kitablar və s. işlər soyqırım hadisəsinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması və dünyanın “məzlum xalq” kimi tanıdıqları erməni millətçilərinin iç üzünün açılmasına köməklik göstərəcəkdir.

Ağarəhim Baxışov – Dövlət İdarəçilik Akademiyası