2025-ci il fevralın 26-da ABŞ Konqresində elə bir dinləmə keçirildi ki, normal bir ölkədə bu hadisə böyük dövlət qalmaqalına səbəb olardı. Amma söhbət Bayden administrasiyasından gedirsə, artıq belə hallara təəccüblə baxılmır. Çünki oxşar situasiyalar çoxdan “adi hal”a çevrilib.

Həmin gün Konqresin Xarici Yardım və Federal Proqramlar Komitəsində ifadə verən Yaxın Şərq Forumunun direktoru Qreq Roman sərt və sarsıdıcı çıxış etdi. O, ABŞ-nin xarici yardım siyasətində korrupsiya və məsuliyyətsizlik olduğunu vurğulayaraq, ayrılan vəsaitlərin əslində kimlərin əlinə keçdiyini açıq şəkildə ortaya qoydu.

“Toyuq hininə tülkü salıblar”

Roman çıxışına məhz bu ifadə ilə başladı:“Mən bu gün burada ona görə çıxış edirəm ki, bizim xarici yardım sistemimiz toyuq hininə salınmış tülkü kimidir”.

Onun sözlərinə görə, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAID) 2023-cü il oktyabrın 7-də HƏMAS-ın İsrailə qarşı amansız hücumundan sonra belə, bu təşkilatla və onunla əlaqəli qurumlarla əməkdaşlıağ davam edib.

Roman iddia edib ki, 2 milyard dollardan çox Amerika vəsaiti birbaşa və ya dolayı yollarla HƏMAS və “Hizbullah”la əlaqəli qurumlara yönəldilib.

Pullar hara gedib?

Romanın təqdim etdiyi siyahıya əsasən yardımı alan qurumlardan bəziləri bunlardır:

• “Bayader” təşkilatı – Qəzzada “humanitar yardım” adı altında fəaliyyət göstərir. Amma rəhbərliyində HƏMAS liderlərindən biri olan İsmayıl Haniyyənin oğlu var. Haniyyə isə oktyabrın 7-də baş verən hücumların əsas təşkilatçılarından biri hesab olunur.

• “Sərhədsiz Dostlar Assosiasiyası” (UFA) – Bu təşkilatın nümayəndələri açıq şəkildə “yəhudiləri torpaqdan təmizləmək” məqsədlərini bəyan edirlər. Yəni, burada məqsədin radikal və nifrətə əsaslandığı aydındır.

• “Jamal Trust Bank” (Livan) – ABŞ bu bankı rəsmi olaraq “Hizbullah”ın maliyyə qurumu kimi tanıyıb. Amma bu qərardan əvvəl bank USAID-dən “inkişaf proqramı” adı altında milyonlarla dollar alıb.

İtmiş pullar, naməlum ünvanlar

Yaxın Şərq Forumunun hesabatına əsasən, azı 122 milyon dollar ABŞ yardımı birbaşa və ya dolayı yolla terrorla əlaqəli strukturların əlinə keçib. Daha da narahatedici hal odur ki, bu vəsaitlər o qədər mürəkkəb sxemlərlə paylanıb ki, sonda pulun hara getdiyini müəyyənləşdirmək mümkün deyil. Yəni, yardımlar sanki “bir kisəyə tökülmüş pullar” kimi idarə olunub. Kimə nə qədər çatıb, hansı məqsədlə istifadə olunub, bilinmir. Bu isə USAID-in maliyyə nəzarətində ciddi boşluqların olduğunu üzə çıxarır.

Bu araşdırma ABŞ-ın xarici yardım siyasətində nə qədər dərin sistem səhvlərinin, maraqlar toqquşmasının və qeyri-şəffaflığın olduğunu göstərir. Bu faktlar artıq yalnız ekspertləri deyil, ABŞ Konqresinin özünü də silkələməyə başlayıb.

Siyasətçilər bölünüblər: kimi buna haqq qazandırır, kim araşdırma tələb edir.Qreq Romanın açıqlamaları ABŞ Konqresində böyük səs-küy doğurub. Respublikaçılar dərhal məsələyə reaksiya verərək, xüsusi araşdırma komissiyasının yaradılmasını və USAID-in fəaliyyətinə ciddi nəzarətin qurulmasını tələb ediblər. Demokratlar isə ittihamları siyasiləşdirilmiş hesab edir. Onlar bildirirlər ki, USAID-in proqramları şəffaf və hüquqi mexanizmlərlə işləyir və bu qurumun terrorla əlaqəli qurumlara yardım ötürməsi iddiaları əsassızdır. Hazırda məsələ Konqresin gündəmindədir. Yaxın günlərdə yeni dinləmələrin keçirilməsi və USAID-in fəaliyyəti ilə bağlı daha dərin araşdırmanın başlanması gözlənilir.

“Humanitar korrupsiya”nın sxemi

Qreq Roman təkcə pulların hara getdiyini yox, həm də bu pulların necə və kimlərin vasitəsilə həmin ünvanlara çatdırıldığını izah edib. Onun təqdim etdiyi sxem ABŞ-nin "humanitar yardım" adı altında necə həm siyasi, həm də maddi təsir oyunu qurduğunu göstərir.

Romanın sözlərinə görə, sxem bu cür işləyir:

1. Proqramlar “demokratiya naminə” təqdim olunur

İdeya ya USAID, ya da Dövlət Departamentindən gəlir. Bəzən də BMT-nin adı ilə irəli sürülür. Təqdimatlar son dərəcə “humanist” və cəlbedici görünür.

2. Konqresdə səsvermə keçirilir

Yardım paketi Konqresdə səsə qoyulur. Bu mərhələdə müxtəlif lobbilər işə düşür. Çoxlu sayda senator və konqresmen müxtəlif “xeyriyyə fondları” ilə əlaqəlidir və həmin fondlar vasitəsilə layihəyə dəstək göstərilir.

3. Sifarişlər “öz adamlarına” verilir

Qanuni şəkildə ayrılmış vəsaitlər, adətən, həmin siyasətçilərin ailə üzvlərinə, dostlarına və ya şəxsi əlaqədə olduqları fondlara bağlı şirkətlərə yönəldilir. Bu şirkətlər layihələrin “icraçısı” kimi çıxış edir, guya araşdırma aparır, hesabat hazırlayır, logistika təmin edir və s.

4. Nəticə: həm pul, həm imic qazanırlar

Siyasətçilər bir tərəfdən beynəlxalq təsir imkanlarını genişləndirir, digər tərəfdən pulların istiqamətini öz nəzarətlərində saxlayırlar. Bu yardımları “mənəvi borc” kimi təqdim edərək, həm də reputasiyalarını qoruyurlar. Amma əslində, bu vəsaitlər öz şəxsi dairələrinə xidmət edən strukturların cibinə axır.

5. Əsas prinsip: pul mütləq “öz əllərindən” keçməlidir

Bu sistemdə əsas məsələ pulların hansı məqsədə yox, kimlərin vasitəsilə çatmasıdır. “Qarşı tərəf kimdir?” sualı artıq ikinci planda qalır.
Roman bu sxemi belə yekunlaşdırıb:

“Burada təkcə mənimsəmə, sui-istifadə və korrupsiya yox, ABŞ-nin milli təhlükəsizliyi üçün real təhdid var.”

Bu açıqlamalar və təqdim olunan sübutlar fonunda USAID-in fəaliyyətinə dair ictimai və siyasi təzyiq daha da artır. ABŞ-nin “yardım mexanizmləri” üzərində ciddi dəyişikliklərin olub-olmayacağı isə yaxın vaxtlarda keçiriləcək dinləmələrdə aydınlaşacaq.

Konqresdəki lobbiçilər nə əldə edirdi?

Burada söhbət təkcə korrupsiyadan getmir. İllərlə Vaşinqtonda “xeyriyyəçilik” və “humanitar yardım” pərdəsi altında qurulmuş, amma əslində siyasi və maliyyə maraqlarına xidmət edən bir sistemdən söhbət gedir. Hər “qrant”, hər “yardım paketi üçün səsvermə”, ilk baxışda insani dəstək kimi təqdim olunsa da, əslində real insanlara yox, şəxsi maraqlara yönəlib.
Yeni maliyyələşmə proqramı qəbul olunduğu anda:

• Müqavilələr və tenderlər konqres üzvünün ailə üzvləri, köməkçiləri və ya keçmiş işçiləri ilə bağlı qurumlara verilir;
• Konsaltinq şirkətləri, yəni müxtəlif sahələrdə “məsləhət xidməti” göstərən firmalar çox vaxt seçki kampaniyalarında çalışan dostlara məxsus olur;
• Yardım ayrılan fondların bir qismi isə sabiq siyasətçilərə gələcəkdə yüksək maaşla “müşavirlik” vəzifələri yaratmaq üçün istifadə edilir.

Beləcə, bir neçə yaxın qohumun işlə təmin olunması və ya seçkiyə dəstək vermiş dostlara “təşəkkür” olaraq bir çox konqresmenlər istənilən münaqişəni, istənilən humanitar böhranı dəstəkləməyə hazırdırlar. İsraildə, Qəzzada, ya başqa yerdə ölən insanların fərqi yoxdur, əsas məqsəd siyasi dividendlərdir. Bu, artıq siyasət deyil. Bu, karyera bonusları uğrunda qan ticarətidir.

Amerika “bizimkilərə də, sizinkilərə də” pul verirdi

İsrail tərəfi ABŞ-nin bu ikili oyunu barədə dəfələrlə xəbərdar etmişdi. Amma Obamanın və Baydenin administrasiyalarında siyasət çox açıq görünürdü: bir tərəfdən İsrailə dəstək verilir, amma digər tərəfdən İsrailə qarşı olan qüvvələr gizli şəkildə maliyyələşdirilirdi. Məqsəd isə sadə idi, Təl-Əvivi nəzarətdə saxlamaq, onu “qısa ipdə tutmaq”.

Netanyahu təcrübəli siyasətçidir, buna görə Obamayla münasibətləri soyudu, Baydenlə isə qarşıdurma daha açıq şəkildə baş verdi. O, yaxşı başa düşürdü ki, bir əli ilə İsrail ordusuna silah göndərib, digər əli ilə həmin orduya atəş açan terrorçulara pul verən ölkə ilə sülh saxlamaq mümkün deyil.

Vaşinqtondan HƏMAS-a yönələn maliyyə dəstəyi rəsmi olaraq “humanitar yardım” adı altında göstərilsə də, əslində bu, Amerika administrasiyasının terrorçuları dəstəkləməsi demək idi. Bu təsadüf deyil, tam şüurlu şəkildə edilirdi.

Hələ açılmamış nələr var?

USAID qalmaqalının fonunda bir sual daha güclü səslənir: Amerikanın sol qüvvələri İsraildəki radikal sol hərəkatlara nə qədər vəsait ayırıb? Bu günə qədər İsrailin sağçı hökumətinə qarşı keçirilən aksiyalarda, İsrail ordusuna (ÇAXAL-a) qarşı nifrət kampaniyalarında, İudeya və Samariyada İsrail suverenliyinə qarşı çıxışlarda neçə faiz “qrant”, “inkişaf layihəsi” və “humanitar proqram” istifadə olunub?

Bu rəqəmlər hələ açıqlanmayıb, amma çox uzaqda deyil. Məlumatlar ortaya çıxanda bəlli olacaq ki, İsrail təkcə HƏMAS-la yox, eyni zamanda Qərbdən maliyyə alan solçu strukturlarla da mübarizə aparırmış.

Bəlkə də Tramp məhz buna görə qayıdıb

Əgər bu çürümüş, korrupsiyalaşmış və təhlükəli proqramlar zəncirini kəsmək iqtidarında olan biri varsa, o da Donald Trampdır. Onun HƏMAS-a qarşı sərt mövqeyi, Netanyahunu açıq dəstəkləməsi, ABŞ daxilindəki sol dövlət aparatını ifşa etmək cəhdi bunlar onu ümid simvoluna çevirir. O ümid ki, Amerikanın terrorçuluğa qeyri-rəsmi dəstəyinə son qoyulacaq. İndiyə qədər məlum olan məbləğ təqribən 2 milyard dollardır. Amma bu, çox güman ki, bu aysberqin yalnız görünən tərəfidir.

Nəticə: Qəzzadan tutmuş “Maydan”a qədər

USAID qalmaqalı təsadüfi deyil. Bu, illər ərzində formalaşmış, oturuşmuş bir sistemdir. Bu sistem insanları öldürür, İsraildə, Suriyada, İraqda, bəlkə də sabah ABŞ-nin özündə. Terrorçuluğun “humanitar yardım” adı altında maliyyələşdirilməsi sadəcə cinayətdir. Bu cinayət ifşa olunmalı, ciddi şəkildə araşdırılmalı və kökündən ləğv edilməlidir. Artıq açıq mənbələrdə ABŞ-ın Ukraynadakı Maydan hərəkatına təqribən 4 milyard dollar yatırdığı barədə məlumatlar dolaşır. Yenə tanış sözlərl “demokratiyanın dəstəklənməsi”, “vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı” və s.

Amma bu vəsaitlər birbaşa Ukraynaya getmir, tanıdığımız mexanizmlərdən istifadə olunur: qrantlar, fondlar, məsləhətçilər, özəl podratçılar və “dostların dostları” vasitəsilə paylanır. İndi isə əsas suallar yaranır: Amerikalı hansı konqresmenlər və senatorlar “Maydan”dan yaxşı qazandı? Bu milyardların nə qədər hissəsi həqiqətən Ukraynaya çatdı, nə qədər yolboyu “əridi”? Fondlara, institutlara, lobbi agentliklərinə, seçki kampaniyalarına necə bölüşdürüldü? Bu proqramları kimlər irəli sürdü? Onlara siyasi himayəni komitələrdə kim təmin etdi? Siyasətdən çıxıb həmin qrant alan strukturlarda kim yüksək maaşla işləməyə başladı?

Bu suallar sadəcə vacib deyil, onlar müasir Amerikan siyasətinin əsl mahiyyətini açır.Artıq söhbət dəyərlər uğrunda mübarizədən getmir. Burada pul axınlarına, maraqlara nəzarət uğrunda mübarizə var.

ABŞ-də indiki dərin parçalanmanın səbəbi

• Bəziləri silah yardımlarının dayandırılmasını istəyir, çünki başa düşürlər ki, onların hesabına kimlərsə Corciyada villa tikdirir.

• Digərləri isə “demokratiyanı hər qiymətə qorumaq lazımdır” deyə qışqırır.

Amma bu “demokratiya” artıq milyardlarla büdcənin paylanması üçün bir dəhlizə çevrilib. Əsas olan lobbiçilik etmək, payını almaq, vəsaiti “dişləməkdir”.

Bütün bunlar isə vergi ödəyicilərinin pulu və günahsız insanların həyatı bahasına baş verir. Azadlıq yox, başqalarının mənfəəti üçün.

Amerika: İki siyasət, iki maraq və bir böyük yalan

Əslində burada söhbət təkcə korrupsiyadan, müharibədən və terrorizmdən getmir. Bu, ABŞ-nin uzun illər postsovet məkanında apardığı ikili siyasətdir. Vaşinqtonun bir əli təbəssümlə, “gəlin dost olaq” deyərək əl uzadır, digər əli isə arxada “qrantlar”, “inkişaf layihələri” və “demokratiya” maskası altında öz maraqlarını güdür.

MDB-də demək olar ki, elə bir ölkə yoxdur ki, ora ABŞ Dövlət Departamentinin nümayəndələri “dostluq əli” ilə gəlməsin, ya da orada ABŞ-nin qeyri-hökumət təşkilatları “mətbuat azadlığı”, “insan haqları” və “demokratiya” şüarları ilə fəaliyyət göstərməsin.Harada bu strukturlar işə başlayıbsa, orada siyasi böhran, çöküş, qan və sonda səssizlik yaranıb.

Yəni, ABŞ-nin bir qanadı həqiqətən tərəfdaşlıq, sabitlik və dostluq istəyir. Amma o biri, daha güclü və iştahlı qanadı yalnız ayrılan vəsaitlərin mənimsənilməsi, öz adamlarını irəli çəkmək, yerli elitaları idarə etmək, media, partiya və hətta küçə etirazlarını nəzarət altında saxlamaq istəyir.

Bu plan artıq bir geopolitik vəba kimi yayılıb

Bu yanaşma bu gün regionda müşahidə etdiyimiz dağıdıcı proseslərin əsas səbəbidir:

• Azərbaycanda “sevgi və nifrət” arasında təhlükəli siyasi yelləncəklər;

• Gürcüstanda siyasətin gah Qərbə, gah Moskvaya meyillənməsi;

• Belarusda zəhərli və gərgin atmosfer;

• Mərkəzi Asiya ölkələrində yavaş-yavaş artan xaos.

Bütün bunlar ABŞ-nin xarici siyasətinin sadə nəticəsi deyil. Bu, regiona eyni vaxtda gəlmiş iki fərqli Amerikanın – iki ayrı maraq daşıyan strukturun nəticəsidir:

• Biri diplomatları, real əməkdaşlıq təklifləri və dostluq istəyilə gələn Amerika

• Digəri qrantlar, lobbiçilər, siyasi texnoloqlar vasitəsilə fəaliyyət göstərən, ABŞ adından danışsa da, şəxsi maraqlarını, öz fondunu və karyerasını düşünən Amerika.

Bu ikinci Amerika yalnız Yaxın Şərq üçün yox, keçmiş SSRİ məkanı üçün də real təhlükədir. Bu, sadəcə səhv deyil, qurulmuş sistemdir. Demokratiya bu sistemdə yalnız bir alətə, azadlıq isə pul axınlarını və təsir dairələrini gizlədən pərdəyə çevrilib.

Yuri Boçarov, israilli politoloq, siyasi elmlər namizədi

"Cebheinfo.az"