"Fransa və Səudiyyə Ərəbistanının BMT-də təşkil etdiyi konfrans Fələstin dövlətinin yaradılması ideyasını yenidən gündəmə gətirib. Amma niyə bu plan hələ də gerçəkləşmir?.."

Fransa və Səudiyyə Ərəbistanı BMT-də Fələstin probleminin sülh yolu ilə həlli üçün beynəlxalq konfrans keçirib. Məqsəd İsrail və Fələstin üçün iki ayrı dövlətin yaradılmasına əsaslanan modelə geri dönüş olub.

Moderator.az xəbər verir ki, bu barədə "bbc.com" nəşri yazıb.

Nəşr qeyd edir ki, bu ideya, xüsusilə HƏMAS-ın 2023-cü ilin oktyabrında İsrailə hücumundan və Qəzzadakı müharibədən sonra reallıqdan çox uzaq görünürdü.

Ancaq Qəzzadakı böhranın dərinləşməsi ilə həm ərəb, həm də Avropa ölkələri bu konsepsiyanı yenidən dəstəkləməyə başlayıb. Fransa, Britaniya və Kanada yaxın günlərdə Fələstin dövlətini tanıya biləcəklərini açıqlayıb.

İsrail və ABŞ konfransı boykot edib. Vaşinqton toplantını "əks-effektli" adlandırıb. BMT baş katibi Antonio Quterriş isə toplantını "geriyə dönüşü olmayan bir mərhələ" adlandıraraq iki dövlətli həllin vaxtının çatdığını bildirib

İki dövlət modeli nədir?

Bu model Fələstin dövlətinin Qəzza, Şərqi Qüds və İordan çayının Qərb sahilində - İsrailin 1967-ci ildə işğal etdiyi ərazilərdə qurulmasını nəzərdə tutur. Amma hazırkı İsrail hökuməti tamamilə bu ideyaya qarşıdır. Baş nazir Netanyahu siyasi karyerası boyunca Fələstin dövlətçiliyinə qarşı olub. O, "İki dövlət ideyası illərlə heç bir nəticə vermədi" deyə BMT-də çıxış edib və bu yanaşmanı "səfehlik" adlandırıb. Bunun əvəzinə o, Tramp dövründə imzalanan "İbrahim razılaşmaları"nı - dörd ərəb ölkəsi ilə diplomatik sazişləri daha uğurlu yol kimi təqdim edir.

İdeya haradan gəlib?

İki dövlət fikri ilk dəfə 1947-ci ildə BMT tərəfindən irəli sürülüb. 1993-cü ildə Oslo razılaşmaları ilə İsrail və Fələstin Azadlıq Təşkilatı (FAT) bir-birini tanıyıb. Lakin bu saziş tamamlanmayıb, əsas məsələlər - Qüdsün statusu, qaçqınların geri qayıtması, sərhədlər məsələləri açıq qalıb. 2000-ci ildə ABŞ-da keçirilən danışıqlar nəticə verməyib. İsrail və ABŞ Ərəfatın "ən yaxşı təklifi" rədd etdiyini deyib, fələstinlilər isə bunun onların əsas tələblərini qarşılamadığını bildirib.

HƏMAS və FAT-ın böyüyən uçurumu

HƏMAS 1994-dən etibarən prosesə qarşı çıxmağa başlayıb. Onlar İsraillə dialoqa qarşı çıxır, müqavimət xəttini seçirdilər. 2006-cı ildə keçirilən seçkilərdə HƏMAS qalib gəlib və FAT hərəkatını Qəzzadan qovub. Bununla da Qəzza silahlı müqavimətin, İordan sahili isə diplomatiyanın mərkəzinə çevrilib. İsrail isə həm Qəzzaya blokada tətbiq edib, həm də Qərb sahilində yəhudi yaşayış məntəqələrini genişləndirməyə davam edib.

Yeni amillər və mövqelər

2023-cü il oktyabr hücumlarından sonra Netanyahu Fələstin dövlətinə qarşı daha da sərtləşib. 2024-cü ilin iyulunda İsrail parlamenti Fələstin dövlətinin yaradılmasına qarşı qətnamə qəbul edib. Sağçı siyasətçilər Qəzzanın və digər ərazilərin ilhaqını, hətta bəzi hallarda fələstinlilərin ərazilərdən çıxarılmasını təklif edir.

Bu zaman Fransa, Britaniya və Kanada Fələstini tanımağa hazır olduqlarını bəyan edib. Amma əvvəllər bu ideyanın əsas dəstəkçisi olan ABŞ indi daha ehtiyatlı mövqe tutur. ABŞ administrasiyası danışıqlara zərər verə biləcəyi üçün birtərəfli tanımaya qarşı olduğunu bildirib. Tramp isə İsrailə təzyiqin "HƏMAS-ın mükafatlandırılması" kimi görünə biləcəyini deyib.

İki dövlətli həll ideyası beynəlxalq dəstək qazansa da, ABŞ-ın tərəddüdü, İsrail hökumətinin sərt mövqeyi və HƏMAS-ın hərbi varlığı bu həll yolunu daha da çətinləşdirir. Hazırda prosesin bərpası üçün siyasi iradə və konsensusdan çox, bölgədə davam edən qeyri-sabitlik və qarşılıqlı inamsızlıq əsas maneə olaraq qalır.