DOXSANINCI İLLƏR HAQQINDA SAYRIŞMALAR

Dostum,

Biz doxsanların uşaqlarıyıq

İki zaman arasında arzularımız bir az sarsılmış

Bir az daha ümüdlərdən boylanan

Bir az daha qərarlıydıq

Bir az daha cəsurduq

Kimdiksə oyduq...

...Bir səhər atamın işdən qayıdaraq anama

Məndən gizli pıçıldadığı kəlmələri duymuşdum-

“Ermənilər yenə başlayıblar,

Ara qarışıb,

Bizimkilər qaçmağa başlayıblar”...

İki-üç gün keçməmiş

“İyirmialtılar”ın məktəb dəhlizindəki rəsmlərini

Qoparıb tapdaladı yuxarı siniflərin oğlanları

Bəziləri təəccüb və qorxuyla,

Bəziləri sakitcə qarşıladılar olanları...

...Sonra kənd yolunun üstündə sınıq-salxaq bir koma peyda oldu

Pah!-barrikada!

Silkələsən iki ov tüfəngi düşməzdi adamlardan

Amma inanırdılar ki,

Tank qabağında əliyalın dayanmaq

Silahların deyil, namus işidir...

Və axşam iclasları...

Xeyli yaşlı əmim vardı-

Fərəhim əmi,

Kəndimizin dəyirmançısı,

Və onu nəyə görəsə Xalq Cəbhəsinə yazmışdılar

Və anam bir axşam atama dedi ki,

“Yazıq deyilmi, qoca kişidir”...

Azadlıq Radiosuna gizlincə qulaq asan böyüklərdən anlamışdıq

Dünyamızın çalxalandığını,

Haralardasa

Azadlıq uğrunda qan töküldüyünü,

SSRİ-nin çürük ağac kimi ovxalandığını

Pioner qalstuklarımızı çıxarıb atmışdıq

İyirmi yanvarın səhərisi gün

Atalarımızın partiya biletlərini yandırdıqları tonqala

Başımıza 40 gün, 40 gecə qara bağlamışdıq...

Bir də adamlar vardı - Əlövsət dayı kimi

Kinayəylə və nifrətlə

“Qayıdacaqlar, hamınızın payını verəcəklər” deyirdi,

Atamı hədələyirdi-

“Səni də tutub basacaqlar, ağılsızlığının ucbatından

Partiyaya dönük çıxmısan”

“Cavanlardan artıq deyiləm ki..” -atam sakitcə gülümsəyirdi...

Sonra səfərbərlik başladı-

Kimini oturduğu çayxanadan,

Gizləndiyi zirzəmidən,

Dağdan, dərədən,

Ordan-burdan tapıb göndərirdilər cəbhəyə

Kimi də özü

Evdən qaçıb,

Uzaq ellərdən qayıdıb,

Anadan-atadan gizlin yollandı döyüşlərə

Sonra ilk yaralı xəbərləri və ilk şəhidlər-

Hamısı da könüllülərdən...

...Qonşumuz Çərkəz dayının

Torpağa verilməsindən bir ay sonra

Kəndimizə ildırım kimi xəbər parıldadı

Cəbhədən məktubu gəlib çıxmışdı

Qardaşları məktubun arxasıyca harasa yollandılar

Ümüd vardı-

Çərkəzin tabutda gələn meyitinin üzü açılmamışdı...

Sonra bəlli oldu ki,

Məktubunu göndərdiyi cəbhə yoldaşı

Ondan əvvəl şəhid olub

Və tarixinin göstərilmədiyi məktub

İki ay meyiti yuyan məscid mollasının cibində qalıb...

Anamla səhərəcən əsgər corabları, əsgər jaketləri toxuyurduq

Kiçik kağızlar yazırdıq cəbhədəkilər üçün

Corabların burnunda gizlədirdik

Adətən belə olurdu ilk sətirlər-

“Salam əsgər, Tanrı səni qorusun”...

...Sonra Elburusu gətirdilər,

Sonra Elçini,

Sonra Aqili...

Kazım özü öz ayağıyla gəldi,

Amma bu dünyanın adamı deyildi daha

Öləcəyi günə kimi susdu...

Tanrı

İmkan verirdimi ki, gözümüzün yaşı qurusun?...

...Hamının bir-birinə əl uzatdığı

Dərdinə şərik olduğu,

Çörəyin, şəkərin, yağın, çayın

İşığın, istiliyin

Qəhətə çəkildiyi zamanlardı

Aramıza başqa ləhcəli adamlar qatılmışdı-

Qaçqınlar,

Xocalıdan...

Onlar olan yerdə gülməyə utanırdıq

Hərəsinin ailəsində neçə itkisi vardı

Və kəndimizin cavanları bu adamların kədərinin üstünə

Qız sevməyə,

Ataları

Övladlarına toy eləməyə utanırdı

Heç yadımdan çıxmaz-

Bir il, deyəsən 93-du

Cəmi bir toy oldu kəndimizdə

Onda da könüllü əsgər

Qoruduğu Qarabağ kəndindən

Bir qız götürüb qaçmışdı...

...Cəbhə xəbərləri

İkiqat maraqlıydı bizim adamlara

Kəndimizdən olan bir əsgəri göstərirdilər

Xəbərlərin başlanğıcında

Dodaqlarında siqaret

Çiynində qranatomyot

Əvvəl ekrana,

Sonra dönüb uzaqlara baxırdı...

Kəndimizin ən yaraşıqlı oğlanlarından biriydi

İkinci dəfə sağalıb getmişdi cəbhəyə

Atəşkəsə üç ay qalmış bir də vurmuşdular

Atəşkəsdən bir ay sonra evə əlil qayıtdı...

...Daxili üsyanlar

Çevrilişlər

Qaçışlar

Gedişlər

Dirənişlər

Daha dolaşıq hadisələrin dövrü başladı

Ortalıqda biz də böyüdük

Məktəb bitdi...

Qardaşı cəbhədə şəhid olan sinif yoldaşımızın xətrinə

“Son zəng”imizdən imtina etdik...

Belə dostum...

Doxsanların uşaqlarıyıq biz

Telimizi şirin çayla burub naz edirdik

Bir də İran qaloşlarıyla

Atalarımız- “Bəlkə qəpik-quruş qazandıq”-deyib

Çöllərə düşmüşdü

Biz qovurmağa göyərti yığaq deyə

Başli-başına buraxılmış

Zəmi yerlərinə gedirdik...

Ağ çörək üçün burnumuzun ucu göynəyirdi...

Su buxarında yumşaldıb qoyurdular qabağımıza

Arpa, qarğıdalı, nə bilim nə unundan bişirilmiş çörəyi

Yeyirdik, bilirdik ki,

“Bunu da tapmayanlar var”...

Analarımız

“Mən bir az qabaq yemişəm”-söyləyirdilər

Dözüm

Qara ləkə salmışdı gözlərinin altına

Arıqlamış əllərindəki qaşıq titrəyirdi

Kasalarına

Ən sonda çəkirdilər yeməyi...

Bir də təsəlli verirdilər,

Deyirdilər ki, böyüklər-

“Kəndə nə var ki,

Heç olmasa göy-göyərti bitirir torpağı,

Mal-qara var tövləmizdə pis-yaxşı,

Ağzımız ağartıya çatır

Şəhər adamını fikirləşin, şəhər adamını,

Zavod dağılıb, iş yeri yox,

Allah bilir neçə ailə ac qalxıb yuxudan, ac yatır”...

...Sonralar oxumağa getdik şəhərə

Ehtiyac həyasızcasına hücum çəkmişdi mənzillərinə şəhərin,

Qolları qırıq-qırıqdı,

Damarları kəsik-kəsik,

Və mən gecənin yarısınacan dayandığımız

Çörək növbəsində

Tapdalanıb ayaq altında qalan hamilə qadın gördüm

Əlindəki dörddə bir kömbəni də alıb qaçmışdılar üstəlik...

Bir dəfə tətildən Bakıya dönmək ərəfəsində

Atam qəzaya düşdü

Son qəpiklərimiz xərcləndi,

Ümüdümüzü itirdik,

Evimizdəki çox qədim, çox qədim əl xalçasını,

Anamın cehizini

İranlı tacirin təklif etdiyi qəpik-quruşa dəyişdik

Hələ də gözümün önündədir naxışları

Xonçaları da vardı belə-

Əlvan-əlvan, narın-narın...

Anam çarəsizliyini,

Atam peşmançılığını,

Mən xəcalətimi,

Doxsanıncı illərdən başqa

Heç nəyə dəyişəmmədik...

(Oxuyub da bir şey olsaydım barı)...

..Kimi tez uyğunlaşdı,

Karlı çıxdı o illərdən

Kimi üzü qaralı,

Kimi yaralı...

...Kəndimizdəki qaçqın ailələri bir-bir köçdü getdi

Yeni qəsəbələrə

Bircə Ağdamlı Bayram dayının arvadıyla özü qaldı

Məktəbin iki otağında...

Onlar da Ağdam verilməmişdən bir il əvvəl köçüb gəlmişdilər

Bayram müəllim kənd sovetinin sədriymiş, nəymiş,

Vəzifədəymiş...

Oğlunun toyunu kəndimizdə çaldırmışdı

O da-

“Kor olsun, şil olsun, bunlardan olmasın,

Özümüzünkü olsun”-deyib

Kəndimizin qızlarına tərəf baxmamışdı

Bütün kənd toyuna axışdı...

Bir-birindən gözəl iki qızını da

“Özlərindən”-kimsə elçi düşüb aldı apardı...

...O il kəndimizin iki şəhidi

Ağdamda ölüb qayıtmışdı...

Biz,

Doxsanıncı illərin uşaqları,

Burulğanların bitməsini

Tufanların dincəlməsini

Arzularımızın çiçəklənməsini gözlədik

Gözlədik

Nə arzulamaq,

Nə arzular üçün çarpışmaq bitmədi...

Bircə

Atəşkəs imzalandı...

“Dondurulmuş münaqişə” adı verildi ağrılarımıza,

İyirmi beş il keçdi,

Yaşlandıq

Qazandıqlarımız itirdiklərimizin əvəzini

Verməyə yetmədi...

...İndi

Hər dəfəsində

Qorxa-qorxa baxıram uşaqlarımın üzünə

Və irəliyə,

Konservləşdirilmiş müharibə

Onların ən gözəlllərini

Nə zaman məhv etməyə başlayacaq deyə...

...Belə

Dostum

Biz

Doxsanıncı illərin uşaqlarıydıq...

28 aprel 2015
"Ədəbi Azadlıq-2015" müsabiqəsinin şeir 20-liyindən

Hədiyyə Şəfaqət
azadliq.orq