“Daş yuxular” əsərinin müəllifi olan yazıçı Əkrəm Əylisli haqqında mətbuatda demək olar ki, hər gün ağır ittihamlara rast gəlirik. Adı çəkilən əsərin erməni sevgisi ilə azərbaycanlıların əleyhinə yazıldığını iddia edənlər, yazıçının satqın olduğunu deyənlər, bu əsərlə Nobel mükafatı almağı hədəf götürdüyünü söyləyənlər az deyil. Ümumi ictimai rəyi nəzərə alsaq, onlar bir çox məqamlarda haqsız da deyil.

“Yeni Müsavat” qəzeti olaraq bu deyilənlərə və Əkrəm Əylislinin ölkədən çıxışı zamanı yaşanan qalmaqala aydınlıq gətirmək üçün yazıçının özü ilə əlaqə saxladıq. Onunla tam səmimi, qərəzsiz və obyektiv şəkildə söhbət aparmağa çalışdıq. Əlbəttə, Əkrəm Əylisliyə çox çətin suallar vermək olardı. Ancaq məqsədimiz onu susdurmaq yox, danışdırmaq olduğu üçün bunu etmədik. Bu müsahibədə 79 yaşlı bir Əkrəm Əylislini və onun ürəyindən keçənləri oxucuya təqdim edirik.

- Əkrəm müəllim, sizin haqqınızda müxtəlif fikirlər səslənir ki, ermənipərəstsiniz, öz xalqınıza ermənilər qədər nifrət edirsiniz...

- Vallah, indi kim nə istəyir, onu da deyir. Mən hər bir fikrin deyilməsinə razıyam. Ancaq şər atmaq olmaz. Mən çox şərləndim, şərin içində çox oldum. Bundan sonra şər içində yaşamaq istəmirəm. Çünki bizim konstitusiyamız var, qanunlarımız var, insana söz demək azadlığı verilir. Mənim yazımı bu cür təhrif etmək istəyən, özünü mənim yazım üstündə vətənpərvər göstərmək istəyən, bunun üçün dəridən-qabıqdan çıxan nə qədər insanlar oldu... Mən bu insanları sayıb bir yerə yığa da bilmirəm. Ancaq bilən bilir ki, yazıçı heç vaxt öz əsərindən öz xalqına qarşı istifadə etməz, öz əsəri ilə öz xalqını aşağılamaz. Ümumiyyətlə, bu, yazıçıya yaraşmaz, o ki qaldı mənim kimi yazıçıya. Neçə illər Azərbaycan ədəbiyyatına tam təmənnasız və bütün varlığımla xidmət etmişəm, can qoymuşam. Gördüyüm işləri sadalasan, haqqımda deyilən sözlərdən daha ağır gələr. Cavan vaxtımda “Gənclik” nəşriyyatında işləmişəm və bəzi yazıçıların o vaxt çap olunması mümkün olmayan əsərlərini çapa salmışam. İndi az-çox tanınan yazıçıların hamısı o vaxt rəhbərlik etdiyim “Azərbaycan” jurnalından çıxıblar. İndi bunların hamısının üstündən xətt çəkib yazıçıya qarşı onun əsərinə görə ittihamlar yağdırmaq, erməni sevgisində günahlandırmaq heç bir şəxsə yaraşmır. İstəməzdim ki, adını ziyalı qoyan, özünü bu xalqın təəssübkeşi kimi göstərənlər belə söhbətləri dillərinə gətirsin. Söhbət ondadır ki, bu milli təəssübkeşlik artıq öz həqiqi mənasından uzaqlaşıb. Mənə elə gəlir ki, bunlar hamısı hər kəsə məlumdur.

Həmişə bu fikirdə olmuşam ki, bir adam millətini çox sevdiyini deyirsə, artıq o yerdə dayanmaq lazımdır. Mən o sevgiyə inanmıram. Çünki millətə olan sevgi heç vaxt dilə vurmaz, ya da qələmin ucunda olmaz. Millətə sevgi qəlbin dərinliyində olur. Bunu həmişə belə başa düşmüşəm. Yaradıcı adamam, həyatım boyu müşahidə eləmişəm ki, vətən sevgisini dilinin ucunda gəzdirənlər çox tez satılırlar. Ordan-ora tullanırlar, burdan-bura hoppanırlar, payları az düşəndə keçirlər pay çox verilən yerə. Ümumiyyətlə, mən bu iki xalqın, yəni erməni və Azərbaycan xalqının fəlakəti üstündə özünə gün-güzəran düzəldən, karyera quran, özünü yuxarılara qaldırmağa çalışan insanların yuxarıda duracağına inanmıram. İnana da bilmərəm. Çünki bu iki xalqın fəlakəti mənim üçün xalqların fəlakətidir. Mən o qədər erməni tanıyıram ki, Azərbaycana böyük məhəbbəti var. Moskvada universitetdə oxuyanda bizim erməni müəllimlərimiz var idi ki, azərbaycanlı tələbələrin gözünün yağını yeyirdilər. Yaxşını da, pisi də demək lazımdır. Sadə insanların, sadə ermənilərin və sadə azərbaycanlıların fəlakəti üstündə nə qazanırlarsa, özlərinin olsun. Ancaq bundan sonra bu qazanc üçün mənbəyi dəyişsinlər. Nə vaxtacan fəlakətlər üzərindən qazanc əldə edəcəklər.

- Əkrəm müəllim, İkinci Qarabağ Müharibəsinin başlayacağı məsələsi getdikcə aktuallaşır. Müharibənin başlamasını istəyirsinizmi?

- Mən heç vaxt müharibə istəməmişəm. İstəyirəm ki, bu məsələ ədalətli yolla həll olunsun. Müharibə başlasa, yenə də qan töküləcək, evlərdə yas düşəcək, anaların gözü yaşlı qalacaq, gəlinlərimiz ərsiz, balalarımız atasız qalacaq. Yəni, prosesin davamı bu olacaq. Ancaq çoxları kimi mən də düşünürəm ki, bacarıb bu məsələni sülh yolu ilə həll eləsinlər. Bütün müharibələrin axırı sülhlə qurtarır. Bu məsələ də nə qədər tez sülhlə qurtarsa, mənə görə yaxşı olar. Ancaq indiki zamanda bu sözü deyəndə, o yandan bir nadan tapılır, qışqırır ki, hə, filankəs istəmir torpaqlarımız azad olsun. Bu cür söhbətlərə getmək lazım deyil. Bunlar əndazədən çıxmış mənasız söhbətlərdir. Hər bir yazıçı kimi mənim üçün də insan taleyi qiymətlidir. Tolstoyun məşhur bir söz var ki, dünyada heç nə bir uşağın göz yaşına dəyməz. Mən istəmirəm ki, yenə qan-qada olsun. Mənə elə gəlir ki, həm azərbaycanlılar, həm də ermənilər siyasi iradəni bir yerə qoysalar, bu məsələni sülh yolu ilə həll eləmək olar.

- Ölkədən çıxışınıza qadağa qoyulması və hava limanında yaşanan məlum olayla bağlı mətbuatda yazılanlara bir aydınlıq gətirə bilərsinizmi?

- (Gülür) O elə gülünc bir şey idi ki, inanmıram bu 10 milyonluq Azərbaycan xalqından 100 nəfər ona inansın. Deyirlər ki, guya mən kiməsə əl qaldırmışam. Bu, heç mənə sərf eləmir axı. İkinci də mən bilirəm ki, günah həmin nəzarətçidə deyil, ona tapşırıq verilib, o da icra edir. Yoxsa mənimlə nə işi var? Yüzlərlə adam gəlib gedir, tapşırıq olmasa niyə mənə mane olsun ki... Mən gedişimə mane olan adamın heç bir günahı olmadığını bilə-bilə onunla heç söz də güləşdirmərəm. Əl qaldırmaq məsələsinə gəlincə, xalis fantastikadır.

- Bəs, hadisə əslində necə oldu?

- Hadisə belə oldu ki, hava limanında keçmək istəyəndə, mənə dedilər ki, siz bir qədər gözləyin. O qədər gözlətdilər ki, təyyarə yola düşdü. Sonra mən onlardan xahiş etdim ki, beynəlxalq tədbirə gedirəm. Orada 20 ölkənin ədəbiyyat adamları iştirak edəcəklər. Yaxşı deyil axı, 19 ölkənin yazıçısı gəldi, biri gəlmədi. Bu istər-istəməz rezonans doğuracaq. Xahiş etdim ki, məni başqa bir reyslə yola salsınlar. Onlar da getdilər, məsləhətləşdilər və təxminən 15 saat sonra belə qərara gəldilər ki, mən kimisə döymüşəm. Halbuki, orada əlavə söhbət olmayıb. Heç mən istəmirdim ki, belə bir hadisə olsun. Çünki bütün qəzetlər yazdılar və bu, mənə lazım deyildi. Mən ömrümdə Venesiyanı görməmişdim, gedib oranı görmək, dünya yazıçıları ilə birlikdə gəzib-dolanmaq istəyirdim. Bu hadisədən bir-iki gün sonra orada edəcəyim çıxışın mətnini də burada nəşr elədim ki, baxın, görün mən orada nə deyəcəkdim. Mən vətəndən çıxandan sonra vətən haqqında pis heç nə danışa bilmirəm, çünki bu mənə satqınlıq kimi görünür. Ölkədən kənarda mən heç vaxt azərbaycanlılar haqqında mənfi danışmamışam. Öz içimizdə isə hər zaman gördüyüm problemləri tənqid etmişəm.

“Azərbaycan” jurnalında işləyəndə mən bütün KQB ilə qarşı-qarşıya durmuşdum. İki gündən bir KQB-nin ədəbiyyat üzrə kuratoru bizim jurnalın yeni nömrəsini qoltuğuna vurub Yazıçılar Birliyinə gəlirdi. Ancaq mənim o dövrdə “Azərbaycan” jurnalında çap elədiyim əsərlərin bir qismini bəlkə indi də çap eləmək mümkün deyil (gülür). Mən nə yazıda, nə böyük tədbirlərdə əqidəmin, ürəyimin əleyhinə getməmişəm, ağlımdan gələni demişəm. Əgər burada sözümü deyə bilirəmsə, qaçıb gedib xaricdə niyə söz deməliyəm? Yəni, bunlar anlaşılmaz şeylərdir.

- Sizin haqqınızda iddialar dolaşdı ki, xaricə qaçmaq istəmisiniz. Bəs ümumiyyətlə, “Daş yuxular” əsəri ilə bağlı ittihamlardan sonra xaricə getmək, orada yaşamaq arzunuz olubmu?

- Mətbuatda kimsə yazmışdı ki, Əkrəm Əylisli xaricə qaçmaq istəyir ki, orada öz əsərinə görə Nobel mükafatı alsın. Bu, çox avam söhbətdir. Elə bil ki, Nobel mükafatını Venesiyada küçələrə töküblər, mən gedən kimi alıram. 2013-cü ildə bu proses başlayanda mənə beynəlxalq “Pen klub” xətti ilə çox gözəl imkan təklif etdilər ki, ailəmlə birgə gedim orada yaşayım. Mən xaricə gedib, orada yaşamaq istəsəydim, o zaman gedib yaşayardım.

- “Daş yuxular”a görə, sonradan peşman oldunuzmu?

- Əgər mən o əsəri hansısa təmənna ilə yazmış olsaydım, bəlkə də peşman olardım. Bu əsər mənim yaradıcılığımın bir növ davamıdır. Həmişə belə yazmışam. Sadəcə bu əsərin mövzusu bugünkü günlə səsləşmədiyi üçün, belə haray-həşir qopdu. Yazıçıların bir çoxunun əsərləri yaşadıqları dövrlə səsləşmir. Ancaq o əsərdə yazdıqlarım hamıya bəlli olan söhbətlərdir. Mən bu əsəri ermənilər üçün yox, özümüzkülər üçün, azərbaycanlılar üçün yazmışam axı. Bu əsərimlə xeyli ermənini Azərbaycana qarşı nifrət eləməkdən hifz elədim. Xeyli erməni var ki, bu əsəri oxuyandan sonra bizim xalqımıza nifrət eləyə bilməz. Yazıçı elə “vətəni sevirəm” deyib, bağıra-bağıra çıxışlar etməklə kifayətlənməməlidir. Yazıçı bağırmır. Özünün gördüyünü, duyduğunu, xalqın gələcəyinə xidmət edəcəyinə inandığı şeyləri yazır. Millətçilik artıq XXI əsrin vəbasına çevrilib. Milləti sevmək başqa şeydir, millətçilik başqa şeydir. Dünyanın hər yerində dava gedir. O nə qədər tez qurtarsa, bir o qədər yaxşı olar. Mən yaddaşından çəkinən adam deyiləm. Əgər o əsərdə hansısa məlum olmayan bir şeyi açıb demiş olsaydım, onda peşman olardım. Ancaq Bakıda baş verən o hadisələr hamının gözünün qabağında olmuşdu. Yəni biz kimin gözündə yüksəlirik ki, gördüyümüz şeyi deməməklə? Mən bizdə olanları yazmışam. Ermənistanda nə olduğunu da qoy onlar desin. Hər kəs öz günahını yumalıdır.
- Gələcək üçün ölkədən getmək fikriniz varmı?

- Ay qızım, ölkədən getmək istəsəydim, bunu çoxdan edərdim. Mən ki, hər gün o təhqirlərə dözürəm. Səviyyəsi olmayan, mənim heç dırnağıma da dəyməyən, əlimə su tökməyə layiq olmayan adamlar mənə ağzına gələni deyiblər, mən isə buna dözmüşəm. Nəyə görə? Gedərdim də, niyə getmədim? Bir dəfə də ölkədən çıxmışam, Türkiyəyə getmişəm, ordan dünyanın hər yerinə yol var. Mən çoxdan gedə bilərdim. Heç vaxt getmək niyyətim olmayıb. Mən ölkəmi, vətənimi heç kimə, heç nəyə dəyişmərəm. Sadəcə dövrün tərs damarı tutub, qızım. Siz elə bilməyin ki, bu ab-hava belə qalacaq. Tam arxayınam ki, yaxın 5-6 aya, ən uzağı 1 ilə bu məsələ həll olunacaq, hər şey ötüb keçəcək, münasibətlər qaydasına düşəcək, qonşuluq əlaqələri qurulacaq. Çünki bu müharibə heç bir xalqın rahat, demokratik şəraitdə bir insan kimi yaşamağına imkan vermir. Bu düşmənçilik götürüləcək və insanlar yenə bir yerdə yaşayacaqlar. Buna inanmadan yaşamaq olmaz. Bu gedişatın axırı yoxdur axı. Mən başa düşə bilmirəm, bir insanın ölümü niyə ağrıtmır bunları? Mən 1992-ci ildə bir dəfə şəhidin yas yerində olmuşam. İndi də şəhid anasının səsi qulağından getmir, saçlarını necə yolub ağladığı gözümün önündən getmir. Bu mənzərəni niyə biz yenidən yaşamalıyıq. Yaşamasaq yaxşıdı.