Nüvə fövqəldövlətlərinin qarşıdurması haqqında düşünmək həm qorxulu, həm də maraqlıdır.

Eyni zamanda məxfilikdən çıxarılan arxiv sənədləri artıq məlum olan tarixi faktları yeni əhəmiyyətli məlumatlarla müqayisə etməyə imkan verir. İstisna etmək olmaz ki, nə qədər bayağı səslənsə də, keçmişi dərk etmək bu günü dərk etməyə və gələcəyi görməyə kömək edə bilər.

Cebhe.info Rusiya mətbuatına istinadən bu barədə yazını təqdim edir.

ABŞ-ın Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin direktoru Con Brennan bu yaxınlarda arxiv materiallarından seçmə dərc edib.

Bu seçmə Birləşmiş Ştatlarda Prezidentin Fövqəladə Hallar üzrə Fəaliyyət Sənədləri (PEAD) kimi tanınan geniş hökumət aktları toplusunun bir hissəsidir və Duayt Eyzenhauerdən Donald Trampa qədər olan dövrü əhatə edir. Bununla belə, bu gün qlobal qarşıdurma kontekstində nüvə apokalipsisi zamanı ABŞ Prezidentinin səlahiyyətlərinə aid olanlar ən çox maraq doğurur.

Amma ilk növbədə, bu gizli sənədlərin nəyə görə açıqlandığı aydınlaşsın deyə, bəzi nüanslara nəzər salaq. Həqiqi hakimiyyət bölgüsü olan ABŞ-da Konqres üzvləri prezidentin fövqəladə səlahiyyətlərini o qədər yaxından öyrənməyə çalışıblar ki, sonda bu səlahiyyətləri yəqin ki, haqlı olaraq "nəzarətsiz" adlandırıblar. Amerikalı parlamentarilər və ictimai fəallar icra hakimiyyətinin müstəsna preroqativləri ilə bağlı sirr pərdəsini az da olsa, aradan qaldırmaq üçün mümkün olan hər şeyi edirlər.

Bu arada, dərc edilmiş sənədlərdən məlum olub ki, ötən illərdə Amerika prezidentlərinin vətəndaş hüquq və azadlıqlarının fəaliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırmaq hüququ var idi. Xüsusilə, ABŞ hökuməti “xarici düşmənləri” və digər “təhlükəli şəxsləri” həbs edə, müxtəlif formalarda hərbi vəziyyət tətbiq edə, insanlara axtarış elan edə və onların əmlakını müsadirə edə, KİV xəbərlərinə senzura tətbiq edə bilər. Ancaq ən maraqlısı odur ki, indi parlamentarilər və ictimaiyyət əvvəllər hansı məhdudiyyətlərə icazə verildiyini bilir, amma indi hansı qadağaların mövcud olduğunu bilmirlər.

ABŞ-ın Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin tədqiqatçısı Benjamin Valdman, Prezidentin Fövqəladə Fəaliyyət Sənədlərinin ortaya çıxmasının səbəbini izah edib.

“Sovet nüvə zərbəsi ehtimalı ilə üzləşən 20-ci əsrin ortalarından axırlarına qədər prezidentlər əvvəlcədən planlaşdırılmış bir sıra fövqəladə tədbirlər hazırlayıblar” deyə, o, bu məsələyə toxunan məqaləsində yazıb.

Bununla belə, əslində hadisələr necə idi? ABŞ-ın 35-ci prezidenti Con Kennedinin dövrünün tarixi irsinə istinad edərək konkret misal çəkmək daha düzgün olardı.

*Qərbdə nüvə bunkerlərinə böyük tələbat

Təxminən altmış il əvvəl, 11 iyun 1962-ci ildə Fövqəladə Halların Planlaşdırılması Komitəsi (ERC) Con Kennedi üçün nəzərdə tutulmuş "ABŞ-a nüvə hücumu zamanı fövqəladə hal planları və hökumətin davamlılığı ilə bağlı federal siyasət” adlı hesabat hazırlamışdı.

Məsələn, orada maraqlı bir parça vardı:

“Seçilmiş prezidentin itirilməsi halında kritik qərarların qəbulu zamanı prezidentliyin saxlanılması sual altında qala bilər, çünki bütün uyğun varislər adətən Vaşinqtonda yaşayır və işləyirlər. Əsasən D.C. bölgəsi və eyni hücumların qurbanı ola bilər".

Bu parçanı oxuduqdan sonra məlum olur ki, sadə dillə desək, hökumət rəsmiləri ilk növbədə prezidentlik kürsüsünün təhlükəsizliyindən narahat idilər və Amerika vətəndaşlarının, konqresmenlərin və Ali Məhkəmə üzvlərinin heç də təhlükəsizliyindən yox.

Ancaq başqa bir maraqlı məqam var. Yuxarıdakı hesabat Kuba raket böhranının kəskinləşməsi ilə üst-üstə düşmüşdü. Burada bir sıra hadisələr diqqəti cəlb edir: 1962-ci il mayın 20-də Nikita Xruşşov ən yaxın adamlarına Sovet nüvə silahlarını Kubada yerləşdirməyi təklif etmişdi, mayın 28-də səlahiyyətli nümayəndə heyəti bu məsələni Fidel Kastro ilə müzakirə etmək üçün Moskvadan Havanaya uçmuşdu, iyun ayına qədər SSRİ Silahlı Qüvvələrin Baş Qərargahı "Anadır" kod adlı əməliyyatı hazırlanmışdı.

İyunun 11-də isə amerikalı ekspertlər artıq Sovet İttifaqı ilə nüvə toqquşması baş verəcəyi təqdirdə “prezidentliyin sağ qalması” problemi ilə məşğul idilər. Görünür, Azadlıq adasının sahilində gözlənilmədən futbol meydançasını kəşf edən yalnız Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi analitikinin fenomenal qabiliyyətləri deyildi. Mərkəzi və Şərqi Avropada Amerikanın raketdən müdafiə sistemi ilə bağlı ən böyük fəaliyyət Corc Buşun prezidentliyi illərinə düşür. Buna görə də təəccüblü deyil ki, nüvə məsələsi, məsələn, Nüvə Tənzimləmə Komissiyasının (NTK) 2004-cü il tarixli memorandumunda öz əksini tapıb.

Düzdür, təəssüf ki, sənəd hökumətin ciddi senzurasına məruz qaldı. Bu sənəddən yalnız atom elektrik stansiyası terrorçular tərəfindən təhdid edilərsə, yoluxucu xəstəlik və ya virus alovlanarsa, amerikalı nüvə alimlərinin işə getmək istəməməsi kimi yalnız kiçik məsələləri öyrənmək olar.

Sənəddə bütün mühüm yerlər qara rənglə qaraldılıb. Bu da “Qiyamət günü” adlandırılan gün gəlsə, ştatların necə davranacağı ilə əlaqəlidir.

Yeri gəlmişkən, Ukraynada hərbi münaqişənin başlanmasından cəmi üç gün sonra Vladimir Putin “Ukraynanın ən yüksək vəzifəli şəxslərinin aqressiv bəyanatlarına” cavab olaraq strateji çəkindirmə qüvvələrinin “xüsusi döyüş növbətçiliyinə” keçirilməsini əmr edib. Rusiyanı narahat edən isə "NATO ölkələri bizim ölkəmiz haqqında danışırlar”düşüncəsidir. O vaxtdan, görünür, bu ölümcül silah son variant kimi nəzərdə tutulub.

Mayın son ongünlüyündə isə respublikaçı senator Mitt Romni Şimali Atlantika Alyansını Rusiya ərazisindən atılacaq mümkün nüvə zərbəsinə hazırlaşmağa və mümkün cavab variantları hazırlamağa çağırıb.

Ağlabatan sual yaranır ki, bu qlobal qarşıdurma necə başa çata bilər? Göründüyü kimi, Rusiyada hələ də "Perimetr" sistemi və ya Qərbdə deyildiyi kimi, "Ölü əl” mövcuddur. Onun məqsədi istənilən şəraitdə, hətta ən əlverişsiz şəraitdə belə, nüvə zərbəsinə cavab zəmanəti verməkdir. ABŞ-da da buna bənzər bir şeyin olmasını istisna etmək olmaz. Bu, o deməkdir ki, ən pis halda Rusiya Federasiyasına "şərəfli püşkatma" verilir. Lakin çox güman ki, bu, həqiqətən ölümcül rəqabətə qərar verməyəcək.

Sevinc Tapdıqqızı
Cebhe.info