Anadolu’ya gelerek yerleşen kavimler arasında Turani ya da Aziyenik tabir edilen Türklük ve Türklerle bağlantılı çok sayıda kavim de yer almaktadır.
Tarihî devirlerin başlangıcından itibaren klasik döneme kadar Anadolu ve çevresinde Türklerle bağlantılı kavimler varlıklarını sürdürmüşlerdir.
Bunların dilleri Türkçede olduğu gibi kelimelerin türetilmesinde son ekler kullanılan ve fiillerin çekiminde ne şekilde olursa olsun kökleri değişmeyen dillerdir.
Bu dil grubuna dâhil Anadolu ve çevresinde varlığını sürdüren ilk kavimler dalgası arasında Sumerliler, Subarlılar, Kutlar, Elamlılar, Kaslar, Hurriler, Hattiler ve Urartulular sayılabilir.
Anadolu’da yukarıda adlarını belirttiğimiz kavimlerden başka Türkler ve Türklükle bağlantılı kavimlerden de söz edebiliriz.
Bunlar için Anadolu’ya gelen ikinci dalga tabirini kullanabiliriz.
MÖ VIII. yüzyıldan MS VI. yüzyıla kadar Anadolu’da varlığını sürdüren ya da bir şekilde Anadolu’ya uğrayan bu kavimler arasında Kimmerler, Sakalar, Siraklar, Hunlar ve Sabarlar sayılabilir.
Siraklar
Sirakların tarihlerinin başlangıcı, başka bir ifadeyle ortaya çıkışları adlarının ilk geçtiği dönemle belirlenebilmektedir.
Sirak adıyla ilgili kısımda da belirttiğimiz üzere, efsanevi bir bilgi Sirakları ilk kez öğrenmemize yardımcı olmaktadır.
Saka-Pers mücadelesi sırasında bir şahıs gibi ortaya çıkan Sirak, Darius’a yanlış yol göstermek suretiyle ülkesini Pers esaretine düşmekten kurtarabilmiştir.75 Buradan Sirak’ın Darius’un çağdaşı olduğu anlaşılmaktadır.
Sirak bir şahıs adı gibi verilmesine rağmen, Siraklardan birisi olduğu düşünüldüğünde onların MÖ VI. yüzyılda Pers ülkesinin kuzeyinde varlıklarını sürdürdükleri gerçeği ortaya çıkmaktadır.
Bozkır kavimleri arasında önemli yer tutan Siraklar hareketli topluluklardandır. Onların hareketlilikleri yayıldıkları coğrafyaya da etki etmiştir.
Asya içlerinden Avrupa içlerine doğru birtakım dalgalanmalar yeni bozkır kavimlerinin ortaya çıkmalarına ve geniş sahalara yayılmalarına neden olmuştur
Kazılar sonucunda ortaya çıkartılmış olan Önmaniç ve Önkuban bulutuları Siraklarla bağlantılı görülmektedir.
Önmaniç ve Önkuban’daki Sirak buluntularının ortaya çıkartılması onların yayıldıkları coğrafya, kültürleri ve diğer kültürlerle karşılıklı ilişki ve etkileşimlerini aydınlatmaya yardım ettiği gibi o kültür coğrafyasında varlıklarını da anlamamızı mümkün kılmaktadır.
Zamanla Sirak kültürü Önkuban-Mozdak çevresinde yaşayanlara etki etmiştir.
Siraklar MÖ VII-IV. yüzyıllar arasında Aşağı İtil’de kabileler birliğine dâhil olarak yaşamaktaydılar.
Bu kabile birleşmeleri Sarmat adı ile de tanınmışlardır.
Don Nehri’nin doğu tarafındaki bozkırlar büyük ölçüde Sirakların yayıldığı saha olmuş, böylece Siraklar Don Nehri’ne kadar ulaşabilmişledir.
Onların güneyde Kafkas Dağları’na kadar olan sahaya yayıldıkları bilinmektedir.
Sirakların bir kısmı göçebe çoban, diğer bir kısmı ise çadırlarda oturarak tarımla uğraşan insanlardan oluşmuştu.
Siraklar çok fazla dağlık kesimde oturmamaktaydılar.
Özellikle düzlük yerlerde hayatlarını sürdürüyorlardı.
Yazılı kaynaklarda da Sirak düzlüklerinden söz edilmektedir.
Siraklar kavimler göçüyle birlikte Kafkaslar’a yayılmışlardır.
Onların Kafkaslar’dan aşağı doğru akan ve Maiotis’e dökülen Achardeus civarında da oturdukları bilinmektedir.
Buna göre, Kafkas bozkırlarının sahile kadar ulaşan batı kesiminde bulunuyorlardı.
Bu itibarla Sirakların Aral Gölü çevresinden İtil Nehri kıyılarına ve oradan Kafkaslar’ı içine alan, hatta Anadolu’nun kuzeydoğu bölgelerine kadar çok geniş sahaya yayılmış oldukları kabul edilmektedir.
Sirakların adıyla ilgili yerleşim birimleri de onların yayıldığı coğrafya hakkında bilgi sahibi olmamızı mümkün kılmaktadır.
Tıpkı Saka adıyla anılan yerlerde olduğu gibi Sirak adıyla anılanlarına da rastlanılmıştır.
Bu adlar Orta Asya, Kuban, Önkafkas, Kafkas, Azerbaycan, Gürcistan ve Anadolu’da bulunmaktadır.
Bütün adı geçen ülkelerdeki Şirvan/Şiran adları Şirak/Sirak-Şir kabilesinin adı ile bağlıdır. Şirvan, Şirvankala, Şirvanmeşe, Şiran adları Sirak/Şirakların yayılma sahasını göstermektedir.
Prof. Dr. İlhami DURMUŞ'
TEREF