Göktürkler tarafından yazılan bu alfabe Türkçenin tarihsel süreçleri gramer yapısı ve bu yapının değişimi ile ilgili bilgiler vermektedir. Bilge Kağan ve Kül Tigin yazıtlarını Yollluğ Tigin yazmıştır. Yolluğ Tigin aynı zamanda Bilge Kağanın da yeğeni olmaktadır.
Orhun Yazıtları 1889 yılında Moğolistan'da Orhun Vadisinde bulunmuş yazıtlardır. Yazıtlar II Göktürk Kağanlığı'na ait olduğu bilinmektedir. Yazılma tarihleri ise MS. 8. yüzyılın başları olduğu bilinmektedir. Yazıtlarda Kül Tigin Yazıtı 732, Bige Kağan Yazıtı ise 735 yılında yazılmıştır. Aynı zamanda Orhun Yazıtları 1893 yılında Danimarkalı bilimci olan Vilhelm Thomsen tarafından çözülmüştür. Rus Türkolog Vasili Radlof'un yardımı ile çözülen Orhun Yazıtları 15 Aralık Gününde Danimarka Kraliyet Bilimler Akademisinde bilim dünyasında açıklanmıştır.
Göktürk Alfabesi 38 harfli olup 4 sesli, 9 birleşik, 25 sessiz harf içermektedir. Orhun Yazıtlarında kullanılan bu alfabenin eski Türk damgalarından doğduğu da ileri sürülmektedir. Göktürk yazısı sağdan sola, yukarıdan aşağıya doğru bitiştirilmeden yazılmaktadır. Sözcüklerin ayrılması gerektiği zaman ise arasında iki nokta konulmaktadır.
Orhun Yazıtları Kimler Adına Dikilmiştir?
Orhun Yazıtları Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk adına dikilmiş eserler olarak ifade edilmektedir. Türklerin ilk yazılı eseri olan Orhun Yazıtları tarih ve edebiyat açısından önemini halka korumaktadır. Kitabeler ilk kez 1983 yılında Wilhelm Thomsen tarafından okunmuştur.
Orhun Yazıtları içerisinde bulunan Tonyukuk 716 yılında, Kültigin 732 yılında ve Bilge Kağan eserleri 735 yılında dikilmiştir. Kül Tigin yazıtı Bilge Kağan ağzından yazılmış ve Bilge Kağanın kardeşi olan Kül Tigin adına yazılan bu eser hala günümüzde önemli olmaya devam etmektedir.
Orhun Yazıtları Köktürk yazıtları olarak da bilinmektedir. Bu nedenle eserlerin Köktürk Türkçesi ile yazılmış olduğunu söylemek mümkündür. Orhun Yazıtları dört yüzden oluşmakta ve kitabenin üç yüzeyi Köktürk alfabesi ile yazılmıştır. Diğer bir yüzü ise Çin alfabesi olarak kullanılmıştır.
Orhun Yazıtlarının Özellikleri
Orhun Yazıtlarının farklı birtakım özellikleri bulunmaktadır. Orhun kitabeleri olarak da bilinen Orhun Yazıtları Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Yolluğ Tigin tarafından yazılan Orhun Yazıtlarında Tonyukuk kendi kitabesini kendisi yazmıştır. Orhun Yazıtlarının özellikleri şunlardır:
- Orhun Yazıtları üç tane dikili taştan oluşmaktadır.
- Söylev tarzında bir eser olarak karşımıza çıkmaktadır.
- Türklerin bilinen ilk yazılı eserleridir.
- Günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde bulunmaktadır.
- Edebiyat, tarih ve coğrafya için kaynak oluşturucu bir eserdir.
- Kutluk devleti hakkında bilgi veren eser olarak da bilinmektedir.
- Kitabelerde son derece gelişmiş ve işlenmiş bir dil kullanıldığı söylenebilir.
İslamiyet’ten önce Orta Asya Türkçesinde iki lehçe meydana gelmiştir. Bunlar en önemli örneği yazıtlarda görülen Göktürk lehçesidir. Diğer bir lehçe ise Uygur lehçesi olmaktadır. Göktürk yazıtlarındaki düz yazı o zamanki Türkçenin en yüksek anlatım özelliklerini taşımaktadır. Düz yazılar şiir yüklü olup duru, açık, yalın bir söyleyiş güzelliği bulunmaktadır.
Edebiyatımızın ilk düz yazı örneği olan Orhun Yazıtları yabancı etkilerden uzak kalmıştır. Metinler gerçekçi bir dil ve güçlü bir hitabet dili ile yazılmıştır. Orhun Yazıtları çok işlek nesir üslubu ile yazılmıştır.
Artvin Edebiyat Postası
TEREF