İndi “Gürcü Arzusu” demokratiyanı şəxsi rejimdən, Avropanı isə Rusiyadan üstün tutan partiyaları və vətəndaş birliklərini məhv etməyə başlaya bilər

2012-ci ildən Gürcüstanda hakimiyyətdə olan “Gürcü Arzusu-Demokratik Gürcüstan” Partiyası oktyabrın 26-da keçirilən parlament seçkilərində demək olar ki, 1,12 milyon (53,9%) səs toplayıb. Dörd müxalifət partiyası isə birlikdə təxminən 786 min (37,8%) səs toplayıb. Qalan 8,3% (173 min) səs 5%-lik baryeri keçməyən partiyaların payına düşüb. Seçkilər ilk dəfə proporsional sistemlə keçirilib. Parlamentdə “Gürcü Arzu”su 150 yerdən 89-unu qazanıb.

“Gürcü Arzusu”nun təsisçisi və fəxri sədri Rusiyada var-dövlət qazanmış milyarder Bidzina İvanişvilidir. “Bloomberg” onun sərvətini 7,5 milyard dollar, “Forbes” isə 4,9 milyard dollar olaraq qiymətləndirir ki, bu da ölkənin sürətlə artan ÜDM-nin təxminən dörddə birini təşkil edir.

Son illərdə 68 yaşlı İvanişvili Kremlin təbliğatının çoxdan qəbul etdiyi dildə danışır: dünyanı “müharibə partiyası” idarə edir; Brüssel və Vaşinqton Gürcüstanın Rusiyaya qarşı “ikinci cəbhə” açacağını xəyal edir; “Gürcü Arzu”suna qarşı çıxan şər qüvvələr 2008-ci ildə Gürcüstanla Rusiya arasında müharibəyə başlayıb və indi yeni müharibə istəyirlər. “Arzu”nun əleyhdarları (partiyalar və qeyri-kommersiya təşkilatları) xarici agentlərdir, onları mümkün qədər tez dayandırmaq lazımdır və s. Belə fikirləri İvanişvilidən başqa, Gürcüstanın Baş naziri İrakli Kobaxidze və “Gürcü Arzusu”ndan olan deputatlar da səsləndirirlər.

2012-ci ildən "Gürcü Arzusu"nun əsas siyasi rəqibi Gürcüstanın keçmiş Prezidenti Mixail Saakaşvilinin yaratdığı Vahid Milli Hərəkat Partiyasıdır (son seçkilərə "Birlik" bloku adı ilə qatılıb). Bütün bu illər ərzində Mişanın partiyası “Gürcü Arzusu” ilə ciddi rəqabət apara bilmədi: Saakaşvili və onun tərəfdaşları Gürcüstanda özləri haqqında pis xatirələr buraxdılar.

Uğurlu iqtisadi və bəzi siyasi islahatlara baxmayaraq, “Vahid Milli Hərəkat” həbsxanalarda işgəncələrə, polis zorakılığına, korrupsiyaya və bir çox sahibkarların aktivlərinin ələ keçirilməsinə, əks və ölçülü hərəkətlər əvəzinə ekssentrik addımlara və populist şoulara görə məsuliyyət daşıyır.

İndiki seçkilərdə “Birlik” ilk dəfə ikinci deyil, üçüncü yerdə (10,2%) qərarlaşıb. Əvvəllər “Birlik”də olmuş siyasətçilərin yaratdığı bir neçə partiyanın birləşdiyi “Dəyişiklik Koalisiyası” bir qədər irəlidə oldu (11%).

Bu yaxınlarda daha iki müxalifət bloku yaradıldı və onlar Gürcüstan siyasətində çatışmayan “üçüncü qüvvəni” təmsil edirlər. Onlar ümumilikdə 16,6% səs toplayıblar. Beləliklə, “Birlik” nəhayət ki, əsas müxalifət qüvvəsi olmaqdan çıxdı və bu, 2012-ci ildən bəri partiya mənzərəsində ən ciddi dəyişiklikdir.

Bu bloklardan birində mühüm rolu Gürcüstanın ən böyük bankı TBC-nin həmtəsisçisi və dərin dəniz Anaklia limanının tikintisinə investisiya cəlb etməli olan ABŞ-Gürcüstan konsorsiumunun rəhbəri Mamuka Xazaradze oynayır. Bu layihəyə start verildikdən sonra hökumət geosiyasi prioritetlərin dəyişməsi səbəbindən ona qarşı çıxmağa başladı. Və tikinti 2024-cü ilin iyun ayında Çin dövlət şirkətinə verildi.

İkinci bloka 2016-2021-ci illərdə iqtisadiyyat naziri, daxili işlər naziri və Baş nazir olmuş Georgi Qaxaria rəhbərlik edir. Qaxaria 2019-cu ildə “Gürcü Arzusu”nun siyasətinə və Gürcüstanda Rusiyanın təsirinin artmasına qarşı etirazların yatırılmasında iştirak edib. Odur ki, bəzi müxalif siyasətçilər Qaxarianın həqiqətən “Gürcü Arzusu”na ardıcıl müqavimət göstərməyə hazır olub-olmamasına şübhə edirlər.

Dörd müxalifət qüvvəsi seçkinin nəticələrini tanımayıb. Gürcüstan Prezidenti Salome Zurabişvili tam saxtalaşdırmanın, müasir texnologiyalardan istifadə etməklə səslərin ələ keçirildiyini bildirib və əlavə edib: “Biz Rusiyanın xüsusi əməliyyatının yeni formasının, hibrid müharibəsinin şahidi və qurbanıyıq”.

“Gürcü Arzusu” əvvəllər də Rusiyanın strategiya və taktikasını kopyalayıb: icra hakimiyyəti məhkəmələrini tamamilə özünə tabe edib, müstəqil medianı təqib edir, cəmiyyəti “ənənəvi gürcü dəyərlərini qəbul etməyən liberallara” qarşı qızışdırır, bununla razılaşmayanların hamısını “xarici agentlər” elan edir.

Zurabişvili Qərbi seçkilərin nəticələrini tanımamağa çağırır. 2018-ci ilin sonunda Zurabişvili “Gürcü Arzusu”nun namizədi kimi Prezident oldu, lakin tədricən partiyadan uzaqlaşdı və 2022-ci ilin fevralından İvanişvilinin siyasətinə zidd olaraq Gürcüstanın Avropa seçimini müdafiə etdi.

Bütün müxalifət blokları seçki saxtakarlığını qanuniləşdirməmək üçün parlamentdəki yerlərindən imtina edəcəklərini açıqladılar. Gürcüstan müxalifətinin amerikalı və avropalı tərəfdaşları bu addımı dəstəkləməyiblər. ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken siyasi liderlərə “seçki prosesindəki çatışmazlıqları aradan qaldırmaq üçün birgə işləməyi” tövsiyə edib. Avropa İttifaqının Xarici Əlaqələr üzrə Ali Nümayəndəsi Cozef Borrell isə məsləhət görüb ki, “bütün siyasi qüvvələr arasında konstruktiv və əhatəli dialoq qurulsun”.

Lakin iqtidar və müxalifət dialoqa tam hazır deyil. “Gürcü Arzusu” hələ yayda xəbərdarlıq etmişdi ki, seçkilərdən sonra rəqibləri, onların “peykləri və davamçıları” konstitusiyaya zidd qüvvə elan ediləcək. Onların siyasətdə iştirakı qadağan olunacaq, liderlər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunacaqlar. Bu təhdidlər 2008-ci ildə “Rusiyaya qarşı cinayətkar müharibənin başlaması” üçün “Birlik” blokuna qarşı edilmişdi.

Qadağa müxalifət bloklarının ən az radikalı olan Qaxarianın partiyasını da gözləyir. İvanişvili onu “körpə” adlandırıb və 2021-ci ildə müharibəyə hazırlaşmaqda ittiham edib: “Onlar ağır cəzaya layiqdirlər və inanın, bunu alacaqlar”. Bidzina müxalifətin “kənardan böyük bir qüvvə tərəfindən dəstəkləndiyini” iddia edir.

Müxalifət də öz növbəsində “Gürcü Arzusu” ilə hər hansı danışıqlara getmək niyyətində deyil. Bu kateqorik münasibət bir çox cəhətdən “Gürcü Arzusu”nun siyasi üslubundan irəli gəlir: ya ona tabe olursan, ya da düşmənsən. Bununla belə, “Birlik” liderləri də heç vaxt güzəştə getmədilər.

Hakimiyyət və müxalifət bir-birini qan düşməni, satqın kimi görürlər və onların eyni parlamentdə oturması mümkün görünmür. Bu barədə gürcü politoloq David Zurabişvili deyir. 2020-ci il parlament seçkilərindən sonra müxalifət də saxtakarlıqdan danışdı və parlamentdə iştirakdan imtina etdi. Parlamentin ilk iclasında yalnız “Gürcü Arzusu”ndan olan deputatlar iştirak edirdi.

Daha sonra Aİ və ABŞ “Gürcü Arzusu” ilə müxalifət arasında danışıqlar təşkil etdi. Mübahisələr altı aydan çox davam etdi, müxalifət parlamentə daxil oldu. Lakin Zurabişvili vurğulayır ki, müxalifətin “Gürcü Arzusu”nun repressiv qanunlar qəbul etməsinə mane olmaq imkanı yox idi. Ola bilsin ki, o zaman müharibə edən siyasi düşərgələr “Soyuq Vətəndaş müharibəsi”nin sona çatmasına imkan verəcək kompromis üçün son fürsəti əldən verdilər.

Çətin ki, müxalifət indiki parlamentdə çox şey əldə edə bilsin. Onun iştirakı yalnız dörddə üç səs tələb edən qərarların qəbuluna mane olacaq.

Gürcüstan parlamentli idarəetmə formasına malikdir, lakin parlament demokratiyasının burada formalaşmağa vaxtı olmayıb. Bütün postsovet illərində bir dənə də olsun koalisiya hökuməti olmayıb. Seçkilər yalnız “kimin qalib gəldiyini” müəyyən etmək üçün keçirilib; qalib isə cəmiyyətdəki parçalanmadan elə istifadə edib ki, vətəndaşları “biz” və “yad” deyə bölüb, çoxluğun başında dayanıb.

Kiçik tərəfdaş üçün qalib koalisiyaya qoşulmaq siyasi fayda vermir. “Birlik” də, “Gürcü Arzusu” da lazım olanda kiçik partiyalarla koalisiyaya girir, onları özünə tabe edirdi. Amma bütün qazancları özlərinə götürürdülər. Sonra qalib qüvvə hökumət strukturları ilə birləşdi. Ona görə də Gürcüstan Parlamentində mənalı mübahisələrdən və razılaşmalardan daha çox davalar baş verir.

Əgər müxalifət qüvvələri indiki seçkilərdə qalib gəlsəydilər, parlamentdə çoxluğu qazanmaq üçün bir-biri ilə çətin danışıqlar aparmalı olacaqlardı və bu, parlament demokratiyası bacarıqlarının inkişafına kömək edə bilərdi. Lakin İvanişvilinin partiyası qalib elan edildi.

Müxalifətin güvəndiyi sorğular dörd bloka 52-55%, “Gürcü Arzu”suna isə 33-35% səs verildiyini bildirir. “Edison Research” “exit-poll” “Gürcü Arzusu”na 41%, müxalifətə isə 52% səs verildiyini açıqlayıb. Əvvəlki dörd seçkidə “Edison Research”in “exit-poll” nəticələri rəsmi nəticələrlə demək olar ki, eyni idi. Ona görə də müxalifət qələbəni əvvəlcədən qeyd etməyə başladı. Bir neçə saat sonra Mərkəzi Seçki Komissiyasının elan etdiyi seçkinin ilkin nəticələri müxaliflər üçün “soyuq duş” oldu.

Müşahidəçilərin hesabatları çoxsaylı pozuntuları göstərir, lakin onların nəticəyə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə biləcəyini söyləmirlər. Statistik təhlillər göstərir ki, 3111 seçki məntəqəsindən təxminən 400-də (13%) səslərin toplanması ehtimalı yüksək olub. Böyük şəhərlərdə normal paylanmadan kənara çıxan ərazilər az idi, qalan ərazilərdə isə çox idi. Çox güman ki, saxtakarlıq orada cəmləşib.

Müşahidəçilər digər insanların şəxsiyyət vəsiqələri ilə təkrar-təkrar səsvermədə iştirak edən nümunələrin olduğunu bildirdilər və digər insanların şəxsiyyət vəsiqələri ilə səs verənlər hansı masaya getməli olduqlarını söyləyirlər. Müşahidəçilər 300 min nəfərin (8,6%) səs verməli olduğu 189 seçki məntəqəsində (6%) pozuntular qeydə alıblar.

Nəzarətçi təşkilat ISFED də seçicilərin sıxışdırılması, hədələnməsi və rüşvətə cəlb edilməsi ilə bağlı çoxsaylı halları sənədləşdirib. Digər müşahidəçilərin də sübutları var, lakin pozuntuların yekun nəticəyə təsirini qiymətləndirmək hələlik mümkün deyil.

Digər problem seçki siyahısındakı səhvlər, xüsusən də orada ölmüş insanlar adlarının seçici kimi qeyd olunmasıdır. Amma bu məlumat hələ seçkilərin qeyri-legitim elan olunması üçün kifayət deyil. Ona görə də müxalifətin seçkilərin nəticələrini ləğv etmək çağırışı Qərbdə anlayışla qarşılanmır.

“Gürcü Arzusu”na qalib gəlməyə imkan verən təkcə saxtakarlıqlar deyildi. Maliyyə imkanlarından məhrum olan müxalifət kiçik şəhərlərdə və kəndlərdə praktiki olaraq yoxdur. Paytaxt Tiflisdə və böyük şəhərlərdə (Kutaisi, Rustavi, Batumi, Poti, Zuqdidi) “Gürcü Arzusu”nu müxalifət məğlub etdi və ya minimal fərqlə məğlub oldu. Lakin kiçik şəhərlərdə, kənd bələdiyyələrində və xüsusən də ermənilərin və azərbaycanlıların kampakt yaşadığı ərazilərdə məğlubiyyət yaşadılar.

Politoloq Gia Nodia gileylənir ki, kampaniya zamanı müxalifət qalib kimi qəbul olunmayıb, o, güc nümayişi etdirməyib. Bölgələrin kasıb əhalisi Avropaya inteqrasiyanın nə üçün lazım olduğunu bilmir və “Gürcü Arzusu”nun Gürcüstana gətirdiyi sülhü yüksək qiymətləndirir. Tiflisdə, xüsusən də dövlət qulluqçuları və aşağı ixtisaslı işçilər arasında belə insanlar çoxdur.

Müxalifət həm uğur şanslarını, həm də öz hakimiyyətini saxlamaq və gücləndirmək üçün “Gürcü Arzusu”nun görməyə hazır olduğu tədbirləri qeyri-adekvat qiymətləndirdi. Müxalifət liderlərinin sevinci tam fiaskodan xəbər tutmazdan bir saat əvvəl belə oldu.

Söhbət təkcə gürcü seçicilərini “Ukraynadakı kimi” müharibə təhlükəsi ilə qorxutmağa kömək edən rus təbliğatçılarından getmir. Müxalifət tərəfdarları arasında Gürcüstanın Avropa seçimi başa düşülən narahatlıqlar doğurur: bu, Ukraynanın Avropa seçiminə görə Putinin eyni reaksiyasına səbəb olacaqmı?

Müxalifət İvanişvilinin təbliğatının Gürcüstanın Aİ və NATO-ya qoşulması ideyasının populyarlığına xələl gətirdiyini lazımınca qiymətləndirmədi. Bir il əvvəl “Qafqaz Barometri”nin məlumatına görə, ölkənin Aİ-yə qoşulması ideyasını respondentlərin 71%-i, NATO-nu isə 57%-i dəstəkləyib (əvvəlki illərdə müvafiq olaraq təxminən 80% və 70%). Bununla belə, 2023-cü ildə həmin ildə Gürcüstan vətəndaşlarının təxminən üçdə biri Rusiyanın Ukrayna ilə müharibəsinin Qərb tərəfindən təhrik edilməsi ilə bağlı bəyanatlarla razılaşdı; Gürcüstanı müharibəyə sürükləmək istədiyini və gürcü müxalifətinin məhz bunu istədiyi təbliğatını yaydılar. Müxalifət isə bu fikirlərin yalan olduğunu insanlara başa sala bilmədi.

Gia Nodia deyir ki, müharibə qorxusu Avropanın cəlbediciliyini üstələyib. Gürcüstan isə Avropa vektoru əvəzinə Avrasiya olacaq: aydın xarici siyasət kursundan imtina, anti-Qərb ritorikası və konkret məsələlərdə Qərblə razılaşmalar. Belə bir xarici siyasət İvanişviliyə daha aqressiv daxili siyasət yürütməyə, azadlıqları boğmağa, müxalifətə, qeyri-kommersiya təşkilatlarına, universitetlərə və mediaya hücum etməyə imkan verəcək.

Ola bilsin ki, müxalifətin səhvi “Sülh və ya müharibə” şüarına “Avropa və ya Rusiya” şüarı ilə qarşı çıxmaq cəhdi olub. Orta gürcü seçicisi üçün həm Avropa, həm də Rusiya çox uzaqdadır və müxalifət partiyaları sosial-iqtisadi, xüsusən də yerli problemlər haqqında az danışırdılar. Müxalifət Gürcüstanın inkişafı ilə bağlı alternativ baxış formalaşdırmadı və geosiyasi şüarlar sahəsində “Gürcü Arzusu”ndan üstün olmaq cəhdi uğursuzluğa düçar oldu. Seçicilər isə çoxdan iddialı şüarların xəstəsidirlər.

Strateji Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru Dmitri Moniava qeyd edir ki, 2022-2023-cü illərdə Gürcüstan müxalifəti zəif idi və köhnə liderlər kadr və ideoloji yenilənmədən yayındılar. Gəncləri partiya strukturlarına zəif daxil etdilər. Müxalifət qüvvələrinin birləşməsi, yeni partiyaların yaradılması çox çətin oldu. Eyni Avropaya inteqrasuya ideyalarından danışan müxalifət partiyaları bir-biri ilə rəqabət aparırlar. Müxalifətlə iqtidarın bir-birinə nifrət etməsi bəzi seçicilərin qütbləşməsini artırdı və digərləri arasında siyasətə marağın azalmasına səbəb oldu. Hətta Tiflisdə “Gürcü Arzusu” ikinci yeri tutan müxalifət partiyasından təxminən 40% - 2,5 dəfə çox səs toplayıb.

Gürcüstan müxalifəti həm seçkilərin nəticələrindən narazı olan elektorata, həm də Qərbə müraciət edərək onları tanımamağa çağırır. Amma müxalifət seçiciləri indi qəzəbli deyil, məyusdurlar. David Zurabişvili belə deyir: “Və məyus insanlar inqilab etmirlər: inqilab təşkil etmək üçün çox qəzəbli olmaq lazımdır”.

Gürcüstanı özünün şəxsi mülkü kimi qəbul edən İvanişvili qərara gəldi ki, demokratikləşmə yolu ilə Vaşinqton və Brüssel hakimiyyəti onun əlindən almaq istəyir və bundan qaçmaq üçün yeganə şans Moskvanın himayəsinə keçməkdir. Hazırda Gürcüstanın Çin-Rusiya təsir orbitinə qayıtması, doğrudan da, Avropa İttifaqı və ABŞ-ın Gürcüstan hakimiyyətinin siyasətinə təsir imkanlarını azaldır.

Gürcüstanın Demokratiya Təşəbbüsünün rəhbəri Eduard Marikaşvili izah edir ki, son vaxtlara qədər İvanişvili hələ də demokratik fasadı qoruyub saxlayırdı, lakin onun arxasında institutların avtoritar liderin iradəsinə tabe olduğu və insan haqlarının sistematik şəkildə boğulduğu avtokratik struktur gizlənib. Putin rejimi 2000-ci illərdə məhz bunu etdi, mahiyyətini zahirən demokratik qurumlara bənzəyən qurumlar pərdəsi altında gizlətdi.

İndi İvanişvilinin vəzifəsi "xarici agentləri" - "Gürcüstan hökumətinin kənardan təyin oluna biləcəyi" siyasi qüvvələri və qeyri-hökumət təşkilatlarını tamamilə məhv etməkdir. Yəni Gürcüstanın avtokratiyaya çevrilməsi ilə razılaşmayan hər kəsi təsir imkanlarından məhrum etmək. Opponentlərin satqın kimi qəbul edilməsi Gürcüstan müxalifəti arasında adi hala çevrilib.

İvanişvilinin məqsədi şəxsi rejimi, özü üçün ömürlük hakimiyyəti və varisləri üçün təminatları gücləndirməkdir. Putin bu məqsədə çatmaqda xeyli irəliləyib, lakin onun ardınca gələn İvanişvili artıq bütün dövləti məcbur edib. Gürcüstanın mədəniyyət müəssisələri artıq onların şəxsi maraqlarına xidmət edir.

İndi yeganə sual İvanişvilinin şəxsi rejiminin nə dərəcədə qaniçən və ya “mülayim” olacağı, Rusiya və Belarusa, yoxsa Macarıstan və Türkiyəyə daha yaxın olacağıdır. İkinci ssenari yerli səviyyədə müxalifət gücünün və müstəqil institutların, qeyri-hökumət təşkilatlarının və medianın ən azı qismən qorunub saxlanmasına imkan verir. Türkiyədə müxalifət ən böyük şəhərlərə, Macarıstanda isə Budapeştə nəzarət edir. Görünür, bu, gürcü müxalifəti üçün yaxın illər üçün maksimum proqramdır.

Müəllif: Boris Qrozovski – Rusiyalı analitik, “EventsAndTexts” “Telegram” kanalının müəllifi.

Mənbə: “The Moscow Times”

Tərcümə AYNA-ya məxsusdur.