Ötən çərşənbə axşamı Prezident İlham Əliyev "Şimal-Cənub" Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi ilə tranzit yükdaşımaların inkişafı üzrə Azərbaycan və Rusiya Federasiyası Hökumətləri arasında əməkdaşlıq haqqında Sazişi təsdiqləyib.
Qismən üç xətt - qərb, transxəzər və şərq üzrə fəaliyyət göstərən "Şimal-Cənub" Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi (BND) bir sıra səbəblərdən tam gücü ilə çıxış edə bilmir. Xüsusən də Azərbaycan ərazisindən keçən qərb qolunda İran ərazisindəki Rəşt-Astara hissəsinin olmaması səbəbindən fasiləsiz dəmir yolunun olmaması kimi problem var.
Eyni zamanda, layihənin tərəfləri arasında bu hissənin tikintisi ilə bağlı razılaşma var və Rusiya hətta maliyyələşdirmənin əhəmiyyətli hissəsini - planlaşdırılan 1,6 milyard avrodan 1,3 milyard avronu öz üzərinə götürüb.
"Şimal-Cənub" BND-nin inkişafı məsələsi hazırda iştirakçı ölkələrin gündəmində və ikitərəfli danışıqlarda əksini tapır - Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyevin İrana səfəri zamanı region ölkələri üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən bu dəhliz ölkə rəsmiləri ilə də müzakirə olunub.
Bundan əlavə, ötən çərşənbə axşamı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ötən il dekabrın 21-də imzalanmış "Azərbaycan Respublikası Hökuməti və Rusiya Federasiyası Hökuməti arasında "Şimal-Cənub" beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi ilə tranzit yükdaşımalarının inkişafı üzrə əməkdaşlıq haqqında Saziş"i təsdiqləyib.
"Şimal-Cənub" istiqamətində pozitiv irəliləyişlər
"Hələlik onu deyə bilərik ki, siyasi müstəvidə tərəfləri nəqliyyat nazirlərinin Rəşt-Astarın tikintisi üzrə sazişin imzalanması planlaşdırılan üçtərəfli görüşü üçün siyasi məhdudiyyətlərin aradan qaldırılmasına hazırlamalı olan nəzərəçarpacaq ilkin iş var. Bu görüşdə "Rəşt-Astara"nın tikintisi ilə bağlı sazişin imzalanması planlaşdırılır", - Karavayev "Sputnik Azərbaycan"a bildirib.
Экономист Александр Караваев - Sputnik Azərbaycan, 1920, 13.02.2025
Xəzər Strateji Araşdırmalar İnstitutunun (XSAİ) eksperti Aleksandr Karavayev
© Sputnik / Владимир Трефилов / Mediabanka keçid
Eyni zamanda ekspert qeyd edib ki, bu hissənin tikintisi məsələsində problem təkcə texniki deyil, bir-biri ilə əlaqəli problemlər kompleksi var.
Belə ki, onların arasında İrana qarşı planlaşdırılan tədbirlərlə bağlı Tramp administrasiyasının bu layihəyə necə reaksiya verəcəyi, üçüncü ölkələrin Rusiya ilə fəaliyyətinə külli miqdarda sanksiyalar və digər məhdudiyyətlər tətbiq olunmasının tamamilə qeyri-müəyyən olması ilə bağlı siyasi çətinliklər də var" - Karavayev əlavə edib.
"Ona görə də, məsələn, Azərbaycan üçün, hesab edirəm ki, ABŞ-ın əvvəlki administrasiyasının sonu və Tramp administrasiyasının başlanğıcı arasındakı dövrdə dəqiq necə hərəkət etməyi tam başa düşmək çətin idi", - ekspert bildirib.
O qeyd edib ki, eyni zamanda, hər üç ölkənin "Rəşt-Astara" hissəsinin tikintisinə başlamaq və "Şimal-Cənub" kəmərini inkişaf etdirmək üçün siyasi iradəsi var.
"Ancaq bir sıra məhdudiyyətlər də var idi. Amma mənim başa düşdüyüm kimi, onlardan sonuncusu Azərbaycan Respublikası Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyevin fevralın əvvəlində İslam Respublikasına səfərindən sonra götürülüb. Bu, Tehrana böyük bir səfər idi. Səfər çərçivəsində H. Hacıyev ölkənin siyasi rəhbərliyi ilə, o cümlədən İran prezidenti ilə görüşüb. Yəqin ki, bu, Rəşt-Astaranın tikintisi ilə bağlı müqavilənin yekun imzalanması ilə bağlı problemin yerindən tərpəndiyinə açıq siqnal idi. Rusiya ilə Azərbaycan arasında qarşılıqlı əlaqə xəttində hər şey, ümumiyyətlə, mümkün qədər uğurlu oldu", -Karavayev bildirib.
Ekspertin fikrincə, vurulmuş AZAL təyyarəsi ilə bağlı insident və "Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin soyumasına səbəb olan müxtəlif səviyyələrdə qəribə reaksiyalar zənciri" olmasaydı, bu məsələdə hər şey yaxşı nəticələnəcəkdi. O qeyd edib ki, buna baxmayaraq, fikir ayrılıqlarını aradan qaldırmaq üçün hələ də siyasi iradə var.
"Bu baxımdan, sözün əsl mənasında, bu günlərdə Rusiya Federasiyasının Həştərxan vilayətinin qubernatoru İqor Babuşkin ilə Azərbaycanın Rusiyadakı səfiri Rəhman Mustafayev arasında görüş nəzərə çarpan siqnal oldu", - Karavayev qeyd edib.

"Şimal-Cənub"un texniki problemləri
Ekspert xatırladıb ki, bu ay məlum olub ki, Azərbaycan, İran və Rusiya yaxın həftələrdə – fevralın sonu və ya martın əvvəlində Rəşt-Astaranın tikintisinə dair saziş imzalamağı planlaşdırıblar.
"Ümumiyyətlə, daim mürəkkəbləşən siyasi məsələlər, o cümlədən insidentlər və ABŞ administrasiyasının gözlənilməz reaksiyası ilə yanaşı, dəmir yolu hissəsinin tikintisini ləngidən sırf texniki məsələlər də var", – həmsöhbət "Sputnik Azərbaycan"a deyib.
Ekspert hesab edir ki, heç bir siyasi problem olmasa belə, çoxlu sayda sırf texniki, təşkilati və kommersiya problemləri olacaq:
"Məsələn, İran tərəfi Rəşt-Astara marşrutu üzrə torpaqların alınması planını təqdim etməyənə qədər, imzalama baş tutmaya bilər. Yaxud hansısa yolla bu məsələni ayrıca protokol halında tərtib edəcəklər, çünki mən dəqiq bilirəm ki, problem "Rəşt-Astara" xəttinin keçməli olduğu marşrut boyu torpaqların alınmaması idi".
O qeyd edib ki, Rusiya tərəfi alqı-satqı qrafikini tələb edir. Müvafiq olaraq, İran bu prosesi davam etdirmək üçün vəsait ayırmalıdır, çünki bu, layihənin inkişafına mane olan mühüm məsələlərdən biridir.
"Yekun olaraq, bunu deyim: sənədin imzalanmasının birbaşa elan edilməsi ilə görüşün tarixi açıqlanmayana qədər bu müqavilənin imzalanması barədə demək olar ki, son günə qədər danışa bilmərik. Ona görə də sonadək məsələlər qalır, o cümlədən yolun tikintisi zamanı bəzi alternativ sahələrin istifadəsinin mümkünlüyü ilə bağlı məsələ də bura daxildir", - ekspert qeyd edib.

Karavayev əlavə edib ki, məsələn, "VTB Bank"ın son hesabatında Azərbaycan və İran yollarının İmişli Azərbaycan rayonu vasitəsilə birləşdirilməsi təklif olunub. Karavayev hesab edir ki, İran ərazisinə daxil olmaq və bu dəmir yolu xəttinin Rəşt-Astara ətrafında çəkilməsi də aktuallığını itirmir.